التهابات اقتصادی متاثر از گرانی و تورم در سالجاری به یکی از پرچالش ترین موضوعات سال تبدیل شده است به گونه‌ای که زمینه بروز آشفتگی های اقتصادی در بازار و کسب و کار را فراهم کرده و تبعات گوناگونی را در تمامی ابعاد در جامعه برجای گذاشته است.
به گزارش ایسنا، منطقه مرکزی، افزایش نرخ ارز و به تبع آن گرانی کالا بویژه کالاهای اساسی در یک بازه زمانی مشخص منجر به بروز برخی رفتارها و واکنش ها از سوی آحاد مختلف جامعه شد و مصرف کنندگان با راه اندازی کمپین ها و پویش هایی نظیر "نه به گرانی"، "خرید خودروی صفر ممنوع"، "تحریم خرید خودروی داخلی" و ... به شرایط موجود واکنش نشان دادند.
با تداوم افزایش قیمت ها و در آستانه فرا رسیدن سال جدید و در روزهای پایانی سال شاهد راه اندازی کمپین‌های تحریم خرید مایحتاج نوروز شدیم به گونه ای که در روزهای اخیر هشتگ هایی در فضای مجازی از سوی مردم با مضمون "نه به خرید نوروزی" منتشر شد و موج اعتراض مردم نسبت به گرانی این اجناس فراگیر شده و نشان از ایجاد موج مطالبه گری اجتماعی عمومی دارد.
رشد چندبرابری قیمت کالاهای نوروزی بویژه آجیل به عنوان یک نماد در فرهنگ پذیرایی نوروز ایرانی ها که از قدیم الایام مرسوم بوده نیز با واکنش های متعدد مردم مواجه شد تا اینکه علاوه بر تحریم خرید آجیل توسط مردم در فضای مجازی، رفتاری دیگری به صورت متحدالشکل در برخی از روستاها و مجامع خانوادگی صورت گرفت بدین شکل که شورای اسلامی، دهیار و جمعی از بزرگان برخی از روستاهای استان مرکزی بویژه در ساوه در جلسه ای مشترک، هم قسم شدند که آجیل نخرند و در این اقدام مشترک همه اهالی ساکن در دیگر شهرها نیز خود را مکلف به این اقدام و عهد مشترک می دانند.
یکی از جنبه های مثبت این رفتار مردم که نوعی اعتراض به گرانی های قابل توجه و کاهش سطح رفاه در جامعه است، می تواند دور شدن از تجمل گرایی و چشم و هم چشمی و احیای سنت های ساده قدیمی مثل قرار دادن نخودچی، کشمش و میوه های خشک در سفره عید به جای آجیل های چند صد هزار تومنی باشد و البته باید دید این اقدام آنگونه آنان می خواهند به کاهش قیمت این کالا خواهد انجامید.
این واکنش اقتصادی از سوی مردم بهانه ای شد تا برای بررسی اینگونه رفتارها در مواجهه با بحران های اقتصادی و نتایج اقتصادی آن به گفتگو با یک اقتصاددان و جامعه شناس نشسته و ابعاد مختلف این اقدام را واکاوی کنیم.
دکتر محمدمهدی لبیبی، جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد با تاکید بر اینکه اینگونه رفتارهای اجتماعی خاص ایران نیست و در بسیاری از کشورهای اروپایی نیز چنین واکنش هایی دیده می شود، گفت: اگر به سالهای خیلی دور برگردیم نمونه هایی را خواهیم دید که با گران شدن کالا بخشی از جامعه تصمیم به نخریدن آن گرفتند تا در سایه همبستگی مردمی و با یک رفتار مشابه طرف مقابل را ملزم به کاهش قیمت و عقب نشینی کنند.
افزود: جامعه ایرانی که از رگه های سنتی پیچیده ای برخوردار است، در حال تجربه کردن زندگی مدرن است و می توان گفت در حال حاضر جامعه ایرانی به یک جامعه ترکیبی متشکل از سنتی و مدرن تبدیل شده است.
وی به ارزیابی اقدامات این چنینی در جامعه سنتی و مدرن ایرانی پرداخت و گفت: نمی توان صراحتا اعلام کرد که تحریم خرید نوروزی یک اقدام خوب و مثبت بوده یا برعکس ناخوشایند و دارای تبعات منفی است. در جایی ممکن است این اقدام خوب باشد و اثرات مثبتی بر جای بگذارد و در عوض در جایی دیگر شاید تبعات منفی بدنبال داشته باشد. باید براساس تفکر صحیح و تحلیل دقیق از مسائل اجتماعی نسبت به بررسی چنین اتفاقاتی اقدام کرد، اما به فرض اینکه جمعی بخواهند با تشکیل یک دورهمی چنین تصمیمی اتخاذ کنند و هیچ منطقی پشتوانه این اقدام جمعی نباشد قطعا نتیجه نخواهد داد و نمی توان اینگونه تحرکات را که ناشی از احساس و هیجانات مردم است تائید کرد، بلکه باید عاقلانه رفتار کرد.
