شاید تصور کنید که توهین یک رفتار زشت لحظه ای است، ظرف چند دقیقه انجام می شود و کسی را می رنجاند و تمام، اما اگر بدانید پایان خط برخی توهین ها چوبه دار بوده است، متوجه می شوید که توهین اصلا هم چیز ساده ای نیست.
توهین در لغت به معنای خوار کردن، خوار شمردن، ضعیف و سست شمردن و حقیر و سبک داشتن است. بکار بردن الفاظ توهین‌آمیز در مراودات و گفت‌وگوهای اجتماعی تحقیر فرد را به دنبال دارد و جرم توهین، نسبت دادن یک امر وهن‌آور به شخص است به نحوی که عرفا به خفیف شدن و کسر شان وی منتهی شود.
توهین به حیثیت و آبروی اشخاص لطمه وارد می‌کند و براین اساس توهین کننده مجرم شناخته می‌شود. برای پیشگیری از وقوع جرم توهین و فحاشی در اغلب کشورها مجازات بسیار سختگیرانه‌ای تعیین شده است در کشور ما نیز توهین و فحاشی جرم شناخته شده و مجازات آن در قانون مجازات اسلامی آمده است.
حکم مجازات جرم توهین بسته به این عامل که توهین ساده(توهین به افراد عادی) یا مشدد(توهین به اشخاص حقوقی) باشد، متفاوت بوده و به ترتیب مشمول مواد ۶۰۸ و ۶۰۹ قانون مجازات اسلامی است.
زنگ خطر
اخیرا میزان وقوع جرم توهین در جامعه افزایش یافته به گونه‌ای که در طول یکسال گذشته در صدر جرایم برخی نقاط کشور نظیر شهرستان ساوه قرار گرفته است تا جایی که رییس دادگستری این شهرستان در چهارمین جلسه شورای پیشگیری از وقوع جرم و آسیب اعلام کرده بود که زنگ خطر وقوع جرایم علیه شخصیت معنوی افراد نظیر توهین، نشر اکاذیب، افترا و تهدید در این شهرستان به صدا در آمده است.
«ابوالحسن شریفی» افزود: متاسفانه این جرایم جزو ۱۰ جرمی است که در شهرستان ساوه فراوانی دارد که بیانگر نبود سلامت روانی مناسب در جامعه است و نشان می دهد که وضعیت اخلاق اجتماعی در جامعه خوب نیست و با کوچکترین اصطکاک بین افراد، جرم توهین و امثال آن واقع شده و حتی در مواقعی منجر به درگیری یا قتل و تشکیل پرونده قضائی می‌شود.
وی که عدم برخورداری افراد از سواد رسانه‌ای را از جمله عوامل بروز مشکلاتی از این دست می‌داند و با اشاره به رفتارهای توهین‌آمیز در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی گفت: بخشی از وقوع جرم توهین در فضای مجازی و پیام‌رسان‌های اجتماعی صورت می‌گیرد که نشان از پائین بودن سطح سواد رسانه‌ای جامعه و فضاسازی جریاناتی دارد که وابسته به بیگانگان و دشمنان هستند.
به گزارش ایسنا، به لحاظ اهمیت وقوع این آسیب اجتماعی در جامعه، در این گزارش در گفت‌وگو با برخی مسئولان، مقامات قضائی و کارشناسان حوزه سلامت روانی و جامعه‌شناسان به تشریح علل وقوع جرم توهین و راهکارهای پیشگیری از آن پرداختیم.
هر رفتاری که به حیثیت و آبروی افراد لطمه بزند جرم است
دادستان عمومی و انقلاب شهرستان ساوه در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه موضوع آبرو و حیثیت با جان انسان برابری می‌کند، تصریح کرد: آسیب جسمانی پس از مدتی التیام پیدا می‌کند، اما آسیب روانی ناشی از جرایم علیه شخصیت معنوی موجب می‌شود که به حیثیت و آبروی فرد آسیب می‌زند، قابل جبران نیست. انسان یک موجود اجتماعی است و در جامعه زندگی می‌کند و مهمترین رکن برای زندگی کردن توام با آرامش در جامعه، حفظ آبرو و حیثیت اوست.
«محمودرضا سازنده» با تاکید بر اینکه قانونگذار برای هر رفتاری که به حیثیت و آبروی افراد لطمه بزند جرم‌انگاری کرده و مجازات مناسب پیش‌بینی شده است، گفت: جرایم در دو بخش علیه تمامیت جسمانی افراد و علیه شخصیت معنوی اشخاص تقسیم بندی شده که بخش دوم شامل جرایمی نظیر توهین، تهدید، افترا و ... است.
