همین چند روز پیش بود که خبردار شدم یکی از دوستانم پس از طی یک دوره بیماری چهار ماهه قربانی هیولای سرطان شده است.
"اسماعیل" 37 ساله قربانی یکی از شایع‌ترین و کشنده‌ترین نوع سرطان‌ها شد. با شنیدن این خبر بی اختیار آموخته‌هایی را که در همایش‌های متعدد پیشگیری از سرطان دریافت کرده ام مرور می‌کنم."سالانه 50 هزار سرطانی در ایران جان خود را از دست می‌دهند"و " در کشور ایران افزون بر 450 هزار بیمار سرطانی وجود دارد و سالانه 90 هزار نفر به این آمار افزوده می‌شود"،"سرطان معده شایع‌ترین نوع سرطان در بین مردان ایرانی است و دلیل آن به نوع و کیفیت مواد خوراکی برمی‌گردد" و دست آخر اینکه "سن ابتلا به سرطان در ایران کاهش یافته است و به کمتر از 40 سال رسیده است" در حالیکه در گذشته و حتی در بسیاری از کشورهای دیگر سن سرطان معده بالاتر از 50 سال بود.
به گزارش ایسنا، منطقه مرکزی، میزان مرگ‌ومیرهای ناشی از سرطان معده به دلایل نامعلومی طی دهه‌های اخیر افزایش یافته و از جمله عوامل مستعد کننده این نوع سرطان عوامل محیطی است و به نوع تغذیه انسان بر می گردد. به عبارت دیگر سونامی سرطان معده از طریق مواد غذایی آلوده و نامناسبی که کار دستگاه گوارش را مختل و بستر شیوع این بیماری را فراهم می کنند در کمین انسان هاست و مبتلایان به این بیماری بعد از طی یک دوره بیماری کوتاه و پررنج، جان به جان آفرین تسلیم می کنند.
در دنیای امروزی با پیشرفت تکنولوژی و توسعه زندگی ماشینی علاوه بر پیامدهای منفی آلودگی هوا که درصدی از ابتلا به بیماری سرطان را تشکیل می‌دهد، در سایه نبود نظارت موثر مسئولان بر تولیدات غذایی خطرات بیماری هایی همچون سرطان بر زندگی انسان ها سایه انداخته است.
در بروز سرطان متاثر از مصرف فست فودها و در کل تاثیر سبک زندگی ناسالم بر زندگی انسان امروز شکی نیست، اما آنچه در این گزارش مد نظر است، آلودگی متاثر از آبیاری با آب آلوده شامل پساب‌های صنعتی و فاضلاب و نیز استفاده بیش از حد مجاز سموم و کودهای کشاورزی و باقی ماندن سموم کشاورزی در تولیدات است که نتیجه آن آلودگی محصولات کشاورزی به فلزات سنگینی نظیر سرب، نیترات، کادمیوم و ... است که بخش زیادی از مصرف کنندگان اینگونه محصولات را در معرض ابتلا به سرطان، نازایی، بیماری‌های ریوی و میکروبی قرار داده است.
در این گزارش به یکی از فجایع زیست محیطی در ساوه می‌پردازیم و آن بهره‌برداری از فاضلاب برای آبیاری در مزارع جنوب و جنوب شرق این شهر است که در پی اطلاع رسانی این مهم از سوی یکی از شهروندان، خبرنگار ایسنا را راهی این منطقه کرد.
در یکی از روزهای گرم تیرماه از طریق اعلام یکی از شهروندان در فضای مجازی خبر از فاجعه زیست محیطی در یکی از نقاط شهر ساوه را دریافت می‌کنم. ساعت دو بعد ازظهر است، با عجله خبر نماز جمعه را ارسال کرده و به دلیل حساسیت موضوع در کمترین زمان ممکن خود را به انتهای بلوار سیدجمال الدین اسد آبادی و ابتدای ورودی ساوه به سمت آزاد راه ساوه تهران می‌رسانم. از کنار منطقه‌ای موسوم به "باغ زرباف" عبور می‌کنم و پس از طی کردن مسافت کوتاهی به یک جاده خاکی می‌رسم که ابتدای آن را با تل هایی از خاک که مخلوط با تکه‌های شیشه است مسدود کردند، شاید برای اینکه هیچ خودرویی نتواند از جاده عبور کند و از این فاجعه زیست محیطی مطلع شود.
