ایسنا/مرکزی عشایر جماعتی از مردم را شامل می شود که دارای سازمان اجتماعی مبتنی بر گروه‌های خویشاوندی بوده و افراد آن ضمن احساس تعلق به این سازمان، عموما جایگاه خویش را نیز در آن می‌دانند.
بعد از جامعه شهری و روستایی، جامعه عشایری دارای وجوه زیستی متمایزی بوده و عنوان جامعه سوم را در بر می‌گیرند که وجوهی شامل وابستگی ایلی و داشتن قلمرو مشترک ایلی را شامل می‌شوند. عشایر به دو گروه کوچنده و اسکانیافته تقسیم می شوند که هر یک از این دو، مفهوم و ویژگی‌های خاص خود را دارند.
اقتصاد عشایر کوچنده بیشتر مبتنی بر دامداری است و به دلیل نیاز به مراتع طبیعی برای چرای دام با تغییر فصل از نقطه‌ای به نقطه دیگر کوچ می کنند و فصل سرد را در قشلاق و فصل گرم را در ییلاق به سر می برند که فاصله آنها ممکن است از چند کیلومتر تا بیش از 500 کیلومتر باشد.
زندگی عشایری یک زندگی سراسر کار و تلاش است و هر عضو خانواده عشایر نقش تاثیرگذاری در سهم تولیدات کشاورزی، دامداری و صنایع دستی کشور دارند، تا آنجاکه هر چادر عشایر یک کارگاه تولیدی به شمار می‌رود که در راستای تولید مواد لبنی، پروتئینی و صنایع دستی فعالیت می‌کند.
در سال‌های اخیر مشکلات گوناگون موجب شده است که چوب موانع تولید لای چرخ تولید قرار بگیرد و کار و تلاش را با وقفه مواجه کند. مشکلاتی نظیر خشکسالی‌ها، کمبود علوفه برای دام، بیماری های دامی، نبود راه مناسب برای کوچ، کمبود نیازهای دارویی و درمانی و...، رمق از جان عشایر گرفته است، تا آنجاکه بحث مهاجرت به شهرها نیز به عنوان تهدیدی جدی مطرح است.
بنا بر آمار منتشر شده، افزون بر ۹۰ درصد جمعیت عشایری استان مرکزی در شهرستان های ساوه و زرندیه سکونت دارند و جمعیت پنج هزار نفری عشایر استان مرکزی، ۸۰۰ خانوار را شامل می‌شوند. از مجموع ۹۰ درصد جمعیت عشایری ساوه و زرندیه ۶۰ درصد ساکن زرندیه و ۳۰ درصد ساکن ساوه هستند و ۱۰ درصد مابقی نیز در راوه دلیجان و خمین زیست موقت دارند.
به گفته رئیس سازمان امور عشایری استان مرکزی ۱۹ کانون عشایری در ساوه، ۲۱ کانون در زرندیه، یک کانون در راوه دلیجان و یک کانون در قره کهریز خمین وجود دارد که در شهرستان زرندیه شامل مناطق قطعه چهار و قطعه سه و قطعه خرقان و در شهرستان ساوه مناطق ییلاقی گزل دره، شریف آباد، رزن همدان و قشلاقی انجیلاوند، کوهپنگ، حاجی آباد و طراز ناهید است.
علی‌اکبر منصوری از جمعیت عشایری استان مرکزی به عنوان متنوع‌ترین جمعیت عشایری کوچروی کشور یاد کرد که در این استان زیست موقت دارند و افزود: عشایر ایل مغان، شاهسون بغدادی که جایگاه اصلی آنان استان اردبیل است، عشایر ایل سنگسری که جایگاه اصلی آنان استان سمنان، تهران و البرز است، عشایر طایفه کله کوهی و کرد کلهر که زیست اصلی آنان در استان فارس و کرمانشاه است و نیز عشایر ایل ذلکی که جایگاه اصلی آنان لرستان و خوزستان است، در شهرهای ساوه، زرندیه، خمین و دلیجان زیست موقت دارند.
وی عمده اشتغال عشایر را فعالیت در حوزه دامداری دانست و گفت: اقتصاد عشایر استان با پرورش ۳۳۰ هزار راس دام سبک و ۱۵ هزار راس دام سنگین تامین می‌شود و عشایر سهم ۲۰ درصدی از تولید گوشت قرمز استان را به خود اختصاص داده‌اند.
عشایر استان مرکزی علیرغم این ظرفیت تولیدی با مشکلاتی از جنس سایر عشایر کشور روبرو هستند که باید از زبان خودشان شنید.
