آورده‌اند که نام "ساوه" شهرستانی که امروز در شمال استان مرکزی قرار گرفته بر وزن کاوه، از نام پهلوانی تورانی به نام «ساوه‌شاه» گرفته شده است، در جای دیگر آمده است که "ساوه تغییریافته واژه سه‌آبه به معنای مکانی با سه رودخانه خوانده شده است"، دیگری گفته است که "ساوه نام شهری است نامدار در عراق عجم و گویند دریاچه‌ای در آن جا بود که هر سال یک کس را در آن غرق می‌کردند تا از سیلاب ایمن بمانند و در شب ولادت پیامبر اسلام آن دریاچه خشک شد".
به گزارش ایسنا، منطقه مرکزی، نظرات دیگری نیز در خصوص وجه تسمیه ساوه وجود دارد همچون این نظر که " ساوه در زبان فارسی به معنای خرده‌طلا است، گروهی نیز ساوه را مأخوذ از واژه اوستایی «سَوا» Sava یا واژه پهلوی «سَوَکا» Savaka دانسته‌اند.
با اینهمه آنچه امروز از ساوه می‌شناسیم فارغ از وجه تسمیه‌اش، شهرستانی صنعتی و کشاورزی و دارای تاریخی کهن است که قدمت آن در برخی نقاط به چند هزار سال نیز می رسد و همین قدمت مثال‌زدنی ظرفیت‌های فراوان گردشگری را برای این شهرستان فراهم آورده است و آنچه در این مقال بدان پرداخته می‌شود معرفی جاذبه‌های گردشگری این شهرستان بویژه برای اطلاع کسانی است که در تعطیلات نوروزی قصد سفر دارند.
ساوه وسيع‌ترين شهرستان استان مرکزی به شمار مي‌رود. شهرستان ساوه از شمال به شهرستان زرنديه، از غرب به استان همدان، از جنوب به شهرستان‌هاي تفرش و کميجان و از شرق به استان قم محدود مي شود. اين شهرستان با مرکزيت شهر ساوه در ارتفاع 995 متري از سطح دريا قرار گرفته و با مرکز استان 152 کيلومتر فاصله دارد .
شهرستان ساوه داراي دو بخش به نام هاي مرکزي و نوبران، سه شهر به نام هاي ساوه، غرق آباد و نوبران، هفت دهستان به نام هاي طراز ناهيد، قره چاي، نور علي بيگ، شاهسون کندي، آق کهريز، بيات و کوهپايه است .
گفته می شود که ساوه را بايد از شهرها و دژهاي مادي دانست. در کتب تاريخي و مسالک و ممالک بعد از اسلام به اين شهر تحت عناوين جبال يا کوهستان يا عراق عجم اشارات فراواني وجود دارد. منطقه آوه اين شهرستان از نقاط مهم شيعي ايران بوده است و علماء و مشاهير زيادي در زمان‌هاي مختلف از اين منطقه برخاسته و در احياي مذهب شيعه جعفري تلاش و مجاهدت بسزايي داشته اند .
مغول‌ها در سال 617 هجري قمري ساوه را غارت کردند و کتابخانه عالي آن را که داراي آلات نجومي نيز بوده آتش زدند، اما پس از آن خواجه ظهيرالدين علي‌بن‌ملک شرف‌الدين ساوجي و فرزندش در قرن 8 ه.ق برج و باروي شهر را تکميل کردند .
گويش مردم ساوه، فارسي با لهجه خاص ساوه اي و ترکي، در آوه است. پايه اقتصاد آنرا صنعت و کشاورزي تشکيل مي دهد. اين شهرستان به دليل مجاورت با کوير و ارتفاعات کم داراي آب و هواي گرم و خشک است. ميزان بارندگي شهرستان کم و بيشتر به صورت باران است.
شهرستان ساوه را بيشتر نقاط هموار و دشت تشکيل مي دهد. اين دشتها از جنوب شهر ساوه شروع و تا دشت بزرگ ساوه که گستره شهرهاي غرق آباد، ساوه، شهرصنعتي، مأمونيه و زرند است امتداد دارد و داراي خاکي بسيار حاصلخيز و محل توليد بسياري از محصولات باغي و کشاورزي است. ارتفاعات منطقه در غرب شهرستان متمرکز بوده و در شمال غرب شهر ساوه و غرب رازقان به حداکثر 2930متر مي رسد .