از خودرو پیاده می‌شوم و پس از جابجا کردن شیشه‌هایی که به نظر می رسد تعمدا برای پنجر شدن خودروهای عبوری کار گذاشته شده است، مسیری را بازگشایی می‌کنم و دوباره به حرکت خود ادامه می‌دهم. در کنار جاده کشاورزانی را می‌بینم که خواستار توقفم هستند، گویا به حضور یک فرد غریبه در منطقه‌ای از شهر که با آب فاضلاب آن اقدام به کشت انواع سبزیجات، گندم و جو می‌شود اعتراض دارند. برای پیشگیری از هرگونه تنش و برخورد فیزیکی در چنین مواقعی که متاسفانه به عنوان خبرنگار بارها با آن مواجه شده ام، ترجیح می‌دهم سرعت خودروی خود را افزایش داده و تحت هیچ شرایطی توقف نکنم و همین کار را هم می‌کنم و با فاصله گرفتن چند کیلومتری از کشاورزان صحنه‌های دلخراشی را در کانالی که فاضلاب جنوب و شرق شهر ساوه در آن روان است را بوسیله دوربین خود به تصویر می‌کشم.
گرچه به دلیل استرس ناشی از تعقیب کشاورزان فرصت مناسبی برای عکاسی ندارم، اما به هر ترتیب برای پیشگیری از هرگونه برخورد فیزیکی و در شرایط نامساعد منطقه که ناشی از بوی تعفن فاضلاب است، دست بکار عکاسی می‌شوم. از لاشه حیواناتی عکس می‌گیرم که در کانال فاضلاب رها شده اند و زباله‌هایی را نظاره‌گر هستم که هر کدام تهدیدی برای محیط زیست است و انباشته شدن آنها در مجاورت کانال و ترکیب مواد شیمیایی با فاضلاب معلوم نیست چه بلایی را بر سر زمین و محیط زیست می‌آورد.
کمی جلوتر که حرکت می‌کنم دستگاه‌های پمپاژ آب در فاصله‌های 100 تا 300 متری نمایان می‌شود که کار انتقال فاضلاب از داخل کانال به سمت مزارع را انجام می‌دهند و سطح وسیعی از گندم‌زارها، یونجه‌زارها، سبزیجات و ... از طریق فاضلاب آبیاری می‌شوند و کسی هم نسبت به این اقدام که قطعا تهدیدی برای سلامتی انسان به شمار می‌رود اعتراضی ندارد و کشاورزان بدون هیچگونه هراسی این عمل غیرقانونی که مخاطراتی را برای مصرف کننده این محصولات به همراه دارد انجام می‌دهند. خیلی سریع از خودرو پیاده می‌شوم و با تاسف نظاره‌گر مزارعی هستم که نه به کشت گندم و یونجه و سبزیجات، بلکه به کشت سرطان روی آورده‌اند و با گرفتن چند عکس بلافاصله به مسیر خود ادامه می‌دهم.
درست است که باید ابتدا در گفتگو با مردم نظر آنها در این خصوص و در گفتگو با کشاورزان دلایل آنها از چنین اقدامی را جویا شوم، اما ساختار این گزارش متفاوت است چرا که عامه مردم از این اقدام مجرمانه و غیرقانونی بی اطلاع هستند و کشاورزان منطقه نیز علاوه بر مسدود کردن جاده مواصلاتی و تردد خود از بیراهه‌ها مانع از حضور مسئولان و خبرنگاران به این منطقه می‌شوند و حتی در صورت ورود هر فرد غریبه‌ای وی را تهدید می‌کنند، چه برسد به اینکه بخواهند با او صحبتی داشته باشند.
