«زرند و خرقان» استان مرکزی عنوان کتابی است که به قلم «محمد علی چراغی»نوشته شده که سفری اعجاب انگیز در تاریخ، جغرافیا و اقتصاد این دیار دارد و در آن از سبک زندگی و فرهنگ و دانشوران این خطه سخن گفته شده است.
این کتاب ۶۶۰ صفحه‌ای با شمارگان ۲ هزار نسخه به کوشش «نشر حوت» چاپ شده و در کتابخانه‌ها موجود است.
مطالب تحقیقی و تفضیلی این کتاب در ۲ بخش مجزای زرند و خرقان (خورآیان) هر کدام با هفت زیر مجموعه و دفتر تخصصی ارایه شده و کوشیده شده تا در آن نگاهی عمقی از مختصات جغرافیا، پیشینه تاریخی، سنن و اعتقادات، سبک خوراک و پوشاک، اقتصاد و زیست اجتماعی، نظام دینی و سیاسی و شناسنامه‌ای از نام‌آوران این ۲ منطقه در حوزه زندیه استان مرکزی ارایه شود.
مقدمه این کتاب به معرفی شهرستان زرندیه از توابع استان مرکزی پرداخته که دارای ۵۷ هزار و ۱۵۳ نفر جمعیت است و در خصوص زرند و خرقان به عنوان ۲ بخش اصلی این شهرستان نیز مطالبی عنوان شده است.
زرندیه به لحاظ ظرفیت‌های اقتصاد کشاورزی، جاذبه‌های تاریخی و طبیعی و اقلیم غنی است و امتیازات زیادی را برای توسعه در خود دارد که باید به خوبی معرفی شده و در سایه برنامه هدفمند به ثمر برسد و محرومیت از آن رخت بربندد.
نویسنده کتاب مطالعات عمقی با نگاه اجتماعی و مردم شناسانه به زرند داشته و پس از معرفی دقیق ویژگی‌ها و مختصات جغرافیایی در خصوص تاریخ این منطقه می‌نویسد: به استناد آخرین تقسیمات کشوری شهر مامونیه در سال ۱۳۸۱ به‌عنوان مرکزیت شهرستان زرندیه به رسمت شناخته شد و از آن پس توسعه سیاسی و ساختار کالبدی شهر پی گرفته شده و با دقت بر شیوه زیست، اقتصاد، آداب ارتباطی مردم و چند و چون کالبد شهر می‌توان دریافت که سنجه توسعه شهری این خطه چه وزنی دارد و چالش‌ها و نقاط قوت آن در کجاست.
این کتاب حاوی تصاویر ارزشمند و اسناد معتبری در خصوص زرند است که به فهم محتوا در هر کدام از هفت دفتر تخصصی آن کمک می‌کند.
نویسنده در بخشی از کتاب داشته‌های ادب و هنر ، معرفی دانش‌آموختگان این دیار و زندگینامه مختصری از هر یک را برای خوانندگان ارایه داده و پس از آن شهرهای خشکرود و زاویه و نقاط روستایی آن را به همراه تاریخ گذشته تا حال شرح داده و کوشیده است داشته‌های این مناطق را به کمک یافته‌های فرهنگی و جغرافیایی و ارایه تصاویر و مستندات ارزنده برجسته کند.
در ادامه این جستار آثار باستانی و قدیمی بخش‌های مختلف زرند در زیرمجموعه‌های شهری و روستایی به صورت مشروح ارایه شده و مستندات مصور از پیشینه غنی زیست قبل از اسلام و سفالینه‌ها و ابنیه باستانی موجود در این خطه حکایت از اصالت این دیار و داستان‌های شیرین و خواندنی از ادوار مختلف تاریخی دارد که لزوم توجه بیشتر بر داشته‌های گردشگری این منطقه را برای تقویت آهنگ توسعه گوشزد می‌کند.
کاروانسرای هجیب،بقعه امامزاده سید منصور، تپه قوچه، سرقلعه، کاروانسرای ورده،یخچال مهدی آباد، آب‌انبار مامونیه، بقایای برج خورشیدآباد و مسجد چال بالا از جمله آثاری است که با دقت و اطلاعات مشروح در اختیار خوانندگان گذاشته شده است.
در ادامه این مطالب شرحی از نظام اقتصادی زرند و رجال‌شناسی تاریخی این دیار ارایه شده که حاوی موضوعات مهمی است که می‌تواند دستمایه تصمیم سازی برای این خطه باشد و برای علاقه‌مندان نکات جالب و خواندنی دارد.
فرهنگ و آداب و سنن مردم زرند نیز از دیگر موضوعاتی است که ارایه شده برای مثال نظام تولد و مرگ، دوران گذار و ازدواج، مراسم عزا، شیوه‌های برخورد اجتماعی، ارزش‌ها و اعتقادات با لایه‌های پنهان و علل آن شرح داده شده است.
در ادامه این مطالب نیم نگاهی به ویژگی‌های ساختار فرهنگی در دنیای مدرن زرند نیز شده و معرفی اجمالی از زیرساخت‌ها و داشته‌های این حوزه ارایه شده است.
گویش زرند ۲ دسته عنوان شده که بخش بزرگی از ساکنان این خطه به زبان فارسی و بخش دیگر نیز با واژگان ترکی سخن می‌گویند و شرح مفصلی از پیشینه و ساختار زبانی و واژگانی مردم این خطه از سوی نویسنده ارایه شده است.
اما در بخش معرفی خرقان نویسنده شرحی مفصل از ویژگی‌های اقلیمی، مختصات کوه و رودها و قنوات و پوشش گیاهی منطقه ارایه کرده و نقاط شهری و روستایی این خطه را معرفی کرده است.
نویسنده در این بخش سرمایه‌های انسانی اسن خطه که در زمینه‌های مختلف نقش‌آفرین بوده‌اند را معرفی کرده و گنجینه غنی از شناسنامه دانشوران ، رجال و فرهیختگان این دیار فرا روی خوانندگان است.
معرفی داشته‌های غنی تاریخی و گردشگری از جمله مقبره اشموئیل پیغمبر، روستای چناقچی بالا، بند امیر، بره‌موم و ده‌ها مکان دیدنی و ارزشمند دیگر که قدمت بسیاری از ان‌ها به پیش از اسلام می‌رسدئ در این کتاب به تفضیل آمده است.
ارایه زندگینامه چهره‌های ماندگار خرقان نیز از قسمت‌های جالب و خواندنی این کتاب است.
«محمد علی چراغی» سال ۱۳۳۰ در مامونیه زاده شد و و از وی چهار اثر دیگر با عناوین بهره‌وری در ادب فارسی، مد و مصرف، حدیث غدیر و دانشنامه خرقان به چاپ رسیده است.