این استاد دانشگاه در ادامه، هم قسم شدن جوامع روستایی را در نخریدن آجیل شب عید متاثر از دلایل گوناگون دانست و افزود: اینگونه پیمان بستن ها ناشی از بالا بودن سطح اعتماد عمومی به یکدیگر در چنین جوامعی است، بدین مفهوم که اگر یک خانواده نسبت به نخریدن آجیل شب عید مصمم شود خانواده های دیگر را نیز مجاب به عملی کردن این تصمیم می کند.
وی همسان سازی رفتار متقابل جوامع روستایی نسبت به ملتهب شدن بازار را موجب آرامش آنان دانست و افزود: وقتی یک خانوار روستایی اقدام به نخریدن آجیل می کند و یقین دارد که خانوارهای دیگر نیز چنین خواهند کرد، یک آرامش روحی و روانی در فضای روستایی یا خانوادگی حاکم می شود و نگرانی‌ها در این خصوص از بین خواهد برد.
این جامعه شناس، پیوستگی و نظم اجتماعی متاثر از این گونه رفتارها را مورد تاکید قرار داد و افزود: اگر هدف از اجرای این طرح به خوبی تعریف شود و این مطالبه جمعی منطقی و براساس فکر صحیح صورت گرفته باشد قطعا نتیجه مثبت در پی خواهد داشت و در غیر این صورت اینگونه پیمان ها، تاثیرگذار نیست.
وی گفت: به عنوان مثال تعدادی از کارمندان هم پیمان می شوند که حقوق و مزایای دریافتی شان از یک میزان مشخص به بیش از دو برابر افزایش پیدا کند در حالیکه این مطالبه با محدودیت منابع مالی دولت مواجه است و عملی نیست، لذا اینگونه پیمان ها که فاقد منطق و اندیشه صحیح است به نتیجه نخواهد رسید.
لبیبی با تاکید بر اینکه توقعات باید مبتنی بر واقعیت ها باشند، گفت: اگر مطالبات و توقعات مبتنی بر واقعیت ها باشند بسیاری از مشکلات برطرف خواهد شد و عملا تلنگری برای جلوگیری از سودجویی ها خواهد بود. اگر هدف چنین کمپین هایی دلالان، رانت خواران و سودجویانی هستند که از فضای بوجود آمده برای کسب منافع شخصی خود استفاده می کنند می توان این اقدام را مثبت ارزیابی کرد اما اگر رفتارهایی صورت گیرد که توجیهی نداشته و منطقی نباشد قطعا اقدامی بیهوده و عبث است.
وی ادامه داد: از طرفی این موضوع مطرح می شود که اگر در ایام عید آجیل مصرف نکنیم به سنت های قدیمی آسیب وارد می شود، این ادعا درست نیست. در واقع اگر قرار بود سنت های کهن ایرانی با قرار گرفتن در معرض چنین مشکلات یا چنین تصمیماتی از بین بروند، تاکنون چیزی از این سنت ها باقی نمانده بود. اینگونه اقدامات مقطعی است در حالیکه سنت های ایرانی قدمتی چند هزار ساله دارند و تحت تاثیر این اتفاقات از بین نخواهند رفت.
به گزارش ایسنا، کیفیت اجرای سنت دیرینه دید و بازدید نوروزی ایرانی ها ارتباطی مستقیم با وضعیت اقتصادی خانوارها دارد و در واقع تنگ شدن معیشت، سفره عید را نیز تحت تاثیر قرار می دهد.
بر این اساس شنیدن نظریات یک اقتصاددان در رابطه با کمپین های اعتراضی یاد شده خالی از لطف نیست.
دکتر علی یونسی درخصوص اقدام مردم در ایجاد کمپین های نخریدن کالا یا کاهش مصرف، تصریح کرد: بروز چنین رفتارهایی یک فعالیت منطقی و عقلانی است و از یک مصرف کننده انتظار می رود که در هنگام افزایش قیمت ها، تقاضای خود را کاهش داده و در هنگام کاهش قیمت ها، تقاضای خود را افزایش دهد.