در هر صورت تصمیم به برگشت می‌گیرم اما مسیر دیگری را برای برگشت انتخاب می‌کنم تا اتفاق ناگواری برایم رقم نخورد، از یک جاده خاکی نامناسب با هر زحمتی که هست خود را به جاده اصلی می‌رسانم و در عین حال گوشی تلفن به دست با مسئولان ذیربط اعم از محیط زیست، معاونت بهداشتی دانشکده علوم پزشکی، امور منابع آب، مدیریت جهادکشاورزی، شرکت آب و فاضلاب شهری ساوه و فردای آن روز با مسئولان قضائی تماس گرفته و ضمن تشریح موضوع از پیگیری‌های آنان در این خصوص جویا می‌شوم که پاسخ مسئولان شنیدنی است.
پیگیری می کنیم
متولی اصلی مخاطرات زیست محیطی، اداره محیط زیست شهرستان است، اما رئیس اداره محیط زیست ساوه از این فاجعه زیست محیطی اظهار بی اطلاعی می‌کند و در پاسخ به پرسش ایسنا می‌گوید: از کشت با فاضلاب در این نقطه بی‌اطلاع هستیم اما در برخی از روستاهای بخش مرکزی شهرستان شاهد این اقدام خلاف مقررات بوده ایم و برخورد لازم با آنان صورت گرفته است.
"هادی رستم‌خانی" عنوان کرد: این وظیفه جهاد کشاورزی و دانشکده علوم پزشکی است که نظارت لازم را بر نحوه کشت بعمل آورده و با متخلفین برخورد قانونی بعمل آورند.
وی در عین حال وظیفه محیط زیست را مدیریت و کنترل پساب‌هایی دانست که وارد محیط زیست شده و مخاطراتی را برای زمین و انسان بوجود می‌آورند و گفت: جاری بودن فاضلاب در این نقطه از شهر ساوه را در اولین فرصت ممکن پیگیری خواهیم کرد.
گزارش داده ایم
تماس تلفنی خود را با رئیس محیط زیست ساوه قطع می‌کنم و بلافاصله شماره مدیر جهادکشاورزی ساوه را می‌گیرم و او که متولی این مسئله را امور منابع آب و بهداشت شهرستان می‌داند، ضمن ابراز اطلاع از موضوع گفت: در دو نقطه از شهر شامل مناطق پائین دستی منطقه فانوس آباد و همچنین این نقطه از شهر شاهد استفاده از فاضلاب برای کشاورزی هستیم که به فرمانداری، امور منابع آب و معاونت بهداشتی دانشکده علوم پزشکی گزارش شده است.
"حسن شریفی" با تاکید بر ممنوع بودن استفاده از فاضلاب برای کشاورزی در تولیدات غذایی گفت: استفاده از فاضلاب برای کشت زمانی مجاز است که تصفیه شود در غیر این صورت تخلف است و باید با متخلفین برخورد قانونی کرد.
وی همچنین از استفاده از فاضلاب و پساب صنعتی برخی از واحدهای صنعتی در حوزه کشاورزی شهرستان نیز خبر داد و گفت: تمامی این موارد از سوی جهاد کشاورزی ساوه به مراجع ذیربط گزارش شده است.
شریفی تصریح کرد: استفاده از فاضلاب در زمین‌های کشاورزی علاوه بر آسیب رساندن به بافت کشاورزی و خاک موجب تولید مواد غذایی آلوده می‌شود که مرجع رسیدگی به این تخلفات امور منابع آب و حوزه سلامت شهرستان است.
وی تاکید کرد: استفاده از فاضلاب تصفیه نشده صرفا برای آبیاری درختانی مجاز است که پس از رشد به طبیعت بر می‌گردند و از چوب آنها در نجاری‌ها و صنایع کاغذسازی بهره‌برداری می‌شود.
جهادکشاورزی و بهداشت به عنوان شاکی به این موضوع ورود پیدا کنند
تماس بعدی خود را با مدیر امور منابع آب ساوه برقرار می‌کنم و توضیحات این مقام مسئول را می شنوم که خبر از برخورد با بهره‌برداران از فاضلاب شهری و توقیف ادوات و تجهیزات انتقال آب آنان را می‌دهد.
"نقی بهجت" افزود: متاسفانه اداره محیط زیست، جهادکشاورزی و اداره بهداشت برخورد قاطع با چنین بهره‌بردارانی بعمل نمی‌آورند و امیدواریم با رسانه‌ای شدن این موضوع از طریق ایسنا حساسیت موضوع دوچندان شود و اقدام عملی و واقعی برای برخورد با متخلفان صورت گیرد.