دادستان ساوه گفت: ارتقای سطح فرهنگ مردم موجب بروز رفتارهایی خواهد شد که منجر به وقوع جرم نشود و رسانه به عنوان منبع فرهنگ‌سازی در جامعه نقش مهمی در این راستا ایفا می‌کند.
رابطه ضعف اعتقادی و کاهش تاب‌آوری با درگیری‌های منجر به قتل
وی سست شدن عقاید و کاهش تاب‌آوری و تحمل مردم را از عوامل و علل وقوع رفتارهای مجرمانه علیه شخصیت معنوی افراد دانست و گفت: متاسفانه به دلیل کاهش تاب‌آوری و آستانه تحمل مردم، با جزئی‌ترین درگیری لفظی، جرم بزرگی نظیر قتل اتفاق می‌افتد و در این میان یک یا چند نفر جان خود را از دست می‌دهند.
مجازات موجود بازدارنده است؟
رئیس حوزه قضایی بخش نوبران نیز بر لزوم فرهنگ سازی در جامعه برای کاهش وقوع جرائمی نظیر توهین و افترا تاکید کرد.
«حجت‌الاسلام سلطانیان همت» با اشاره به اینکه یکی از عوامل بازدارنده در خصوص جرم توهین، تعدیل مجازات آن می‌تواند باشد گفت: تا قبل از سال ۱۳۹۹ مطابق ماده ۶۰۸ از قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵ ، مجازات توهین تا ۷۴ ضربه شلاق یا ۵۰ هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی تعیین شده بود که معمولا دادگاه‌ها حکم به شلاق نمی‌دادند، لذا جزای نقدی آن نیز اصلا بازدارنده نبود و متاسفانه به یکباره در سال ۱۳۹۹ به موجب قانون کاهش حبس تعزیری، مجازات شلاق نیز حذف و مجازات جرم توهین، جزای نقدی درجه ۶ تعیین شد که در آن سال مطابق قانون ۶۰ میلیون ریال تا ۲۴۰ میلیون ریال بود که با توجه به تورم موجود در جامعه به هیچ وجه بازدارنده نبود.
این مقام قضائی گفت: خوشبختانه مجددا در راستای ماده ۲۸ قانون مجازات اسلامی، میزان مبالغ مربوط به جرایم تعدیل شد و میزان جزای نقدی درجه ۶ مبلغ ۲۰۰ میلیون ریال تا ۸۰۰ میلیون ریال تعیین شد، لذا در حال حاضر دادگاه می‌تواند در صورت اثبات جرم توهین، فرد مجرم را تا ۸۰ میلیون تومان به پرداخت جزای نقدی در حق دولت محکوم کند که می‌تواند بازدارندگی خوبی داشته باشد. در ضمن این مبالغ هر سه سال می‌تواند مطابق قانون تعدیل شود.
وی در ادامه، وظیفه پیشگیری از وقوع جرم را متوجه نهادهای فرهنگ‌ساز دانست و گفت: فرهنگ سازی برای پیشگیری از وقوع جرم توهین باید از سنین کودکی و دانش‌آموزی در سایه تربیت صحیح والدین و نیز فرهنگ‌سازی در مدارس و فضاهای آموزشی صورت گیرد.
حجت‌الاسلام سلطانیان همت در ادامه گفت: مشکلات اقتصادی، تربیت خانوادگی، فرهنگ جامعه و رسانه‌ها از عوامل موثر در وقوع جرم توهین هستند و باید نهادهای فرهنگی و فرهنگ‌ساز به تکلیف خود در فرهنگ‌سازی برای کاهش جرایم عمل کنند.
فضاهای نگران کننده جدید وقوع جرم/ بخش اعظم ظرفیت دستگاه‌های اجرایی صرف جلوگیری از تهمت و افترا می‌شود
فرماندار ساوه نیز با اشاره به اینکه خلاء اخلاق و تقوا موجب بروز رفتارهایی بر خلاف فرهنگ دینی خواهد شد، گفت: کاهش ظرفیت‌های دینی و اخلاقی آسیب‌های جدی به جامعه وارد می کند.
«مهدی الیاسی» افزود: تخریب همراه با تهمت و توهین به یک معضل جدی در جامعه تبدیل شده و بخش اعظمی از ظرفیت دستگاه‌های اجرایی صرف جلوگیری از تهمت و افترا می‌شود.
