جامعه ایران جامعه­ ی جوانی است! مطمئنا این جمله را بارها شنیده­اید اما آیا می­توان این جمله را چندسال دیگر نیز بیان کرد؟

جامعه ایران چه بخواهیم چه نخواهیم درحال پیر شدن است. کاهش جمعیت ایران و رشد منفی کشور که حالا سرعت و شتاب آن رکورددار دیگر کشورها شده برای کارشناسان و افرادی که جامعه ایران را نه در حال که در آینده می­بینند زنگ خطر را به صدا درآورده است.

چندی پیش مدیر کل دفتر اطلاعات آمار جمعیتی سازمان ثبت احوال ایران سرعت و شتاب کاهش شاخص جمعیت در ایران را در مقایسه با دیگر کشورها بیشتر دانست و اعلام کرد: اگر برای این مسئله چاره ­اندیشی نشود بزودی شاهد رشد جمعیتی منفی در کشور خواهیم بود بطوری که تا 20 سال دیگر جمعیت قالب کشور را سالمندان تشکیل خواهند داد.

این گفته­ ها دارای نکته­های فراوانی است مانند اثرات منفی سالمندی در کشور که تاثیرات منفی بر اقتصاد، فرهنگ و جامعه زمان خود خواهد داشت. اما اگر بخواهیم مهمترین عوامل کاهش رشد جمعیت در ایران را بگوئیم می­توان به کاهش ازدواج، مرگ و میر مادران و نوزادان، ازدواج­های دیرهنگام و تک فرزندی اشاره کرد.

تک فرزندی چندسالی­ست که رواج بسیار یافته و شاید بتوان عمده­ترین عوامل آن را ازدواج دیر هنگام، تولد دیرهنگام فرزند اول، شرایط اقتصادی حاکم بر خانواده ­ها، شاغل بودن والدین، تفکر خانواده­ ها و کوچک شدن محیط خانه اشاره کرد.

اما تک فرزندی مزایا و معایبی به همراه دارد که از مهمترین مزایای آن می­توان به صرف وقت بیشتر برای تربیت فرزند، کم شدن هزینه­ها، رشد مناسب تحصیلی و شخصیت فرزند و... نام برد، همچنین از مهمترین معایب تک فرزندی می­توان به وابستگی شدید والدین به فرزند، حساسیت بیش از اندازه نسبت به او، نگرانی و استرس برای والدین و نیز برای فرزند نبود یک خواهر یا برادر در کنار خود در نتیجه گرایش به بازی­های رایانه­ای و دوستان و دوری از خانه، اطلاع از به ارث بردن به تنهایی و در نتیجه عدم تلاش در زندگی و فرزندسالاری و... نام برد.

نکته ­ای که نباید فراموش کرد اینکه اغلب زوج‌ها در زمان آشنایی یا قبل از ازدواج در مورد خانواده­ای با چند عضو صحبتی نمی­کنند و این مسئله مهم که خواهان چه تعداد فرزند و یا چه برنامه­ای برای فرزند یا فرزندان خود دارند انجام نمی­دهند همچنین مطالعه­ای نیز در این زمینه انجام نمی­دهند که این خود نیازمند فرهنگ سازی و آگاهی خانواده­ها برای گنجاندن این مسئله در صحبت­های پیش از ازدواج است.

در همین ارتباط مظاهر بداقی کارشناس ارشد روانشناسی خانواده، استاد دانشگاه و عضو انجمن روانشناسان و مشاوران ایران در گفت‌و‌گو با خبرنگار ایسنا، آمار بالای گرایش خانواده­ها در ایران را بیشتر در خانواده­های تحصیل کرده می­داند که بدلیل تجربه­ای که این افراد از کودکی خود و قرار گرفتن در خانوداه­های پرجمعیت و شرایط حاکم بر آن دارند، تک فرزندی را انتخاب اول خود می­دانند؛ همچنین هزینه­های سرسام­آور چه در زمان تولد و خردسالی و چه در دوران نوجوانی و جوانی و کاهش قدرت اقتصادی خانواده ­ها را از دیگر عوامل گرایش به تک فرزندی عنوان می­کند.

