حدود یک ماه پیش بود که مشاور وزیر میراث فرهنگی به ساوه آمد و از بنای کاروانسرای باغ شیخ (عبدالغفارخان) بازدید کرد تا این مجموعه به اتفاق ۵۵ کاروانسرای دیگر کشور برای ثبت جهانی در یونسکو معرفی شود.
کاروانسرای «باغ شیخ» یا عبدالغفارخان ساوه در مساحتی افزون بر چهار هزار و ۸۰۰ مترمربع در دوران زندیه احداث شده است و از جمله بناهای چهارایوانی متناسب با اقلیم گرم و خشک ایران محسوب می شود که در یکسال اخیر بحث هایی در مورد ثبت جهانی این اثر در یونسکو مطرح شد.
خبرگزاری ایرنا در ۲ سال اخیر گزارش های متعددی در مورد اهمیت این بنای متعلق به دوران زندیه و همچنین خطر تخریب آن در گفت و گو با کارشناسان، مالکان و مدیر میراث فرهنگی ساوه تهیه و منتشر کرد اما تکثر مالکان بخش خصوصی و ناهماهنگی با همدیگر از یک سو و ارتباط ضعیف آنها با اداره میراث فرهنگی ساوه از سوی دیگر، مشکلی مزمن و همیشگی است که مانند سنگ بزرگی بر سر راه اتصال این بنا به یونسکو، مانع تراشی می کند.
در روز دهم شهریور امسال گزارشی با عنوان «گردنه های صعب العبور میان ساوه و یونسکو» در ایرنا منتشر شد که نشان می داد تعامل چندانی میان چند خرده مالک دارای مساحت های کوچک با مالک اصلی و همین افراد با اداره میراث فرهنگی وجود ندارد و از طرفی وقتی که بحث ثبت جهانی این اثر جدی شد، به گفته رئیس اداره میراث فرهنگی با استفاده از حکم مقام قضائی درب این مجموعه باز شد تا کارهای مرمت و بازسازی آن انجام شود.
اما بعد از سفر محمدحسین طالبان در روز هفتم مهر امسال و بازدید از این مجموعه که فعالیت های عمرانی نیز در دستور کار بود، همگان دلخوش شدند که بالاخره مسیر ثبت جهانی این اثر تاریخی هموار شده است ولی امروز رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان ساوه سخنان چندان امیدوارکننده ای بر زبان نیاورد.
احتمال منتفی شدن ثبت جهانی به دلیل همکاری نکردن مالکان
«رضا ایاز» به ایرنا گفت: با اینکه در ۲ مقطع زمانی حدود ۲۵۰ میلیون تومان از محل منابع ملی برای ترمیم و بازسازی این بنا با هدف آماده سازی برای ثبت جهانی هزینه نمودیم و حتی ارزیابان یونسکو هم از این بنا بازدید کردند اما اکنون باز هم مشکل قدیمی سر باز کرد و مالک اصلی این مجموعه تماس های ما را برای تداوم همکاری پاسخ نمی دهد.
وی افزود: برای ورود به مجموعه و آغاز عملیات عمرانی و مرمت بنای کاروانسرای باغ شیخ، هنگامی که با عدم همکاری مالک یا مالکان مواجه شدیم ناگزیر حکم قضائی از دادستان شهرستان ساوه اخذ و درب مجموعه را باز کردیم تا فعالیت ها را انجام دهیم زیرا در این مقوله باید منافع عمومی و کلان ملی، شهرستان ساوه و استان مرکزی را مدنظر قرار دهیم که وجود یک اثر ثبت جهانی شده در یونسکو چقدر می تواند در ارتقای گردشگری و معرفی جاذبه های منطقه به دنیا موثر باشد.
رئیس اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان ساوه اظهار داشت: با وضعیتی که اکنون دچار شده ایم و همکاری نکردن مالک این مجموعه، نگران آن هستیم که فرصت ارزشمند ثبت جهانی این اثر از دست برود.