وی با بیان اینکه جامعه فضاهای جدیدی را در وقوع برخی جرایم علیه شخصیت معنوی افراد تجربه می‌کند که نگران‌کننده است، گفت: تقویت بنیه دینی مردم و تلاش برای حل مشکلات جامعه موجب خواهد شد که تاب‌آوری مردم افزایش و آمار وقوع جرایم کاهش یابد.
معاون بهداشتی دانشکده علوم پزشکی ساوه نیز معتقد است، ارتکاب جرم توهین ناشی از نبود سلامت روانی در جامعه است و نقش مجموعه علوم پزشکی در ارتقای سطح سلامت روانی و کاهش آسیب‌های اجتماعی جامعه، تاثیرگذار است.
«رضا نظری» افزود: باید با شناسایی افرادی که دچار اختلال در سلامت روانی هستند و معرفی آنان به روانشناسان دانشکده علوم پزشکی با برگزاری دوره‌های آموزشی و درمانی، شرایط را بهبود بخشید تا با تاب‌آوری بالا در برخوردهای اجتماعی، مرتکب جرم توهین نشوند.
مبتلایان به اختلال شخصیت شناسایی و درمان شوند
وی با اشاره به اینکه براساس آمارهای موجود حدود ۳۰ درصد افراد جامعه دچار اختلال شخصیت هستند، گفت: باید افرادی که دچار اختلال شخصیت هستند شناسایی و درمان شوند و دستگاه قضائی نیز در هنگام تشکیل پرونده برای چنین افرادی علاوه بر صدور حکم متناسب با جرم صورت گرفته، آنان را برای درمان به دانشکده علوم پزشکی یا بهزیستی ارجاع دهد چون اگر درمان نشوند هم به خود و هم به دیگران آسیب می‌رسانند.
نظری بیان کرد: در خیلی از مواقع بکار بردن الفاظ توهین‌آمیز و ناسزا توسط فردی که مرتکب جرم توهین می شود خارج از اراده اوست، بنابراین نباید به فردی که توهین می‌کند صرفا به عنوان یک مجرم نگاه کرد بلکه باید به عنوان یک بیمار زیر نظر روانشناسان تحت درمان قرار گیرد.
طرح سراج، یک راهکار
وی در خصوص اجرای طرح سراج در علوم پزشکی گفت: هر فردی که وارد یک مرکز جامع سلامت شود، در وهله اول، توسط مراقب سلامت بررسی می‌شود. اگر غربالگری فرد در اختلالات روانی مثبت باشد، فرد به پزشک مرکز مراجعه کرده و پس از تشخیص اختلال، دستور دارویی در نسخه الکترونیک ثبت شده و سپس به روانشناس مرکز ارجاع داده می‌شود.
خانواده و اجتماع و اقتصاد، بستر وقوع بسیاری از جرایم
اما یک جامعه‌شناس علل و عوامل وقوع اکثر جرایم را تحت تاثیر دو عامل خانواده و اجتماع می داند و می گوید: ضعف فرهنگی و تربیت نادرست نشات گرفته از رفتار نادرست والدین در خانواده باعث خشن شدن فرزندان و آماده شدن بستر وقوع جرم توهین است.
«الهه شعبانی» در گفت و گو با ایسنا افزود: در خانواده‌ای که پدر و مادر به راحتی به یکدیگر یا به اقوام، دوستان و آشنایان خود در خفا یا علنی توهین می‌کنند یا پدر خانواده هنگام رانندگی به رانندگان یا عابران پیاده توهین می‌کند، خواسته یا ناخواسته این روش زندگی را به فرزندان خود دیکته می‌کند.
وی افزود: اگر به خلوت فرزندان والدین خشن و عصبانی که از توهین به دیگران ابایی ندارند، نگاهی بیندازیم آنها نیز با همین روش با دوستان، همبازی‌ها و حتی عروسک‌ها و اسباب بازی‌های خود برخورد می‌کنند.
وی با بیان اینکه یکی از اصلی‌ترین عوامل خشونت لفظی و توهین در خانواده‌ها، وضعیت و موقعیت معیشتی و اقتصادی و شرایط روز اجتماع و شغلی افراد است که باعث کاهش تاب‌آوری و به تبع آن خشونت می‌شود، افزود: توهین از لحاظ روحی و روانی باعث آسیب به اشخاص می‌شود و زمینه سایر جرائم مانند ضرب و جرح را فراهم می‌کند، چه بسیار جرائم سنگین مانند قتل یا ضرب و جرح که از یک توهین به اصطلاح ساده آغاز شده‌اند.
