ساوه به عنوان یکی از پرآب‌ترین مناطق کشور در دوران‌های گذشته، اکنون به یکی از کم‌آب‌ترین مناطق این سرزمین تبدیل شده و با توجه به اینکه در تمامی دوران‌ها علیرغم تمامی تغییرات همواره یکی از موفق‌ترین مناطق در تجارت و کشاورزی بوده است، مروری بر داشته‌های آبی و درآمدی این منطقه و تلاش این مردمان برای ادامه موفقیت‌آمیز تجارت و کشاورزی خالی از لطف نیست.
منطقه ساوه به علت اینکه که در تلاقی چند شهر مهم قرار گرفته است و از طرفی از چمن‌زارهای سرسبز و سرزمین حاصلخیز و دریاچه‌ای شگفت‌انگیز برخوردار بود، از همان زمان ساسانیان، مورد توجه حکمرانان واقع شده و هراز‌گاهی که فرماندهی کار قابل تقدیری انجام می‌داد، بخشی از این زمین‌ها به او پیش‌کش می‌شد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) - منطقه مرکزی - از طرفی، چون زمین مناسب و آب به اندازه در این منطقه وجود داشت و منطقه محل عبور و مرور مردم ری، همدان، قزوین، اصفهان و قم بود، مردم با کاشتن جو، انار، انجیر، سیب و گردو و بازرگانی و حمل‌ونقل مسافر و کالا، در این منطقه درآمد خوبی داشتند، به همین دلیل از همان زمان اشتغال در این منطقه در حد مناسبی وجود داشته است.
در عصر حاضر هم علاوه بر کشاورزی و دامداری که شغل نیمی از مردم این منطقه است، وجود شهر صنعتی کاوه و دیگر شهرک‌های صنعتی موجب شده است تا مردم به راحتی شغل دلخواه خود را انتخاب کنند، در نتیجه اشتغال وضعیت مناسبی در این منطقه داشته و دارد.
به گفته یک پژوهشگر حوزه مردم‌شناسی و تاریخ، ساوه از نظر اقتصادی دارای نقش‌های متفاوتی است. محصولات کشاورزی این شهر حائز اهمیت است. موقعیت طبیعی شهرستان ساوه و بخش‌های آن ایجاب می‌کند که یکی از بهترین مناطق دامداری و کشاورزی باشد. درآمد مردم از طریق باغداری و بویژه باغ‌های انار و انگور تامین می‌شود.
"خسرو امیرحسینی" افزود: علاوه بر این زمین‌های شهرستان و اطراف آن که از رودخانه "قره‌سو" و شعبات و سایر رودخانه‌ها و قنوات مشروب می‌شود، برای کشت محصولاتی از قبیل گندم، جو، علوفه، پنبه و صیفی‌جات و طالبی مساعد است و همه‌ساله علاه بر تامین نیاز مردم، محصولات به مناطق دیگر کشور نیز صادر می‌شود. در سال‌های اخیر با صنعتی شدن این شهر توسعه و رشد آن نسبتا افزایش یافته است.
وی در ادامه بیان کرد: وقتی فتوحات مسلمانان در صدر اسلام متوقف ماند، بخصوص در ایام خلفای راشدین که دیگر غنایم جنگی به عرب‌های مسلمان نرسید، توجه فرماندهان به زمین افزایش یافت.
به گفته وی در منطقه ساوه حاصل‌خیزترین آبادی‌ها و زمین‌های زراعی و روستاها از آن گروهی از عرب‌های مسلمان یا به قولی فرماندهان مسلمان بود که به دستگاه خلافت وابسته و نزد مقامات حاکم تقرب داشتند. مردم بومی زمین را می‌کاشتند و روسای عرب بهره‌مند می شدند.
این پژوهشگر تاریخی ادامه داد: صاحب تاریخ قم، از قول "ابوعلی عبدالرحمن‌بن‌عیسی‌بن‌حمادهمدانی" نقل کرده که "اباعبید شافعی" و "مالک" روایت کرده‌اند که بلاد جبال(منظور شهرهای مرکز ایران امروز) تماما به جنگ و قهر و استیلا تسخیر شده‌اند. پس از فتح ساوه که جزو آبادی‌های مرکزی ایران است، بسیاری از مرتع‌ها و قرق‌های سلطنتی ساسانیان و باتلاق‌ها و مرداب‌های خشک شده و بیشه‌هایش در شمار زمین‌های خالصه درآمد و به مرور از سوی خلفا به صورت اقطاع به سران و فاتحان داده شد.