وی گفت: اخیرا نامه ای از وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به دستمان رسیده است که در آن بر ضرورت جلب موافقت و همکاری مالکان تاکید کرده است و در همین راستا چندین روز است که هرچه با مالک اصلی تماس می گیریم، پاسخگو نیست.
به گفته ایاز، میراث فرهنگی به خاطر منافع عمومی حاضر به همکاری است و برای حسن نیت نیز تاکنون ۲۵۰ میلیون تومان صرف مرمت این بنا نموده است اما اگر مالک اصلی و چند خرده مالک این مجموعه همکاری نکنند، همه زحماتی که تاکنون در این راستا متحمل شده ایم، هدر می رود.
وی در مورد گلایه برخی مالکان این مجموعه از میراث فرهنگی در خصوص ندادن صورتجلسه هایی که درباره این بنا برگزار شده است، گفت: تمام صورتجلسه ها به اطلاع آنها و حتی دهیار و شورای اسلامی روستای باغ شیخ رسیده است و این موضوع واقعیت ندارد.
ایاز گفت: تاکنون اقداماتی مانند مرمت پایه ها، جرزها، طاق نماها و پاکسازی دیوارها از شعار نویسی انجام شده است و انتظار داریم با همکاری مالکان روند ثبت جهانی این اثر به فرجامی نیک ختم شود.
گفتنیست؛ خبرنگار ایرنا هم در چند نوبت اقدام به برقراری تماس با مالک اصلی این مجموعه نمود اما تلفن او در دسترس نبود.
نظر مالکان کاروانسرای باغ شیخ
در گزارشی که خبرگزاری ایرنا دفتر ساوه روز دهم شهریور امسال منتشر کرد، مالکان این مجموعه نظر و دیدگاه های خود را بیان کردند که بخشی از آن بدین شرح است:
نماینده مالک بخش اعظم کاروانسرای باغ شیخ نیز، گفت: از حدود پنج هزار مترمربع مساحت این بنای تاریخی حدود ۶۰۰ مترمربع متعلق به چندین مالک دیگر است اما بیش از پنج دانگ آن متعلق به ما است.
«مهدی نامی» افزود: روزی که اداره میراث فرهنگی ساوه قصد داشت اقدامات بازسازی و ترمیم بنا را انجام دهد، اعلام کردم که این کار باید با اطلاع و جلب رضایت همه مالکان باشد و صرف موافقت من کافی نیست زیرا ممکن است سایر افراد مقابل ما بایستند، از این رو باید سایر مالکین هم قانع شوند.
وی افزود:در مجموع غیر از ما حدود ۱۰ نفر در کاروانسرای باغ شیخ سهم هایی از ۵۰ تا ۸۰ مترمربع دارند و لازم است رضایت همه آنها کسب شود در غیر این صورت شاهد وقفه در کار خواهیم بود.
نماینده مالک اصلی کاروانسرای باغ شیخ افزود: هنگامی که میراث فرهنگی ساوه برای مرمت بنا اقدام کرد، با سایر مالکان صحبت کردم و تاکید داشتم که این کار از جانب من نیست اما طبق قانون دولت می تواند حتی با وجود مالکیت خصوصی نسبت به بازسازی و مرمت ابنیه تاریخی اقدام نماید و رویه من بعنوان مالک بخش اعظم بنا نیز تعامل و دوستی با سایر ملاکین است.
وی گفت: در صحبتی که داشتم غیر از دو مالک خانم که دارای ۴۰ مترمربع از بنا هستند، حاضر به فروش سهام خود به من شدند اما تاکید داشتم که باید آن دو نفر هم راضی به فروش شوند تا مالکیت یکدست و از حالت مشاع خارج شود.
نامی اظهار داشت: ما حاضر هستیم همه سهام سایر مالکین را خریداری کنیم ولی باید قیمت متعارف در این زمینه ارائه شود و از خواسته های غیرمعقول دست بردارند.