وی با تاکید بر اینکه در علم اقتصاد بروز چنین رفتارهایی مورد تایید است، گفت: خرید برخی کالاها ضروری نیست. درست است که در نوروز مهمترین رفتار اجتماعی مردم صله رحم و دید و بازدید است، اما لزومی به استفاده از برخی کالاها که منجر به افزایش هزینه های خانوار می شود نیست. در شرایط کنونی که قدرت خرید مردم کاهش پیدا کرده است، نبود آجیل در اقلام پذیرایی نوروز به هیچ وجه آسیبی به مناسبات اجتماعی در این ایام نخواهد زد و توصیه می شود با روش های ساده تر و پذیرایی های مناسب تر بخصوص در روستاها از تولیدات روستایی نظیر کشمش، بادام و ... استفاده شود که از قدیم الایام نیز مرسوم بوده است.
وی گفت: اتحاد مردم در ایجاد چنین کمپین هایی می تواند به ایجاد رسوم جدید و بهتر کمک کرده و علاوه بر آن نوعی همنوایی و همدلی با افرادی است که در شرایط مالی خوبی قرار نداشته و هیچگاه قادر به خرید آجیل در ایام نوروز نبوده اند. اینکار در این شرایط به نوعی موجب خوشحالی همنوعان شده و فشارهای روانی ناشی از نخریدن آجیل را از دوش خانواده های کم بضاعت و بی بضاعت برمی دارد و در واقع از این حیث، اقدامی خداپسندانه و خیرخواهانه است.
البته این اقتصاددان معتقد است که اینگونه رفتارهای مردم که با نیت تحریم خرید کالا صورت می گیرد به منظور مجاب کردن فروشندگان و فعالان اقتصادی برای کاهش قیمت انجام می شود، هیچ تاثیری در کاهش قیمت کالا نخواهد داشت و در واقع اقدامی یک سویه است.
وی معتقد است وقتی نوسانات اقتصادی رخ می دهد و حاصل این نوسانات اقتصادی تورم و گرانی است، قدرت خرید مردم کاهش می یابد و برای رفع مشکل و رسیدن به تعادل مجدد، باید اقدامات دو سویه را عملیاتی کرد.
یونسی گفت: از نظر علم اقتصاد اقدامات دو سویه به این معناست که در یک سو تقاضای مردمی مدیریت شود و بخصوص در شرایط تورمی باید میزان تقاضا کاهش یابد و در سمت عرضه، پیشنهاد علم اقتصاد، افزایش میزان تولید است تا در یک دوره زمانی کوتاه و میان مدت منجر به تعادل در قیمت شود. بدین مفهوم که وقتی قیمت برخی کالاها افزایش پیدا می کند مردم می توانند با مصرف نکردن یا کمتر مصرف کردن کالا میزان تقاضا را کاهش دهند که کاهش تقاضا منجر به رکود دادوستد کالا در بازار و به تبع آن کاهش قیمت خواهد شد و در سمت عرضه نیز تولیدکنندگان به دلیل سودآوری کالا انگیزه پیدا می کنند که به سمت تولید حرکت کنند.
وی اظهار کرد: بررسی های اقتصادی نشان می دهد که منشاء تورم و فشارهای اقتصادی، تقاضا نیست بلکه کاهش ارزش پول ملی، کاهش درآمدها و صادرات محصولات است. از آنجاکه افزایش ارزش دلار و کاهش پول ملی کالاهای داخلی را برای خارجی ها ارزان کرده است تقاضای آنها بسیار بالاست. متاسفانه امروزه تولیدکنندگان داخلی در شرایطی نیستند که اگر مردم اقدام به نخریدن کالا کالایی کنند، تصمیم به کاهش قیمت بگیرند، چرا که متقاضیان صادراتی دارند و بسیاری از کشورهای منطقه اقدام به خرید کالای ایرانی می کنند.
این مدرس دانشگاه افزود: لذا از منظر علم اقتصاد راه اندازی این کمپین ها که در راستای ایجاد سنت های جدید و در قالب اقدامی عقلانی توسط مصرف کننده صورت می گیرد، هرچند در برخی ابعاد مفید است، اما احتمالا مثمر ثمر در کاهش قیمت ها نیست و تنها به کاهش هزینه های خانوار کمک خواهد کرد. البته کالاهای تولیدی که افزایش قیمت پیدا کرده اند وقتی با عدم تقاضای داخلی مواجه شوند به سمت صادرات گرایش پیدا خواهند کرد.