"ابوالفضل وکیلی" یکی از عشایر استان مرکزی در قطعه چهارم شهرستان زرندیه(قشلاق حاجی آباد وکیلی) در گفت‌وگو با ایسنا، به فقیر بودن مراتع طبیعی این منطقه در پی خشکسالی سال‌های اخیر اشاره کرد و گفت: بخش عمده‌ای از درآمد عشایر از طریق فعالیت در حوزه دامداری تامین می‌شود و فقیر شدن مراتع موجب کاهش درآمد و در نتیجه بروز مشکلات معیشتی برای جامعه عشایری شده است.
کفگیر مراتع ته دیگ خورده، کفگیر معیشت عشایر نیز!
وی با تاکید بر اینکه مراتع طبیعی موجود در شهرستان زرندیه جوابگوی دام‌های عشایر نیست، اظهار کرد: ضعیف شدن پوشش گیاهی مراتع، انگیزه عشایر را برای پرورش دام کاهش داده و از این رو اقتصاد آنان که مبتنی بر دامداری است، با چالش جدی مواجه شده است.
وکیلی به مشکل خرید علوفه و نرخ بالای آن اشاره کرد و افزود: خرید علوفه و کاه با قیمت بالا برای عشایر توجیه اقتصادی ندارد. از طرفی به دلیل واردات گوشت قیمت دام سبک در کشور کاهش یافته است تا جائیکه عشایر مجبورند با قیمت گزاف علوفه خریداری کنند اما کاهش قیمت دام سبک بازار فروش آن را نیز با چالش مواجه کرده است.
وی به نامناسب بودن محورهای مواصلاتی و راه های دسترسی اشاره کرد و افزود: بسیاری از راههای دسترسی جامعه عشایری شهرستان زرندیه صعب‌العبور است و همین وضعیت تردد را دشوار و سخت کرده است.
کاهش سهیمه نفت سفید!
وکیلی عدم برخورداری از نعمت گاز طبیعی به دلیل بار سنگین مالی را از دیگر مشکلات برشمرد و افزود: عشایر این منطقه از نظر تامین نفت سفید برای سوخت زمستان در مضیقه هستند و سهمیه ماهانه برای هر خانوار که در گذشته ۴۰۰ لیتر بود در سال جاری به ۲۰۰ لیتر کاهش یافته و این میزان سهمیه تنها کفاف ۱۰ روز را می‌دهد.
وی افزود: عقب افتادگی دانش آموزان عشایر از تحصیل به دلیل کیفیت پائین آموزشی ناشی از کمبود معلم مشکلی است که برطرف کردن آن ضروری است. هم اکنون در بیشتر نقاط عشایری یک معلم برای چند پایه تحصیلی در نظر گرفته می‌شود و همین عامل زمینه مهاجرت به شهر را تشدید کرده است.
او در خصوص فعالیت عشایر در حوزه صنایع دستی و لبنی نیز گفت: به دلیل نبود بازار مصرف و عدم توجیه اقتصادی، تولیدات لبنی و صنایع دستی عشایر رونق چندانی ندارد تا آنجاکه در بیشتر موارد به اندازه میزان مصرف خانواده اقدام به تولید محصولات لبنی و صنایع دستی می‌کنند.
وکیلی به پائین بودن شاخص‌های بهداشتی و درمانی اشاره کرد و افزود: حضور پزشک در مناطق عشایرنشین زرندیه تنها ماهانه یک روز است و در سایر روزها باید برای درمان به شهر مراجعه شود.
وی به اعطای تسهیلات عشایری به عنوان راهکاری برای حمایت از اشتغال عشایر اشاره کرد و افزود: میزان تسهیلات کفاف نمی‌دهد با این وجود در نحوه دریافت وام و تامین وثیقه با مشکل مواجه هستیم، البته با تمهیدات صورت گرفته از سوی سازمان امور عشایری در وام‌های تا ۴۰ میلیون تومان امکان ضمانت خود عشایر برای یکدیگر به صورت زنجیروار فراهم شده است.
وی به موضوع یکجانشینی عشایر نیز اشاره کرد و افزود: یکجانشینی عشایر امکانپذیر نیست چرا که هر کدام از طوایف از تنوع قومیتی و ایلی متعددی با رفتار اجتماعی متمایز از یکدیگر برخوردار هستند و با هم سنخیت ندارند. جداسازی مراتع و دام و سایر ملزومات زندگی عشایر نیز باعث می شود که یکجانشینی امکانپذیر نباشد.
