استان مرکزی با وجود اینکه جزو استان های عبوری و ترددی کشور به شمار می رود، اما به لحاظ ابنیه تاریخی و جاذبه های گردشگری طبیعی، جزو استان های بکر باقی مانده و در گوشه و کنار آن می توان جاذبه های گردشگری خاصی را یافت که کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
یکی از ویژه ترین بناهای تاریخی این استان که نوروز بهترین فرصت برای بازدید از آن به شمار می رود، مسجد جامع ساوه است.
این مسجد با وسعتی حدود ۴۲۰۰ مترمربع و قدمتی هزار ساله در نزدیکی خیابان سلمان ساوجی ساوه واقع شده و با حضور در این مسجد، در واقع در دل تاریخ قدم برمی دارید.
از فاصله چند صد متری می توان مناره آن را به راحتی دید، مناره ای که نیازمند مرمت اساسی است. درب ورودی مسجد یک درب چوبی بسیار قدیمی است که با پایین رفتن از دو پله می توان به آن رسید.
درب نسبتا سنگین است، با فشار دادن آن به داخل دو پله و سپس دالانی را در مقابل خود می بینید که انتهای آن به حیاط مسجد می رسد. در دو طرف درب ورودی، دو ورودی قرار دارد که به طبقات بالا منتهی می شوند، اما بهترین انتخاب برای بازدید از مسجد، طی کردن دالان و رسیدن به حیاط است.
با ورود به حیاط در سمت راست می توان ایوان استاد و در سمت چپ ایوان شاگرد را دید و در میانه حیاط نیز چندین باغچه و تعدادی درخت که فضا را آرایش داده اند قابل مشاهده است.
برای رسیدن به ایوان ها باید از یک سکوی بالا بروید که قدری بالا رفتن از آن سخت است، اما با گذر از آن می توان به ایوان وارد شده و محراب های مختلف، معماری بنا، تزئینات و در واقع عمق تاریخ را نظاره گر بود.
در کنار ایوان شاگرد، یک درب چوبی قدیمی و یک راه پله بسیار باریک و کم ارتفاع وجود دارد که به طبقه بالای ایوان شاگرد و بام منتهی می شود که البته بعید است که استفاده از آن برای عموم ممکن باشد.
برای رسیدن به بام و طبقه بالا باید سر را خم کرده و پله های بلند این راه پله را طی کرد و درست زمانی که بام برسیم، می توان گنبد زیبای مسجد و مناره را شاهد بود که ساختار آن، تاکیدی بر کهن بودن مسجد است.
از بالای بام و طبقه دوم ایوان شاگرد، حیاط مسجد به شکل کامل قابل مشاهده است، در واقع ایستادن در طبقه دوم مسجد، شکوه یک مسجد هزار ساله را در مقابل دیدگان تان به نمایش در می آید.
مسجد جامع ساوه از قدیمی ترین مساجد ایران
کارشناس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ساوه در گفت و گو با ایسنا، اظهار کرد: مسجد جامع ساوه در کنار مسجد تاریخانه دامغان و مسجد فهرج یزد جزو قدیمی ترین مساجد ایران به شمار می رود.
محسن نبوی با اشاره به قدمت هزار ساله مسجد جامع ساوه افزود: از دوران آل بویه تا پایان دوره قاجار در این مسجد آثاری وجود دارد که به نمایش گذاشته شده است.
وی با بیان اینکه مسجد اولیه، شبستانی بوده است، گفت: اولین مساجدی که در مناطق کویری ایران ساخته می شد، مشتمل بر یک فضای ستون دار مسقف بوده است که گرداگرد حیاط مرکزی را شامل می شد و بعد از آن عناصری چون ایوان، گنبد و مناره به مسجد اضافه می شود که این اتفاق در مسجد جامع ساوه از دوران سلجوقی آغاز شد.
وجود ۱۷ لایه تاریخی در گنبد
نبوی تصریح کرد: طبق پی گردی و کاوش های مختلف صورت گرفته در مسجد، مشخص شده است که مسجد فعلی روی بنایی قدیمی تر ساخته شده است، کما اینکه در داخل گنبد خانه ۱۷ لایه تاریخی کشف شده که قدمت مسجد را بسیار کهن کرده است.
وی گفت: مسجد جامع ساوه به لحاظ دارا بودن تزئینات وابسته به معماری، جزو مساجدی است که می توان آن را یک مجموعه کاملی از تزئینات وابسته به دوران های مختلف تاریخ نامید و تقریبا یک دانشکده معماری به شمار می رود و علاقمندان و اساتید می توانند در این حوزه مطالعات ویژه داشته باشند.