وی تاکید کرد: اینگونه اقدامات زمانی می تواند منجر به کاهش قیمت ها شود که وضعیت ارزش پول ملی، نرخ دلار و صادرات در شرایط کنونی نباشد، لذا ضمن توصیه به انجام چنین اقداماتی توسط با تاکید بر اینکه کاهش هزینه های خانوار در زمان افزایش قیمت ها حق مردم است، اما باید گفت متاسفانه چنین رفتارهایی تاثیری در کاهش قیمت ندارد و قیمت کالاها تا زمانی که ارزش پول ملی و دلار در چنین وضعیتی است، کمتر نخواهد شد.
به گفته این اقتصاددان، با افزایش ارزش پول ملی و اهتمام جدی دولت در تقویت تولید ملی می توان شاهد تعادل بخشی در قیمت ها بود. براین اساس ضمن مثبت ارزیابی کردن این اقدام و توصیه به شرکت مردم در چنین کمپین هایی به منظور کاهش هزینه های خانوار تاکید می شود که نباید بدنبال اینگونه اقدامات منتظر کاهش قیمت ها بود.
وی در ادامه گفت: راه اندازی چنین کمپین‌هایی موجب ضرردهی به دلالان نیز خواهد شد چرا که عده ای دلال در آستانه نوروز اقدام به دپوی آجیل شب عید کرده اند که در صورت عدم تقاضا برای خرید کالا با مشکل مواجه خواهند شد و به نظر می رسد دست واسطه ها و دلالان با فعالیت چنین کمپین هایی قطع می شود. از طرفی فروشندگانی که سرمایه های خود را به حوزه بازار شب عید هدایت کرده اند با تحریم خرید آجیل توسط مردم به سوددهی مناسبی که پیش بینی کرده اند دست نخواهند یافت.
به گزارش ایسنا، از بین رفتن چشم و هم چشمی ها و نیز تقویت روابط اجتماعی از جمله مزایای راه اندازی این کمپین هاست و به نوعی برابری در بضاعت مالی و توان اقتصادی بخش اعظمی از جامعه را منجر می شود، گرچه باید مراقب بود که فشارهای اقتصادی سنت های چندهزار ساله را تحت تاثیر قرار ندهد و به جای آجیل شب عید حداقل نخودچی، کشمش و یا خشکبار تولیدی مردم روستا در پذیرایی نوروزی استفاده شود.
پیشی گرفتن مردم روستا از مردم شهر در چنین اقداماتی می تواند بیانگر آن باشد که فشارهای اقتصادی بر روی مردم روستا بیشتر است یا مثلا مردم روستا کمتر دچار چشم و هم چشمی و تجمل گرایی هستند یا جوامع کوچک بهتر می‌توانند اقدامات جمعی مثبت یا منفی را ساماندهی کنند و همین نکته می‌تواند تاییدی بر این مهم باشد که جوامع بزرگ باید کارهای بزرگ را از هسته های کوچک شروع کنند.
بروز این گونه رفتارها می تواند آغازی بر غلبه مردم بر سنت های پر هزینه و گامی در راستای تسهیل ارتباطات اجتماعی تجمل زده باشد.
لازم به تاکید است که تمرین رفتارهای جمعی توسط بدنه مردم برای گذر از بحران ها شاید از نتایج تحریم‌های اقتصادی باشد، اما با اینهمه، ضرورت شناخت چالش ها و مقصرین ایجاد آنها در راستای افزایش سطح رفاه در جامعه و دسترسی تمامی اقشار به نعمت های خدادادی که میزانشان در این سرزمین بسیار زیاد است یک واقعیت است. باید به دنبال شناسایی دقیق مقصرین التهابات اقتصادی بود و در این خصوص با کار کارشناسی تصمیم گیری صحیح صورت داد.
قطع دست دلال ها و سودجویانی که همواره از اینگونه فرصت ها برای بهره مندی های بیشتر خود آنهم به قیمت گذشتن از روی قشر ضعیف جامعه استفاده می کنند و برخورد قاطع و سریع و موثر با آنها، وضع قوانین کارآمد برای گذر از بحران اقتصادی موجود، افزایش نظارت های کارآمد برای جلوگیری از قاچاق، احتکار و سوء استفاده از نگرانی مردم درخصوص تامین مایحتاج و شناخت ظرفیت های موجود و توزیع عادلانه تر ثروت در میان تمامی اقشار جامعه و بسیاری از این دست اقدامات، ضروریاتی است که نه تنها دولت که مجلس و قوه قضائیه باید هرچه سریعتر برای عبور کشور از بحران به آن دست بزنند.