او افزود: شرایط زندگی امروزی عشایر از چادرنشینی به روستانشینی تغییر یافته و افزون بر ۵۰ درصد زندگی امروزی عشایر با استفاده از تجهیزات و امکانات زندگی شهرنشینی سپری می شود.
وکیلی در ادامه گفت: به دلیل محرومیت فرزندان عشایرنشین بویژه دانش آموزان از امکانات اولیه زندگی و تحصیلی متاسفانه هیچ اشتیاقی از سوی آنان برای ادامه زندگی به صورت عشایری وجود ندارد.
"فریدون فریدونی چکنه" از دیگر عشایر استان مرکزی ساکن در زرندیه نیز گفت: معیشت عشایر پس از پنج سال رکود، در سال ۱۳۹۷ جان دوباره گرفت، اما متاسفانه در سال جاری به دلیل نبود بازار مصرف و نیز عدم تخصیص آب از منابع آبی سدهای منطقه برای رونق کشاورزی و از طرفی افزایش قیمت نهاده‌های دامی(افزایش قیمت کاه از ۲۵۰ تومان به ۱۶۰۰ تومان) و واردات گوشت به کشور، اقتصاد و اشتغال عشایر با چالش جدی روبرو شد.
وی در ادامه اقتصاد عشایر را فعالیت از طریق دامداری، لبنی و صنایع دستی دانست و افزود: فعالیت در حوزه دامی، لبنی و صنایع دستی به صورت زنجیروار با یکدیگر ارتباط دارند و اگر یکی از این بخش‌ها با چالش مواجه شود متوجه بخش‌های دیگر نیز خواهد شد.
معضلات جامعه سوم
وی به دسترسی کمتر عشایر به خدمات بهداشتی و درمانی اشاره کرد و افزود: عشایر به عنوان جامعه سوم محسوب می‌شوند و از این رو از برخی خدمات بهداشتی و درمانی در حوزه انسانی و دامی محروم هستند. به دلیل عدم برخورداری از زیرساخت‌های آموزشی در حوزه پرورش دام با مشکلات خاص خود روبرو هستیم.
فریدونی در ادامه به مشکل تامین داروهای دامی اشاره کرد و با بیان اینکه قیمت‌های داروهای دامی با افزایش حداقل ۱۰ برابری مواجه شده است، گفت: داروهای تنفسی، کبد، ریوی، تب برفکی، بیماری‌های هاضمه‌ای دامی و... قبلا به صورت رایگان از سوی دولت بین عشایر توزیع می شد ولی در حال حاضر باید با قیمت گزاف تهیه شود. حتی از توزیع بروشورهای آموزشی برای مراقبت و پیشگیری از بیماری‌های دامی نیز دریغ شده است.
وی در خصوص محرومیت عشایر از امکانات تحصیلی و آموزشی گفت: عشایر علیرغم محرومیت‌های زیاد در حوزه تحصیلی، اما از استعداد بالای علمی برخوردارند به گونه‌ای هم اکنون ۱۰۰ درصد سطح تحصیلات عشایر منطقه سنگسر استان مرکزی در مقطع دکتراست. خود بنده قاضی هستم و برادرم نیز دانشمند هسته‌ای کشور بود که به رحمت ایزدی پیوست. البته این موضوع کلیت ندارد.
به گفته او دولت باید حمایت های واقعی خود را از زیرساخت های آموزشی و تحصیلی عشایر دریغ نکند، تا دانش آموزان بتوانند با برخورداری از کیفیت بالای آموزشی سهم قابل توجهی در سطوح مدیریتی کشور داشته باشند.
وی از عشایر به عنوان تولیدکنندگان بی ادعا یاد کرد و ادامه داد: دولت با اختصاص پنج درصد از اعتبارات در حوزه اقتصاد عشایری توانسته ۷۰ درصد اشتغال ایجاد کند، هرچند جامعه عشایری در برخی موارد از اعتبارات حداقلی هم محروم و از برخی زیرساخت ها نظیر برق، گاز، راه، آب لوله کشی و ... نیز کاملا بی‌بهره هستند.
جامعه عشایری مخرب طبیعت نیست
وی با تاکید بر اینکه نباید جامعه عشایری به یک جامعه رها شده تبدیل شود، اظهار کرد: جامعه عشایری هیچ تشکلی برای دفاع از خود ندارد. از عشایر به عنوان تخریب‌کننده طبیعت یاد می‌شود در حالیکه جامعه عشایری مدیریت بحران به خوبی با مدیریت بحران آشناست و با حداقل بهره‌برداری از منابع طبیعی بیشترین بهره‌وری را ایجاد می کند.
