شهر ساوه با پیشینه‌ای بیش از دو هزار سال نمادی از سبک و الگوی معماری شهرهای حاشیه کویر، همچون شهرهای هم‌ردیف خود مانند کاشان و میبد و ... با گنجینه‌‌های کم‌نظیر از هنر و فنون ایرانی با گویشی که میراث‌دار زبان پهلوی است در شمال استان مرکزی قرار گرفته است .
به گزارش ایسنا، منطقه مرکزی، در دوران معاصر ساوه به علت قرار داشتن در مسیر راه‌های ارتباطی غربی و جنوبی کشور به سمت مرکز و پايتخت قرار گرفته و به اين جهت گسترش می‌يابد و در اثر همجواری با پایتخت و چندين شهر مهم ديگر مانند قم، کرج، اراک و ... در سال‌های ميانی سنوات 1320 تا 1340 دچار رکود شده و به یکی از شهرهای مهاجرفرست تبدیل می‌شود .
در پايان اين دوره شهرهای نامبرده همجوار، از حيث جمعيت و ظرفيت استقرار واحدهای صنعتی به حد اشباع نزديک می‌شوند و لذا سياست‌ها و برنامه‌ريزي‌های کشوری بر توزيع بخشی از تراکم پيش آمده در ساير شهرها استقرار پیدا می‌کند .
نتيجه اين سياست و عدم استقرار واحدهای صنعتی در مرز 120 کيلومتری تهران است که بالتبع شهرهای قم، ساوه، سمنان و قزوين را در اولويت توسعه قرار می‌دهد، لذا شهر ساوه از يک سو در دوران اخير بواسطه اتخاذ چنين سياستی و از سوی ديگر اشباع جمعيتی تهران و کرج و معضلاتی که از سکونت در مادرشهرها حاصل می‌شود توسط مهاجرين قبلی به همراه بوميان که ساوه را به عنوان شهری مطلوب از حيث سکونت و نزديکی به خدمات متمرکز در پايتخت انتخاب می‌کنند، به شدت رو به توسعه می‌گذارد .
از بررسی پديده‌های ذيربط در شهر ساوه متوجه يک نکته اساسی می‌شويم که بافت اجتماعی ساکنين و در پی آن بافت فيزيکی شهر در حال تغيير و دگرگونی بنيادين است .
در همین رابطه یک فعال رسانه‌ای در حوزه میراث فرهنگی در گفت‌وگو با ایسنا گفت: از دهه 1340 خورشیدی معماری و بافت مرکزی شهر، دچار تحول ساختاری شد و تمامی این عوامل شهر را با پدیده مهاجرت و فاصله گرفتن از سنت‌ها مواجه کرد .
محمدمهدی کتابدار افزود: با گذشت سال‌ها، بافت سنتی(معماری و اهالی ریشه دار شهر)، مناطق مرکزی شهر را ترک کردند و مناطق شهری جدید در حاشیه خیابان‌های تازه تاسیس شکل گرفت .
وی بیان کرد: با تعاملات اجتماعی میان ساکنین قدیمی شهر و شهروندانی که عمدتا به واسطه شغل یا تحصیل به ساوه آمده بودند، تغییرات چهره و دگرگونی فرهنگی شهر شدت گرفت و در فاصله چهار دهه ساوه از شهری که لک‌لک‌ها بر بادگیرهایش لانه می‌ساختند به شهری به دور از هویت تاریخی و فرهنگی بدل شد .
وی ادامه داد: در سال‌های اخیر با آنکه انتظار می‌رفت، شهرداری ساوه و نهادهای فرهنگی شهر، همراه با توجه به بناهای شاخص تاریخی به معماری و بافت سنتی این شهر توجه کنند، ولی با عدم حفاظت از خانه‌ها و باغ‌های داخل شهر به یکباره موج عظیمی از تخریب معماری مسکونی هویت‌بخش، در محله‌های قدیمی شهر آن هم به دست شهرداری رخ داد که فعالان فرهنگی شهر را نگران کرد .
به گفته کتابدار شدت این تخریبات به حدی بود که در ظرف سه سال (1395-1392) اکثر خانه‌های سه محله تاریخی شهر (خلیل جهان‌بیک- حسین‌خانه – محله بازار) با خاک یکسان شدند و زمین‌های آسفالت شده با کاربری پارکینگ و محل بازی کودکان جایگزین گذرهای تاریخی شدند .
وی بیان کرد: در صورتی که بسیاری از این بناها در صورت تملک، مقاوم‌سازی، مرمت مطابق با الگوی شهرسازی و معماری سنتی، پتانسیلی عظیم و کم نظیر جهت فعالیت‌های فرهنگی، تاریخی و هنری را در اختیار ساکنین این محلات و شهر می‌گذاشتند. در این میان معدود خانه‌های تاریخی هستند که از گزند ماشین‌آلات خاکبردار در امان مانده‌اند و تا دیر نشده باید برای حفظ، مرمت و احیاء آنها اقدام کرد .
به گزارش ایسنا، شناسایی این بناها توسط کارشناسان، برداشت نقشه و ثبت تصاویر مستند توسط معماران، آگاهی‌بخشی صاحبان، همسایگان و مجاب کردن مدیران شهری برای تملک، مرمت و بهره‌برداری این بناها می‌تواند راه نجاتی برای این اندک باقی مانده از معماری سنتی این شهر باشد .