وی افزود: پدر همسر من زمانی ملک کاروانسرای باغ شیخ را خریداری کرد که ۳۰ نفر بر آن مالکیت داشتند اما ایشان توانست سهام ۲۰ مالک را بخرد و اکنون حدود ۱۰ تن از خرده مالکان که روی هم رفته حدود ۵۰۰ مترمربع در این بنا سهم دارند، نیز وجود دارند که هرگونه فعالیت عمرانی و بازسازی منوط به جلب رضایت آنها می باشد.
یکی دیگر از مالکان این کاروانسرا به ایرنا، گفت: با توجه به اینکه بنده یک فرهنگی بازنشسته هستم اهمیت آثار تاریخی را درک می کنم و معتقدم که این بنای ارزشمند باید برای نسل های آینده حفظ شود.
مومنی اظهار کرد: شرایط سنی ام اقتضا می کند که از تنش و جنگ اعصاب دوری کنم و هرگز برای کاروانسرا و سهمی که از این بنا دارم کیسه ندوخته ام و حاضرم هرچقدر حقم است را از این بنا دریافت کنم و همکاری لازم را نیز برای تعمیر و بازسازی به عمل خواهم آورد.
وی ادامه داد: دنبال معوض در برابر سهم خود نیستم و آمادگی دارم حتی مبلغی هم تهیه کنم و کارهای بازسازی انجام شود تا بعد از ۲ یا سه سال با ارزش افزوده بیشتری مواجه شود.
وی گفت: ناراحتی من از این است که میراث فرهنگی برای انجام تعمیرات این بنا حتی یک تماس با ما به عنوان مالک برقرار نکرد و بدون هماهنگی اقدام به چنین فعالیت هایی دست می زند که به مالکان بر می خورد.
وی همچنین از اینکه در جلسات برگزار شده برای ساماندهی این بنا به خصوص برای ثبت جهانی، هیچ نسخه ای از صورتجلسه را به مالکان بنا نداده اند، گلایه داشت و این اقدام را نافی حق مالکیت خود دانست.
مومنی اظهار کرد: اگر برابر سهم زمینی که از کاروانسرا و با احتساب حریم آن دارم، در شهر ساوه زمین معوض به بنده بدهند حاضرم تعامل داشته باشم.
وی گفت: بنده همواره خمس مال و اموالم را پرداخت کرده ام و در این شرایط سنی (۶۷ سال) دنبال سودجویی و کسب مال نامشروع از بابت سهمم در کاروانسرا نیستم اما باید مطابق موازین قانونی در این زمینه رفتار شود و به شان مالک هم احترام بگذارند.
مالک بخشی از کاروانسرای باغ شیخ گفت: اداره میراث فرهنگی باید در زمینه تعامل با مالکان، ساماندهی و مرمت کاروانسرای باغ شیح رفتاری شفاف و توام با جلب اعتماد همه سهامداران داشته باشد و در این زمینه برآورد روشنی از هزینه ها انجام دهند تا هر کسی سهم خود را پرداخت کند و چند سال بعد که ملک ارزش افزوده پیدا کرد، برای آنها هم سوددهی داشته باشد.
مومنی تاکید کرد: خواسته اصلی من و سایر سهامداران این است که نگرانی های ما را برطرف کنند هرچند از منظر دستگاه قضائی و مراجع قانونی ما سند مالکیت داریم اما هر حرکتی چه در زمینه بهسازی و مرمت و چه خرید حق السهم ما باید با شفافیت کامل انجام شود تا دغدغه ای از این بابت نداشته باشیم.
کاروانسرای باغ شیخ از بناهای دوره زندیه است که دارای بخش هایی چون آب انبار، حسینیه و محراب است و در چهاردهم مهر سال ۱۳۵۴ خورشیدی به ثبت ملی رسید.
این بنای تاریخی در اوایل دوره قاجار به اهتمام فردی به نام «عبدالغفارخان خلج» احداث شد و استراحتگاه کاروان هایی بود به سمت شهرهای قم، اصفهان، همدان، قزوین و تبریز سفر می کردند.