فریدونی با اشاره به وجود ده‌ها کشور عشایرنشین در اروپا گفت: زمانی می توان در خصوص تحقق مطالبات جامعه عشایری گام برداشت که خون عشایر در شریان حاکمیت جاری و ساری شود.
عشایر یک گام جلوتر از منابع طبیعی
وی در خصوص موضوع یکجانشینی عشایر نیز گفت: جامعه عشایری از زندگی عشایری لذت می‌برند و هیچ دلیلی نمی بینند که بخواهند یکجانشین شوند. در حال حاضر عشایر برای احیای منابع طبیعی یک قدم از سازمان منابع طبیعی جلوتر حرکت می کنند و این نشان از علاقه و وابستگی آنان به زندگی عشایری دارد.
فریدونی با تاکید بر اینکه عشق و علاقه عشایر، حمایت از تولید و کمک به اقتصاد کشور است، اظهار کرد: ظرفیت و توانمندی عشایر به حدی است که اگر کشور با چالش منابع تولیدی یا وارادتی مواجه شود جامعه عشایری قادر است در مواقع بحران این چنینی بالغ بر ۴۰ روز هزینه کشور را تامین کند که بیانگر توان بالفعل و بالقوه است.
مشکل فروش دام!
رئیس سازمان امور عشایری استان مرکزی نیز مهمترین مشکل کنونی عشایر را فروش دام دانست و افزود: قیمت فروش دام با قیمت نهاده های دامی همخوانی ندارد. هم اکنون قیمت علوفه بسیار بالاست در حالیکه نرخ دام کاهش یافته است و پرورش دام در شرایط کنونی توجیه اقتصادی ندارد.
"علی اکبر منصوری" با اشاره به اعطای تسهیلات به ارزش دو میلیارد و ۷۵۰ میلیون تومان به منظور پرواربندی دام و افزایش تولید گوشت از محل ماده ۵۲ و ماده ۱۰ و ۱۲ صندوق توسعه ملی، افزود: اگر مسیر صادرات برای دام آزاد شود و سهمیه ای برای عشایر استان در نظر گرفته شود تا بتوانند دام خود را صادر کنند بخش مهمی از مشکلات معیشتی و اقتصادی جامعه عشایری برطرف می شود.
قیمت نهاده های دامی نسبت به قیمت تامین گوشت بالاست/تامین آب 60 نقطه عشایری
وی به تخصیص یارانه برای تامین نهاده های دامی اشاره کرد و افزود: قیمت نهاده های دامی نسبت به قیمت تامین گوشت بالاست که می طلبد سازوکار مناسبی در این خصوص اندیشیده شود.
وی به مشکل تامین آب مورد نیاز عشایر کرد و گفت: اخیرا با اذن رهبری مبلغی معادل ۱۵۰ میلیون یورو برای تامین آب مورد نیاز عشایر تخصیص یافته است که سهم استان مرکزی از این میزان بالغ بر ۱۳.۵ میلیارد تومان است که رقم خوبی برای تامین آب شرب عشایر است و با اقداماتی که در دست اجراست نیاز حدود ۸۰ درصد از عشایر برای آب شرب بهداشتی در بیشتر نقاط قشلاقی استان تامین خواهد شد.
وی با اشاره به تامین آب شرب ۶۰ نقطه عشایری در استان مرکزی گفت: با راه‌اندازی مجتمع آبرسانی بیدلو زرندیه با هزینه بالغ بر یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون تومان از محل اعتبارات ملی و شرکت آب و فاضلاب روستایی استان مرکزی، روستاهای بیدلو، قشلاق سردار، قشلاق سبزعلی، قشلاق بشیر و یوسف‌علی از آن بهره‌مند شده و ادامه عملیات اجرایی آبرسانی به قطعه چهارم بخش مرکزی به استعداد ۱۴ روستا در دستور کار است.
منصوری به مشکل تامین برق برخی از عشایر استان اشاره کرد و افزود: نیاز برق عشایر منطقه شورقویی با ۱۸ خانوار از طریق تخصیص اعتباری بالغ بر یک میلیارد تومان برطرف می‌شود که امید است با تخصیص اعتبارات استانی و خودیاری عشایر محقق شود. برای بخش دیگری از جوامع عشایری نیز نصب پکیج های خورشیدی برای تامین برق در دستور کار است.