مسجد ۲۴ محراب دارد/تمرکز بر حفظ تزئینات بنا
نبوی با بیان اینکه این مسجد در دی ماه ۱۳۱۰ به عنوان اولین بنای تاریخی استان مرکزی در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد، افزود: رسالت مساجد جامع در واقع برگزاری نماز جمعه بوده است، ضمن اینکه این مسجد به عنوان مدرسه نیز مورد بهره برداری قرار می گرفته است.
وی افزود: در دوره سلجوقی با حضور خواجه نظام الملک، مساجد ایران تبدیل به مدرسه می شوند و مسجد جامع ساوه نیز از این قاعده مستثنی نبوده و شامل یک بخش کتابخانه ای و مَدرس(محل استفاده طلاب و دانش آموزان و دانشجویان) بوده است.
وی بیان کرد: مسجد جامع ساوه دارای ۲۴ محراب است که نشان می دهد که در زمان استفاده، مذاهب مختلف اسلامی با امامان جماعت و کلاس های درس مختلف در این مجموعه فعال بوده اند.
نبوی در خصوص مرمت های صورت گرفته در این مسجد اظهار کرد: با توجه به اینکه سازه مسجد نیازمند استحکام بخشی بوده، در ابتدای امر، مرمت سازه از اواخر دوره پهلوی اول آغاز شد و پس از آن بخش های مختلف از جمله ایوان ها، گنبد، طاق های مسجد مورد مرمت قرار گرفت و در حال حاضر اکثر فعالیت ها بر مرمت تزئینات متمرکز شده است که امید است با توجه به اعتبارات مدنظر به این حوزه وارد شویم و در کنار آن مباحث مطالعاتی نیز دنبال خواهد شد.
باید به دنبال مناره دوم مسجد بود
وی اضافه کرد: مسجد جامع ساوه دو ایوانی است، معمولا در معماری مساجد ایوان ها مقابل هم هستند، اما در این مسجد ایوان ها کنار هم بوده و به ایوان شاگرد و ایوان استاد معروف هستند، ایوانی که سمت قبله است و در کنار گنبد و محراب اصلی قرار دارد؛ ایوان استاد و ایوان کنار آن نیز به ایوان شاگرد معروف است.
وی ادامه داد: همچنین طبق موارد درج شده در تاریخ، مسجد دارای دو مناره بوده که تنها یک مناره آن موجود است و باید در بخش شمالی مسجد به دنبال پایه های مناره دوم باشیم که نیازمند کاوش باستانشناسی و مستلزم تملکات بخش شمالی مسجد است تا کار پژوهشی آغاز شود.
تزئینات مسجد شبستانی حفظ شده است
کارشناس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ساوه بیان کرد: با توجه به اینکه در گذشته به جای مسجد شبستانی، ایوان ها بنا شده اند، تزئینات باقی مانده از مسجد شبستانی به شکل ویترین نگهداری می شود و در گوشه و کنار مسجد می توان این تزئینات را برای انجام تحقیقات شاهد بود.
نبوی با بیان اینکه یک کاشی خط نقاشی مربوط به آل بویه در این مسجد حفظ شده است، هرچند که حفظ و مرمت تزئینات این مسجد کاری بسیار سنگین است، تصریح کرد: مسجد در حال حاضر به عنوان بناموزه در حال استفاده است و در کنار آن سالانه توریست های خارجی بسیاری از این مجموعه بازدید می کنند و عمدتا متخصصین علاقمند به تاریخ ایران و جهان نیز از این مسجد بازدید دارند.
به گزارش ایسنا، قدمت، وسعت و ارزش مسجد جامع ساوه به قدری بالاست که حفظ و مرمت و احیای آن اعتبارات سنگینی را می طلبد، اما نگهداشت آن به مثابه حفظ و نگهداشت بخش مهمی از تاریخ ایران بوده و اهمیتی بسیار دارد.
این مجموعه تاریخی و کهن، در واقع یک کتاب عظیم خشت و گلی است و با قدم زدن در آن در واقع در تاریخ قدم می زنیم و باید مراتب حفظ آن به هر میزان که هزینه بر و سنگین باشد، انجام گیرد و نباید اجازه داد با تخریب آن بخشی از تاریخ این خطه و سرزمین از دست برود و در کنار آن باید این سرمایه ارزشمند را همانگونه که بوده است به همگان معرفی کرد.