وی نقش مجموعه محیط زیست در این موضوع را بیشتر از سایر دستگاه ها دانست و اظهار کرد: مجموعه جهادکشاورزی و بهداشت نیز به عنوان شاکی باید به این موضوع ورود پیدا کنند.
بهجت در این خصوص که جهادکشاورزی، امور آب را متولی پیگیری و برخورد با این موضوع می‌داند گفت: وظیفه ما برخورد با برهم زدن تاسیسات زهکشی در این کانال است و چنانچه فرد یا افرادی بخواهند مانع از به جریان افتادن آب در کانال شده و جریان آب را مسدود کنند با آنان برخورد قانونی مطابق مقررات بعمل خواهیم آورد.
در تمامی اظهارنظرهای مسئولان به نقش و پیگیری مجموعه بهداشت و حوزه سلامت در این فاجعه زیست محیطی که سلامت انسان‌ها را به خطر می‌اندازد اشاره شد. از این رو در تماس با معاونت بهداشتی دانشکده علوم پزشکی ساوه موضوع را جویا می‌شویم.
سرطان، آلودگی‌های میکروبی و بیماری‌های عفونی تبعات مصرف مواد غذایی تولید شده با فاضلاب تصفیه نشده
"دکتر رضا نظری" در این خصوص گفت: فاضلابی که از این کانال در جریان است روانآب شهری است که پس از تجمیع از طریق جوی‌ها به این کانال می‌ریزد.
وی ادامه داد: گزارشاتی که از این منطقه واصل شده بیانگر کشت بامیه، گندم و انواع سبزیجات از طریق آبیاری با فاضلاب است که تهدید جدی برای سلامت انسان است.
نظری در پاسخ به پرسش ایسنا درخصوص بروز بیماری‌های گوناگون ناشی از مصرف مواد غذایی تولید شده با فاضلاب اظهار کرد: ابتلا به سرطان، آلودگی‌های میکروبی و بیماری‌های عفونی مجموعه عوارض ناشی از مصرف مواد غذایی تولید شده بوسیله آبیاری با فاضلاب تصفیه نشده است.
وی بیان کرد: با آغاز کشت غیرقانونی در این منطقه معاونت بهداشتی دانشکده علوم پزشکی ساوه پیگیری خود را از طریق مراجع قضایی آغاز کرده است.
نظری در عین حال تصریح کرد: در چنین مواردی هر یک از ادارات باید به وظیفه قانونی خود عمل کنند و همه مراجع ذیربط مانند آب و فاضلاب، امور منابع آب، محیط زیست و جهاد کشاورزی در چارچوب ساختار سازمانی و قانونی خود باید پیگیر بوده و برخورد لازم صورت دهند.
وی در این خصوص که جهادکشاورزی، مجموعه بهداشت شهرستان را متولی این امر می داند، گفت: وظیفه معاونت بهداشتی، گزارش تخلفاتی است که سلامت انسان را تهدید می‌کند و این وظیفه سازمانی و قانونی خود را با آغاز فصل کشت در تابستان در این نقاط انجام داده است. اما سوال این است که متولی کشاورزی و کشت چه دستگاهی است؟ که قطعا مجموعه جهادکشاورزی است. از این رو هر یک از مسئولان امر مکلف به انجام وظایف قانونی خود برای کشت سالم و تامین سلامت مردم هستند.
در حین گفت‌وگو با مسئولان امر این سوال در ذهنم بوجود می‌آید که با وجود برخورداری ساوه از تصفیه‌خانه فاضلاب شهری که با حضور وزیر نیرو در تیرماه سال 1394 با بهره‌گیری از بالاترین فناوری و تجهیزات پیشرفته به روش لجن فعال در فاصله ناچیزی نسبت به این کانال فاضلاب و در بالادست این نقطه احداث شده است، آیا امکان و توان تصفیه فاضلاب روان شده در این مسیر وجود دارد؟
پاسخ به این پرسش را در تماس تلفنی با مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب شهر ساوه جویا می‌شویم.