وی در ادامه به انعقاد تفاهم نامه سازمان امور عشایری با دانشکده علوم پزشکی ساوه به منظور تامین نیازهای حوزه سلامت اشاره کرد و افزود: نیازهای حوزه بهداشت و درمانی با اعزام پزشکان و کارشناسان به صورت هفتگی یا دو هفته یکبار تامین می‌شود. به دلیل ناکافی بودن دوره چرخشی، با انعقاد تفاهم نامه از طریق اعزام اکیپ‌های سیار، گام بزرگی در ارتقای شاخص‌های بهداشتی و درمانی این حوزه برداشته شده است.
وی به انعقاد تفاهم نامه با اداره آموزش و پرورش برای افراد بیسواد و کم سواد اشاره کرد و افزود: برگزاری دوره های آموزشی و مهارتی با هدف توانمندسازی و مهارت آموزی با همکاری اداره کل آموزش و پرورش و سازمان فنی و حرفه‌ای از دیگر برنامه‌های سازمان امور عشایری است.
خسارت 2.5 میلیاردی راه های عشایری استان مرکزی
منصوری به بروز خسارتی معادل دو میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان در اثر وقوع سیل به راههای دسترسی عشایر اشاره کرد و افزود: مبلغ ۴۰۰ میلیون تومان از طریق ماده ۱۰ ستاد مدیریت بحران به منظور مرمت راههای دسترسی، ابنیه و پل تخریب شده بر اثر سیل تخصیص یافت.
وی به اعطای تسهیلات اشتغالزایی اشاره کرد و گفت: یکی از مهمترین مشکلات در دریافت تسهیلات اعتباری وثیقه بانکی بود که با پیگیری سازمان امور عشایری، دریافت وام تا سقف ۵۰ میلیون تومان از طریق ضمانت زنجیری خود عشایر صورت می گیرد و برای تسهیلات بالای ۵۰ میلیون تومان نیز سند ملکی پذیرفته خواهد شد.
رئیس سازمان امور عشایری استان مرکزی با اشاره به اینکه عشایر استان مرکزی به سه دسته کوچنده، نیمه کوچنده و رمه گردان تقسیم می شوند، گفت: به دلیل محدودیت مراتع این عشایر، هرکدام دارای یک مرتع ییلاقی و یک مرتع قشلاقی هستند و بر این اساس بخشی از جوانان به دلیل نبود شغل به حاشیه شهرها مهاجرت می کنند که تبعات خاص خود را به همراه دارد.
وی تصریح کرد: با تامین آب مورد نیاز و اعطای تسهیلات با نرخ پائین و فراهم کردن زیرساخت ها، بستری برای تولید و پرورش دام در مناطق عشایری ایجاد شده و ضمن جلوگیری از مهاجرت جوانان، از واردات گوشت قرمز به کشور جلوگیری خواهد شد و زمینه خودکفایی کامل نیز بوجود خواهد آمد.
به گزارش ایسنا، نقش عشایر در شکل گیری و پیروزی انقلاب اسلامی و نیز دوران دفاع مقدس و بعد از آن ماندگار است و همانطور که در جنگ نظامی بویژه عشایر مرزنشین جزو پیشقراولان کشور در دفاع از میهن بودند در جنگ اقتصادی و در تحقق منویات رهبری به منظور تحقق سیاست های اقتصاد مقاومتی نیز نقش بسزایی خواهند داشت.
ظرفیت جامعه عشایری به قدری بالاست که کرمعلی قندالی رئیس سازمان عشایری کشور در سفر به ساوه با اشاره به اینکه ۱.۸ درصد جمعیت کشور را جامعه عشایری تشکیل داده است، اظهار کرد: با وجود اینکه جامعه عشایری بخش حداقلی از جمعیت کشور را به خود اختصاص داده‌اند، اما عشایر با همین تعداد جمعیت کم بالغ بر ۲۵ درصد نیاز گوشت کشور، ۳۵ درصد صنایع دستی و ۲۸ درصد دام سبک کشور را تولید می کنند که یک ظرفیت عالی برای ساماندهی به حساب می‌آید.
قندالی با تاکید بر اینکه در حوزه تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و رونق تولید هیچ مصداقی بهتر از عشایر کشور نیست، گفته بود: توانمندسازی و حمایت از عشایر می‌تواند منجر به تقویت زنجیره تولید در میان این قشر شود و توسعه اقتصادی را به ارمغان خواهد آورد.
این ظرفیت بالا یک حمایت واقعی در تامین نیازها، زیرساخت ها و تزریق نقدینگی را می طلبد تا اولا شاهد افزایش سهم تولیدات عشایر در کشور باشیم و ثانیا با افزایش آمار اشتغال، زمینه کمک آنان به خودکفایی صدرصدی کشور فراهم شود.
