کاروانسرای باغ شیخ ساوه که چند روزی از ثبت آن در فهرست آثار تاریخی یونسکو سپری می‌شود توسط مالکان بر روی گردشگران و علاقه‌مندان به آثار تاریخی قفل شده است.
بنای به یادگار مانده از دوران زندیه در ورودی روستای باغ شیخ و در هشت کیلومتری شهر ساوه چشم هر رهگذری را متوجه تاریخ و شکوه گذشته خود می کند.
خبر ثبت جهانی این اثر علاقه مندان به تاریخ و میراث فرهنگی را خوشحال و امیدوار به توجه بیشتر به حوزه تاریخ ساوه کرد اما درب های قفل شده آن بر روی گردشگران که سابقه ای چند ساله دارد حلاوت این شادی را کم کرده و موجب نگرانی هایی برای آینده این بنای تاریخی شده است.
درِ بسته و تلاش های بی نتیجه
تلاش‌ها برای بازگشایی درهای این کاروانسرا بر روی علاقه مندان از سوی اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ساوه در حال پیگیری است و به گفته رییس این اداره تلاش ها تا کنون به نتیجه ای نرسیده است.
«رضا ایاز» به ایرنا گفت: این کاروانسرا با پیگیری های ۲ ساله به عنوان یکی از آثار تاریخی جهان در فهرست یونسکو به ثبت رسیده و سعی شده در سال های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ با هزینه کرد حدود چهار میلیارد ریالی مرمت های اضطراری آن انجام شود.
وی با اشاره به اینکه کاروانسرا در مالکیت بخش خصوصی است سعی می شود با همکارای مالکان بقیه مراحل مرمت انجام شود گفت: مهمترین مشکل در این خصوص عدم همکاری بخش خصوصی با میراث فرهنگی است.
رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ساوه گفت: با توجه به ثبت جهانی این اثر درب آن همچنان بر روی گردشگران بسته است که تلاش می کنیم طی تعامل با بخش خصوصی این مشکل برطرف تا با گشایش درب ها کاروانسرا آماده بازدید عموم و علاقه مندان شود.
جلسات مختلفی برای رفع اختلافات حقوقی بین مالکان با همکاری فرمانداری برگزار شده اما تا کنون بی نتیجه مانده است
وی با اشاره به اینکه قبل از ثبت جهانی اثر جلسات مختلفی برای رفع اختلافات حقوقی بین مالکان با همکاری فرمانداری برگزار شده اما تا کنون بی نتیجه مانده است افزود: این ملک متعلق به وراث مرحوم حسینی نسب و چند تن از اهالی روستا است که این افراد با هم اختلاف ملکی داشته و این مساله منجر به قفل شدن درب های آن شده است.
ایاز یادآور شد: در نظر داریم با همکاری ادارات، اهالی و دهیاران روستاهای احمدآباد و باغ شیخ جشنی را به مناسبت ثبت جهانی در ۲۳ مهر سال جاری با حضور مردم منطقه رگزار کنیم و لوح ثبتی جهانی را به مالکان تقدیم کنیم.
قفل این بنای تاریخی پس از پیگیری های چند روزه خبرنگار ایرنا تنها برای تهیه گزارش خبری باز شد که طی بازدید از این بنا «محسن نبوی» کارشناس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ساوه در خصوص ویژگی های کاروانسرای باغ شیخ ساوه گفت: این کاروانسرا در چهاردهم مهرماه ۱۳۵۴ به شماره ۱۱۸۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
وی افزود: دیرینگی این بنا به اواخر دوره زندیه بر می گردد که سنگ بنای ان توسط یکی از حکام محلی عبدالغفار خان خلج گذاشته می شود و جزو یکی از کاروانسراهای مهم در بخشی از جاده ابریشم در مسیر شهرهای قزوین، قم و اصفهان است.