این مدرس دانشگاه مشغله خانواده­ها برای تامین مشکلات اقتصادی و صرف انرژی بیش از اندازه برای تامین هزینه ­های زندگی و این تفکر که یک فرزند خوب بهتر از چند فرزند است و نیز دیدگاه منفی در مورد آینده فرزندان بدلیل عدم توانایی در تامین هزینه­های جانبی و کلاس­های کمک آموزشی و اوقات فراغت را نیز از دیگر عوامل گرایش به تک فرزندی عنوان کرد و مشاهده این مسائل را در مراجعه خانواده­ها برای انجام مشاوره بسیار دانست.

بداقی توجه به یک فرزند و صرف هزینه­های پایین­تر و توجه بیشتر به او را از مزایای تک فرزندی عنوان کرد و افزود: تک فرزندی معایبی دارد که می توان به نبود همبازی در خانه و جایگزینی تکنولوژی­های تفریحی بجای آن و ارتباط کم با اجتماع در نتیجه عدم کسب مهارت­های لازم را از ویژگی­های تک فرزندی عنوان کرد.

عضو انجمن روانشناسان و مشاوران ایران اثرات تک فرزندی و در نتیجه کاهش جمعیت ایران را جدی دانست و گفت: جامعه نیروی کار جوان می­خواهد، جوان از قدرت بدنی و فکری بالایی برخوردار است که آینده یک کشور را تضمین می­کند و شاهدیم کشورهایی که از جوامع جوان و پویایی برخوردار نیستند به ناچار هزینه­های بسیاری برای مهاجرت نخبگان دیگر کشورها به کشور خود می­کنند که این عمل در بهم خوردن توازن جمعیتی و فرهنگی آن کشور تاثیرات زیادی دارد.

بداقی در پاسخ به این سوال که چرا با توجه به کمبود امکانات و درآمد در خانواده­های روستایی داشتن چند فرزند در روستاها بسیار شایع است عنوان کرد: در روستاها وقت بیشتری برای دور هم جمع شدن خانواده­ها وجود دارد همچنین نقش فرزندان در تامین هزینه­های زندگی کاملا پررنگ بوده و داشتن خانه­های بزرگتر و کم بودن توقعات خانواده­های روستایی باعث گرایش آنها به داشتن فرزندان بیشتر است.

وی راه حل مناسب برای جلوگیری از افزایش خانواده­های تک فرزند و تغییر تمایل خانواده برای داشتن یک فرزند را در برنامه ریزی مناسب و ایجاد بسترهای کافی دانست تا خانواده­ها بتوانند به کمک دولت و رفع موانع اقتصادی و ایجاد قوانین حمایتی بخصوص از مادران دارای فرزند و فرهنگ سازی و تامین شرایط روحی و روانی مناسب برای تغییر در ذهنیت خانواده­ها برای نگرش به آینده­ای امیدوار کننده برای فرزندان خود تاثیر گذار دانست.

در همین ارتباط مديركل ثبت احوال استان مركزي به خبرنگار ایسنا گفت: با كاهش رشد جمعيت در جامعه، كشور به سوي ميان سالي پيش خواهد رفت كه اين موضوع در تمامي شاخص هاي كشور تاثير خواهد داشت.

مهدی چقایی افزود: جمعيت استان مركزي تا سال 1404 يك ميليون و 543 هزار و 324 نفر خواهد شد كه اين تعداد نشان دهنده كاهش جمعيت افراد و رفتن به سوي جامعه ميان سالي است كه در اين راستا مشكلاتي از قبيل مشكلات اقتصادي مي تواند تاثير گذار باشد.

در پایان باید به این حکایت قدیمی‌ها اشاره کرد که اگر می­خواهید برای یک سال سرمایه گذاری کنید گندم بکارید، اگر می­خواهید برای 10 سال سرمایه گذاری کنید درخت بکارید اما اگر می­خواهید صد سال سرمایه گذاری کنید فرزند دار شوید.