به گفته وی وقتی سلجوقیان به حکومت رسیدند، بیشتر زمین‌های حاصلخیز و مزارع ساوه را به امیران ترک و فرماندهان نظامی خودشان بخشیدند. چون در این دوره مردم بومی ساوه متشکل نبودند و سازمانی نداشتند، نمی‌توانستند در مقابل امیران ترک مهاجر از خودشان دفاع کنند، ناچار با صاحبان "تیول"( املاک) کنار آمدند و قبول کردند که بخشی از آنچه در مزارع خود می‌کارند و تولید می‌کنند را به آنها بدهند و در مقابل صاحب تیول نیز به چپاول و غارت آنان نمی‌پرداخت.
وی تصریح کرد: این وضعیت باب پسند مردم ساوه نبود و همواره درصدد بودند که آزادانه کار کنند و از دست‌رنجشان استفاده ببرند. به همین دلیل به دنبال راه چاره بودند. همین امر باعث شد که خدمات حمل‌ونقل را رونق دهند. به تدریج آبادی‌ها و زمین‌های حاصلخیز را در مقابل حمل مسافر از عرب‌ها گرفتند، از طرفی به مرور روستائیان به شهرها مهاجرت کردند و در شهرها به کارهای صنعتی و فنی یا خدماتی پرداختند.
امیرحسینی خاطر نشان کرد: عرب‌ها از پیشه‌وری و صنعت گریزان بودند. از این رو در منطقه ساوه بخش حمل‌ونقل حاجیان رونق یافت و شتربانان ساوه‌ای با همیاری روسای عرب، حجاج را تا قلب سرزمین‌های عربی می بردند و در این رهگذر نیز گروهی به صورت طبقه مرفه درآمدند. همین امر موجب شد تا اشتغال در بخش ساوه رونق خود را داشته باشد و زمین‌ها به مرور به دست ساوه‌ای‌ها بیفتد. هر چند که بعد از خشکیدن دریاچه معروف ساوه آب و تامین آن همیشه یکی از دغدغه‌های مردم منطقه ساوه بوده است.
وی در ادامه با اشاره به قدیمی ترین روش آبیاری در ساوه گفت: آبیاری ساوه در گذشته از رودخانه‌های مزدکان و گاوماسا، رود شور، سایر رودهای فصلی و کاریزها و قنوان و چشمه ها صورت می‌گرفت، با این حال همیشه در ساوه، مسئله آب امری حیاتی است.
وی افزود: در دوره هخامنشی شبکه گسترده‌ای از قنات و کاریز در اطراف دریاچه ساوه وجود داشته است."حمدالله قزوینی" به یک شبکه گسترده آبیاری روی زمینی و زیرزمینی در حدود ساوه اشاره می‌کند و می‌گوید: سیستم آبیاری روی زمینی از انهار اصلی مزدقان و گاوماسا بوده است.
وی گفت: از آبی که از رودخانه‌ها جاری بود هر کس می‌توانست جویباری برای آبیاری زمین خود جدا سازد، یعنی آب رودها به عموم مردم(بخصوص مردم بخش نوبران) تعلق داشت. مقدار آبی که می‌شد از چنین رودخانه‌هایی برداشت به مقتضیات و حوائج محلی و عرف و عادت محلی بستگی داشت. اوقات تقسیم آب در ساوه مثل بسیاری از نقاط دیگر کشور از روی ستارگان تعیین می‌شده است.
وی بیان کرد: در اطراف ساوه بخصوص بخش خرقان دو منطقه کوهستانی پربرف وجود دارد، یکی بنام زرآب و دیگری اینجه قارا(کوه هزار چشمه) که معمولا چشمه‌سارهای زیادی را در دل خود جای داده‌اند. آب همین چشمه‌سارها، آبیاری زمین‌های پایین دست را کفاف داده و اهالی روستاهای این مناطق در حد لازم از طریق آب این چشمه‌سارها، باغات، مزارع و زمین‌های زراعی خود را مشروب می‌کردند.
امیر حسینی تصریح کرد: در منطقه زرندیه هم آبیاری باغات و مزارع کشاورزی یا از طریق قنات‌های عمیقی که وجود داشت صورت می‌گرفت یا از رودخانه‌های شور یا واریزی از سوی خرقان انجام می‌شد. در همه این قسمت‌ها مقررات ویژه‌ای برای بهره‌برداری از آب وجود داشت.