آخرین نسل کاروانسراهای ایرانی
نبوی یادآور شد: از ویژگی های مهم این بنا می توان به چهار ایوانی بودن، تزیینات و تکنولوژی خاص ساخت آن که نتیجه تجارب گرفتن از ساخت سایر کاروانسراهای کشور است اشاره کرد به نوعی که می توان آن را حاصل نبوغ و بلوغ ساخت کاروانسراهای کشور در سال های گذشته آن اعلام کرد.
وی اظهار کرد: این اثر داری چهار ایوان و ۲۴ حجره، چهار شترخانه مجزا و به لحاظ تناسبات معماری و چینش فضاها یکی از کاروانسراهای منحصر به فرد ایران است.
کارشناس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ساوه گفت: در سرسرای ورودی آن مجموعه ای از تزئینات وابسته به معماری وجود دارد که شامل رسمی بندی، نقوش آجری و مقرنس کاری های بکار رفته در این محل است.
وی افزود: ورودی بنا شامل یک شاه نشین است و فضایی برای اقامه نماز در آن تعبیه شده و شترخانه های این بنا به صورت مجزا در چهار قسمتِ کاملا جدا از هم طراحی شده است.
نبوی تصریح کرد: این کاروانسرا به لحاظ موقعیت تجاری که داشته برای اینکه بتواند از حالت دفاع هم برخوردار باشد دارای چهار برج دیدبانی و یک سیستم دفاعی ویژه کمانداران است که از این محل ها مدافعان می توانستند تسلط کامل از چهار طرف به وضعیت بیرون این بنا داشته باشند.
مناظره لابه‌لای آجرها
وی گفت: یکی دیگر از جاذبه های این بنا، اثر مکتوبی است که کاروانیان و کسانی که از آن استفاده می کردند لای بندهای آجر قسمت شاه نشین سرسرای ورودی به یادگار گذاشته اند تا امروز دست خط آنان را در این بخش به یادگار داشته باشیم.
نبوی افزود: برخی از این دستخط ها که مورد بررسی قرار گرفته مناظره‌هایی بین گروه هایی با اعتقادات مختلف است و همچنین سطح سواد این افراد نسبت به سایر کاروانسراهایی که داری این ویژگی هستند از دیگر وجهه های تمایز ان با سایر بناهای قدیمی‌تر است.
تمایز باغ شیخ با سایر کاروانسراها
وی یادآور شد: جذابیت در پیشرفتگی ساخت این کاروانسرا مربوط به شترخانه های کاملا مجزای ان است بطوریکه در هرکدام از آن ها ۲ راه پله دسترسی به بام تعبیه شده است که ما شاهد هشت دسترسی از این شترخانه ها به پشت بام بنا هستیم که با احتساب ۲ راه پله از سرسرای وردی تعداد آنها به ۱۰ مورد می رسد.
نکته جالب توجه دیگر این بنا احداث چهار سرویس بهداشتی در پشت بام در کنار برج های دیدبانی بوده که به نوعی در کاروانسراهای ایرانی منحصر به فرد است
کارشناس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ساوه اظهار کرد: نکته جالب توجه دیگر این بنا احداث چهار سرویس بهداشتی در پشت بام در کنار برج های دیدبانی بوده که به نوعی در کاروانسراهای ایرانی منحصر به فرد است که دسترسی آسان نگهبانان به این سرویس ها می تواند یکی از دلایل این اقدام باشد.
پیگیری های خبرنگار ایرنا از وراث برای بررسی بیشتر مساله قفل بودن درب ها بی نتیجه ماند اما «عبدالکریم مومنی» یکی از مالکان این اثر در گفت و گو با خبرنگار ایرنا توضیحی در خصوص اختلافات وراث و مالکین ارایه نکرد اما افزود: سهم ما (هفت نفر) بسیار کم حدود ۱۰ درصد است و تاثیری در قفل کردن در نداریم.
این بنای تاریخی که به وسعت حدود چهار هزار و ۸۰۰ متر مربع است ۲۶ شهریور ماه سال جاری به همراه ۵۳ کاروناسرا و رباطی تاریخ کشور در چهل و پنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو به عنوان بیست و هفتمین اثر تاریخی ایران در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده است.