شعبانی بیان کرد: عدم وجود مهارت کنترل خشم در خانواده و اجتماع یکی دیگر از دلایل توهین و خشونت است که متاسفانه پرداختن به این مقوله ابتر واقع شده و می‌طلبد که با آموزش در خانواده و اجتماع و حتی مدارس به این امر مهم بیشتر پرداخته شود.
وقتی رسانه ملی کم کاری می کند
وی با تاکید بر اینکه رسانه‌ها در جایگاه مطالبه‌گری می‌توانند بیشتر به این موضوعات بپردازند و دستگاه‌های آموزشی و متولی امر را مجاب به فرهنگ‌سازی و آموزش مفید در این راستا کنند، تصریح کرد: البته شاید بتوان گفت صدا و سیما به عنوان رسانه ملی در حوزه آموزش این مهم به نوعی کم‌کاری کرده است و شاید بهتر باشد با ساخت فیلم یا سریال‌های جذاب که به نوعی پیام‌های آموزشی در این زمینه دارند، مخاطب را جذب کرد.
شعبانی ادامه داد: به عنوان مثال ساخت سریال خط قرمز در سال ۱۳۸۰ که به فرار و ستیز و مجادله جوانان و نوجوانان با خانواده پرداخت، قدم خوبی در نشان دادن مرحله پسافرار در بین جوانان برداشت یا سایر سریال‌های جذابی که با انتخاب بازیگران مشهور و محبوب و کارگردان و تهیه‌کننده توانا توانستند در کنار جذابیت محصول تولیدی، به نحو احسن به تشریح برخی مسائل و آسیب‌های اجتماعی بپردازند، اما متاسفانه با کم شدن محبوبیت رسانه ملی در میان خانواده‌ها و بویژه نوجوانان و جوانان و پایین بودن کیفیت خروجی و تولید محتوای آن، بار مسئولیت این اطلاع‌رسانی به دوش ماهواره، شبکه‌های اجتماعی، شبکه‌ها و تلویزیون‌های خانگی و... افتاده است!
این جامعه‌شناس گفت: تکلیف ماهواره و هدف و نقش آن در نشانه قرار دادن بنیان خانواده کاملا مشخص است و صحبت در این راستا در این مقال نمی‌گنجد، اما شبکه‌های اجتماعی بدون آموزش و با دسترسی آسان در دسترس همگان قرار دارند و نه تنها کودکان و نوجوانان بلکه بزرگسالان را نیز تحت‌الشعاع قرار داده‌اند و افراد تحت آموزش این شبکه‌ها قرار می‌گیرند.
وی افزود: شبکه‌ها یا تلویزیون‌های خانگی نیز برای اینکه گوی سبقت را از ماهواره و شبکه‌های مجازی بربایند و جذابیت لازم برای جذب مخاطب و به تبع آن کسب درآمد داشته باشند، دست به ساخت هر فیلم یا سریالی با هر محتوایی و بدون در نظر گرفتن عواقب و آثار آن در اجتماع می‌زنند و در این زمینه از بازیگران محبوب، خوش چهره و خوشنام و به نوعی سلبریتی برای فروش بیشتر و جذب حداکثری مخاطب استفاده می‌کنند.
وی بیان کرد: دور از ذهن نیست که وقتی بازیگران محبوب و سلبریتی در این سریال‌ها دست به توهین و خشونت می‌زنند و حتی استعمال دخانیات و... می‌کنند، طرفداران آنها نیز وسوسه شوند و پیرو راه آنها باشند و با یک آمارگیری ساده به این ادعا صحه خواهید گذاشت.
درآمدزایی از محل مجازات، مسئله‌ای غیر قابل انکار
شعبانی گفت: در کشور ما تجربه ثابت کرده است که در هر امر یا زمینه‌ای، اهرم فشار پاسخگو نبوده و فرهنگ‌سازی و آموزش کارآمد و نه از روی رفع تکلیف، نقش اول را در بهبود شرایط جامعه بازی می‌کند، لذا برای کاهش وقوع جرم توهین نیز نمی‌توان تنها با مجازات یا برخورد سلبی موفق بود، همچنین تعیین مجازات‌های نقدی گزاف و گرانقیمت نیز هرچند می‌تواند در کاهش وقوع جرم به صورت موضعی و مقطعی موثر واقع شود اما آسیب‌ها و نقاط منفی دیگری بهمراه دارد.