"ابوالفضل شهباز" با تاکید بر ناممکن بودن هدایت فاضلاب روان شده در این کانال به تصفیه خانه فاضلاب شهر ساوه به منظور تصفیه آن و بهره برداری سالم از فاضلاب تصفیه شده اظهار کرد: فاضلاب جریان یافته در این کانال حاصل تجمیع جوی‌های آب شهری است که توسط شهرداری احداث شده است و مدیریت آن در حیطه اختیارات شرکت آب و فاضلاب شهری نیست.
وی اظهار کرد: هدایت این نوع فاضلاب به تصفیه خانه فاضلاب شهر ساوه شوک بزرگی را به تجهیزات و سیستم آن وارد می‌کند چرا که حجم آب روان شده در این کانال در مواقعی همچون بارش باران افزایش یافته و تصفیه خانه فاضلاب ظرفیت و گنجایش پذیرش این میزان آب را به یکباره ندارذ.
آلودگی ناشی از تجمیع آب‌های سطحی در این کانال بسیار بالاست
شهباز در ادامه گفت: از طرفی آلودگی ناشی از تجمیع آب‌های سطحی در این کانال بسیار بالاست و در اثر ترکیب با مواد پلاستیکی و یکبار مصرفی که در جوی‌های شهری رهاسازی می‌شود شدت آلودگی آن افزایش می‌یابد و احتمال اینکه تصفیه‌خانه را با شوک مواجه کند بسیار زیاد است.
وی تصریح کرد: امکان تصفیه فاضلاب ناشی از روان شدن آب‌های سطحی بسیار دشوار است و نیازمند فراهم کردن زیرساخت های لازم با تجهیزات پیشرفته است.
این مقام مسئول در شرکت آبفای ساوه در عین حال گفت: شهرداری اگر بتواند برای آب‌های سطحی داخل شهر که تجمیع آنها در این کانال فاضلاب با درصد آلودگی بسیار بالا و خطرناک را ایجاد کرده یک پیش تصفیه احداث کند قطعا این امکان فراهم خواهد شد که در تصفیه خانه فاضلاب شهری ساوه پس از پیش تصفیه صورت گرفته عملیات نهایی و تکمیلی تصفیه را انجام دهد.
به گزارش ایسنا، اطلاع یافتن از چنین فجایع زیست محیطی اراده هر انسانی را برای مصرف مواد غذایی و تولیدات کشاورزی با تردید مواجه می‌کند و در چنین مواقعی حتی باید در مصرف آب سالم هم شک کرد.
گرچه شاید نتیجه فقدان مسئولیت پذیری در ساختار اداری کشور ما مصمم‌تر شدن بخشی از جامعه به انجام اقدامات غیرقانونی و غیراخلاقی نظیر سوژه این گزارش است، اما تا کی باید این رویه ادامه پیدا کند و هر کسی توپ را به زمین دیگری بیندازد یا نسبت به پیگیری اقدامی که انجام شده بی توجه باشد.
قطعا صرف گزارش دادن ها یا بازدید کردن ها مشکلات را رفع نکرده و مانع ورود فاضلاب به کانال های کشاورزی یا مانع استفاده از فاضلاب در تولید محصولات کشاورزی نمی شود و باید اقدامات را بویژه وقتی پای سلامت مردم در میان است به فوریت انجام داد تا تولید چنین محصولی به بازار نرسیده متوقف شود.
بی اختیار یاد گزیده‌ای از صحبت های رئیس دادگستری و دادستان ساوه در نشست خبری هفته قوه قضائیه می‌افتم که اگر هر فرد یا مسئولی به وظایف قانونی خود به درستی عمل کند شاهد کاهش دعاوی و شکایات در دستگاه قضائی می شویم و آمار ورودی پرونده‌ها کاهش می‌یابد. این یک طرف قضیه است، اما طرف دیگر قضیه که در این مورد خاص بسیار حائز اهمیت و توجه است بازی کردن با جان مردم و تهدیداتی است که با آن مواجه می‌شویم.
امید است روزی برسد ک همگان خود را در برابر خدا، وجدان خویش و قانون مسئول بدانند و خدای ناکرده خبر فوت "اسماعیل‌های" دیگری که قربانی هیولای سرطان معده متاثر از مصرف مواد غذایی آلوده شده اند را نشنویم.
روحت شاد اسماعیل جان ...
