چناقچی علیا از توابع بخش خرقان شهرستان زرندیه (شهر مامونیه) با مختصات جغرافیایی 49 درجه و 39 دقیقه طول شرقی و 3 درجه و 22 دقیقه عرض شمالی، در 40 کیلومتری شهرستان زرندیه و 272 کیلومتری شهر اراک مرکز استان مرکزی قرار دارد.
روستای چناقچی علیا قدمت تاریخی طولانی دارد. این روستا در ناحیه ای کوهستانی استقرار یافته و بافت مسکونی متراکمی دارد. ساکنان آن را ارمنی ها، فارس ها و ترک ها تشکیل می دهند و مردم روستا به زبان ترکی، فارسی و ارمنی صحبت می کنند و به جز اندکی اقلیت مذهبی، مردم آن غالبا مسلمان و پیرو مذهب شیعه هستند.
قدمت روستای چناقچی علیا به دوره صفوی می رسد و از آنجا که این روستا از جمله روستاهای خوش آب و هوا و ییلاقی زرندیه به شمار می رود در فصل بهار و تابستان کوهستان های اطراف آن به سکونت‌گاه های عشایر تبدیل می شوند. به دلیل کوهستانی بودن روستا بافت مسکونی آن متراکم است به گونه ای که منازل مسکونی مردم به تبعیت از شیب موجود در زمین به صورت متراکم بنا شده است.
آنچه موجب زیبایی دو چندان این روستا شده و طبیعت جذاب و دلنوازی را در این روستا بوجود آورده عبور رودخانه ای پر آب از داخل روستاست که فضای سبز چشم نوازی را با پوشش مطلوب گیاهی و نیز درختان بوجود آورده و منظره کوهستانی آن را به یک طبیعت بکر و زیبا مبدل کرده است. در ادامه مسیر این رودخانه آبشار زیبای چناقچی علیا، زیبایی این روستا را دوچندان کرده و روستا و کوهپایه های منطقه به محدوده هایی تفرجگاهی تبدیل شده اند.
توپوگرافی منطقه کوهستانی و دارای اقلیم گرم و خشک در تابستان و زمستان های سرد است . پوشش گیاهی منطقه دارای گونه های مرتعی بوده و تفرجگاه های کوهپایه ای منطقه قابلیت انجام ورزش های کوهستانی را داراست و در صورت ایجاد تاسیسات مرتیط در این بخش زمینه خوبی جهت جذب بیشتر گردشگر به این منطقه فراهم می شود. بهترین فصول گردشگری منطقه، فصول بهار، تابستان و پاییز است و از مهمترین جاذبه های گردشگری منطقه می توان به جاذبه های طبیعی، مراسم و آئین های سنتی و استراحت عشایر کوچرو اشاره کرد.
به گفته دهیار روستای چناقچی علیا جمعیت این روستا در فصول سرد سال به کمتر از 200 نفر می رسد اما در فصل بهار و تابستان به دلیل حضور کوچ نشینان و عشایر به حدود 250 نفر افزایش می یابد و در ایام تعطیلات این میزان با حضور گردشگران و مسافران به بیش از 500 نفر هم می رسد.
محمد کرد، شغل اصلی ساکنان این روستا را کشاورزی و دامپروری دانست و عنوان کرد: تولید انواع فرآورده های دامی و لبنی در حوزه دامپروری و نیز تولید محصولات باغی مانند بادام و گردو و انواع میوه و نیز کشت گندم، جو و یونجه در این روستا انجام می شود و برخی از بانوان روستا نیز در حوزه صنایع دستی نظیر قالی بافی و گلیم بافی نیز فعالیت دارند.
وی خشکبار، نان محلی، نان فطیری، کوله و نان دستی را از جمله سوغات محلی این روستا بیان کرد و گفت: مردم این روستا بیشتر با غذاهای محلی نظیر خورشت آبگوشت با گوشت گوسفندان تولیدات دامی روستا، خورشت اسفناج، کرفس، کنگر، و آش های محلی مانند آش رشته، آش ترش و ... از میهمانان پذیرایی می کنند.
مردم این روستا بیشتر در مراسم عروسی سازهای محلی می نوازند و نواهای ترکی می خوانند. این روستا دارای زیرساخت هایی چون آب، برق، گاز، تلفن و مرکز بهداشت است. روستای چناقچی علیا با چشم اندازهای زیبای طبیعی، در فصول مختلف سال گردشگران بسیاری را به خود جذب می کند.
منظره صلیب سبز، از زیباترین جاذبه های طبیعی روستا به شمار می رود. این منظره بدیع را درختان گردو در دامنه کوه پدید آورده اند.