وی ادامه داد: به عنوان مثال با افزایش نرخ سکه و کاهش توان مالی و ایجاد وضعیت بد اقتصادی، شاهد افزایش به اجرا گذاشتن مهریه توسط بانوان بودیم و هنگامی که بنیان خانواده‌ها سست می‌شد یا کوچکترین اختلافی بین زن و شوهر پیش می‌آمد، میل به اجرا گذاشتن مهریه افزایش می‌یافت در صورتی که پیش از این، تاب‌آوری زوجین بیشتر بود، لذا با استناد به این مقوله شاید بتوان گفت جرم توهین افزایش چشمگیری نداشته بلکه اعلام و شکایت علیه آن افزایش چشمگیری داشته که شاید به سبب کسب درآمد از این راه یا مقرون به صرفه بودن شکایت علیه مجرم است.
باید بستر خشونت را از بین برد
وی بیان کرد: برای کاهش خشونت در جامعه علاوه بر آموزش در کانون خانواده و مدارس، باید عوامل آماده شدن بستر خشونت در جامعه نیز کاهش یابد و این مهم توسط دستگاه‌های متولی امر باید در دستور کار قرار گیرد به عنوان مثال هنگامی که پلیس راهور در زمان اوج ترافیک حضور مثبت و موثری ندارد و ترافیک طولانی جنگ روانی ایجاد می کند یا هنگامی که در پارک‌های عمومی نظارت بر اراذل و اوباش و توزیع‌کنندگان مواد مخدر و مشروبات الکلی به درستی انجام نمی‌شود، بستر وقوع جرم توهین و خشونت به راحتی برای خانواده‌هایی که پارک را مامن مطمئنی برای تفریح خانواده می‌دانند، ایجاد و جرقه لازم برای وقوع جرم توهین و خشونت زده می‌شود و اگر بستر لازم به عنوان بنزین آماده باشد، متاسفانه انفجار رخ می‌دهد.
وی گفت: البته توهین تنها به خانواده‌ها و اجتماع عادی ختم نمی‌شود، متاسفانه اخیرا به وفور شاهد توهین و خشونت در رفتار سیاستمداران و فعالان سیاسی و اجتماعی هستیم که در تریبون و به صورت علنی به اشخاص یا گروهی توهین می‌کنند یا در فضای مجازی دست به توهین به برخی سیاستمداران می‌زنند، لذا این قبیل رفتار برای مردم نیز عادی شده و به خود اجازه توهین به مسئولان و سیاستمداران را می‌دهند.
به گزارش ایسنا، بنا بر اعلام مقامات قضایی شهرستان ساوه، براساس آمارهای موجود در حوزه پرونده‌های کیفری، بیشترین فراوانی جرم مربوط به جرایمی همچون توهین، تهدید، نزاع دسته جمعی و تخریب است که ارتباط مستقیم با خشونت رفتاری و کلامی دارد.
بدیهی است تحول اساسی در خصوص کاهش این دسته از جرایم که با رفتار و کلام انسان ارتباط مستقیم دارد زمانی شکل می‌گیرد که طرح‌های خلاقانه و ایده‌های موثر با مشارکت و اهتمام جدی دولت، مجلس و مسئولین فرهنگی صورت گیرد تا کاهش این دسته از جرایم محقق شود.
با وجود تکالیف قانونی دستگاه‌های اجرایی در حوزه پیشگیری از وقوع جرایم، شاهد کم توجهی و اهمال در این حوزه هستیم و جلسات هماهنگی صرفا میز نماد است.
درخصوص پرونده‌های کیفری با موضوع توهین و خشونت کلامی و فیزیکی، علاوه بر عمل به تکالیف دستگاه‌های ذیربط باید فرهنگ‌سازی مناسب برای آگاهی دادن به مردم انجام شود و در آگاه‌کردن مردم، شناسایی گروه‌های هدف و تولید محتوای غنی توسط متولیان فرهنگی حائز اهمیت است که در این میان رسانه ها نقش موثری دارند.
به هر میزان که آگاهی مردم نسبت به عواقب خشونت کلامی افزایش یافته، اخلاق به رفتارها مسلط شود و فشارهای اقتصادی کاهش یابد، قطعا آسیب‌ها و مشکلات اجتماعی نیز کاهش خواهند یافت.