وجود کلیسا در این روستا نشان از وجود اقلیت های مذهبی است که هر ساله در شهریور ماه مراسم انگورچینی مسیحیان (ارامنه) در این روستا همراه با اجرای موسیقی و خواندن دعای دسته جمعی برگزار می شود.
کلیسای چناقچی علیا با بیش از سه قرن قدمت، به عنوان خاستگاه و محل برگزاری آیین مذهبی مسیحیان ارتودکس در این روستا بنا شده است که موجب شده این روستا به یک روستای هدف گردشگری تبدیل شود.
سازه فعلی کلیسای سرکیس مقدس بر روی بقایای سازه اولیه و در سال 1341 توسط معماری به نام سرکیس دهباشیان و بر روی بقایای کلیسای اولیه ساخته شده است. مصالح بکار رفته در ساخت بنا عبارت از چوب، خشت و آجر است. پوشش سقف بنا به صورت مسطح و به صورت تیرپوش اجرا شده و وزن طاق بوسیله ستون های چوبی به فونداسیون منتقل می شود. از جمله مراسم و آئین های سنتی در روستای چناقچی، مراسم برداشت انگور است که در ماه آگوست هر سال توسط ارامنه روستا برگزار می شود.
دهیار روستای چناقچی علیا عمر سازه اولیه این کلیسا را 400 سال عنوان کرد و گفت: بنا بر اطلاعاتی که در این کلیسا موجود است تاریخ ساخت آن را 1770 میلادی اعلام کرده اند و از ویژگی های این کلیسا بالا بودن سطح محراب نسبت به فضای داخلی و کف کلیساست. بر روی دیوارهای آن نماد و مظاهر اعتقادات پیروان حضرت عیسی (ع) در قالب تابلوهای نقاشی موجود است که بسیار دیدنی و برای گردشگران بسیار جذاب است.
آبشار چناقچی علیا بعنوان یکی از زیباترین مناظر این روستا از ارتفاع حدود 30 متری ریزش دارد در ارتفاع 2400 متری از سطرح دریا واقع شده و از فراز بستر صخره ای دره در منتهی الیه شمالی روستا و از میان سبزه زاران و جلبک ها به پایین سرازیر شده و راهی نسبتا طولانی را برای ریزش از این ارتفاع طی می کند.
منظره زیبای آبشار چناقچی در فصل بهار و تابستان دینی و جذاب است. زیبایی و شکوه و عظمت خاص آن در فصول سرد سال با یخ زدن آبشار، دیدنی تر است و وجود یخ فراوان و قندیل ها و آویزه های یخی به شکل و شمایل این آبشار جذابیت خاص بخشیده است.
دهیار روستا در خصوص این آبشار اظهار کرد: بیشتر گردشگران این روستا را با آبشار زیبای آن می شناسند و بعضا از وجود کلیسا در این روستا بی خبرند گرچه در ورودی روستا آرامستان اقلیت های مذهبی به صورت مجزا با علامت صلیب ذهنیت هر گردشگری را نسبت به وجود پیروان حضرت مسیح در این روستا هدایت می کند اما با این وجود هنوز هم آشنایی بازدیدکنندگان با آبشار به مراتب بیشتر از کلیساست.
به گفته وی، همواره حجم قابل توجهی از گردشگران در ایام نوروز، روزهای تعطیل و روز 13 نوروز از این آبشار دیدن می کنند.
دهیار چناقچی علیا با اشاره به انتخاب این روستا به عنوان منطقه نمونه گردشگری اظهار کرد: توسعه زیرساخت های گردشگری در این منطقه مملو از جاذبه های طبیعی و تاریخی می تواند به جذب بیشتر گردشگران به منطقه کمک کند.
وی به برخی آداب و رسوم مردم این روستا اشاره کرد و گفت: در این روستا مراسم گوناگونی نظیر انگورچینی مسیحیان، عروسی های محلی با ساز و آواز موسیقی مردم روستا، دیدوبازدید فامیلی در ایام عید، شب یلدا و ... برگزار می شود.
روستای چناقچی علیا به فاصله تقریبی 100 کیلومتری از مرکز شهرستان و 50 کیلومتری شهر رازقان قرار گرفته است و با وجود آبشاری زیبا و دیدنی، کلیسای تاریخی، منطقه جنگلی، چشمه هایی با آب زلال و قابل شرب به عنوان یکی از روستاهای هدف گردشگری منطقه دارای پتانسیل بسیاری جهت جذب گردشگر و مقصد بسیار خوبی برای کسانی است که می خواهند روزها یا ساعاتی را در دامان سبز و پرمهر طبیعت و در کنار مردمی مهمان نواز بگذرانند.