سوغات ساوه را ميوه هايي چون انار، طالبي، خربزه،خيار چنبر و مشتقات آنها و امروزه پسته، زيتون و زعفران و صنايع دستي از قبيل کوزه هاي سفالي و فرش دستباف تشکيل مي دهد .
غذاي محلي اين شهرستان شامل ترخنه‌ها و دکو است و از شيريني هاي محلي مي توان به نان قندي (آرد، شکر، تخم مرغ، مواد افزودني، شيريني و مغز گردو) روح افزا (مغز بادام، مغز پسته و شکر)، نان پنجره اي و باسلوق اشاره کرد .
به گزارش ایسنا، ساوه با تمام ظرفیت هایش مانند بسیاری از نقاط استان مرکزی برای بسیاری از ایرانی‌ها ناشناخته و نادیده است. شگفتی هایی که گردشگر را مسافر دوران های مختلف تاریخ می‌کند، طبیعتی خاص و منحر به فرد که لذت ویژه‌ای را به بینندگانش هدیه می کند و البته بزرگترین شهرک صنعتی کشور را در خود دارد که دیدنش برای علاقه‌مندان به صنعت خالی از لطف نیست.
مسجد جامع
مسجد جامع ساوه از جمله مساجد اولیه ایران است که ساخت و تکمیل آن از قرون اولیه اسلام آغاز و تا دوره قاجار ادامه داشته است و به عنوان مجموعه‌ای از ویژگی‌های معماری اسلامی ایران در دوره‌های مختلف مورد توجه پژوهشگران است .
این مسجد نشان از تمدن و مدنیت ساوه از گذشته‌های دور دارد و قدمت هزار ساله آن بیانگر سبقه دیانت مردم این مرز و بوم است. بنایی که از جمله بناهای ارزشمند تاریخی و دینی در ایران‌زمین است و مردم ساوه به وجود آن افتخار می‌کنند.
به نظر می‌رسد مسجد اولیه بر بنای قدیم‌تری ساخته شده است به این معنی که از مصالح مسجد قدیمی‌تر یا بنای قدیمی‌تری مثل آتشکده در معماری مسجد شبستانی استفاده شده و کشف 17 لایه تاریخی در داخل گنبدخانه و فضای همجوار آن شاهدی برای این ادعاست .
این بنای تاریخی دینی اولین اثر تاریخی استان است که در فهرست آثار ملی کشور در دی ماه 1310 هجری شمسی به ثبت رسید .
لذت خرید در بازاری از دل تاریخ
كالبد فعلی بازار ساوه طبق مطالعات و کاوش‌های باستان‌شناسی انجام گرفته، حداقل متعلق به دوران صفويه و بعد از آن است. بررسي سفرنامه‌ها و كتب تاريخي نشان مي‌دهد كه دست كم از قرن چهارم ه.ق در شهر ساوه بازار وجود داشته است .
در روزگاران كهن، بازار در حومه شمالي شهر واقع بوده و با گسترش شهر به تدريج در محور مركزي شهر واقع مي‌گیرد. محدوده باروي شهر و انتهاي شمالي بازار در ميان عموم اهالي ساوه "سر دروازه" خوانده مي‌شد. راسته بازار با امتداد شمالی – جنوبی و با طول تقریبی 335 متر از هفت گذر غربی و پنج گذر شرقی تشکیل شده است، در طول سالیان گذشته بعضی از عناصر فضایی مانند حمام بازار تخریب شده و واحدهای تجاری جدید جایگزین آنها شده است .
در حال حاضر از عناصر اصلي بازار ساوه می‌توان به مسجد بازار، دالان حاج ملك و تيمچه نبوي‌زاده اشاره کرد.
یک عصر بهاری در پارک جنگلی
پارک جنگلی شهید چمران ساوه به مساحت ۱۰۷ هکتار در ضلع جنوب غربی ساوه و در مجاورت جاده کمربندی همدان و در کنار شهرک حاج بلوک واقع شده، کاج تهران، گل ابریشم، اقاقیا، سرو خمره ای، سرو نقره ای، ارغوان، زبان گنجشک، توت، پسته، زیتون و عرعر از جمله گونه‌های درختان جنگلی این پارک هستند.
طبیعت بکر روستای غازم آباد
غازم‌‌آباد روستایی است از توابع بخش نوبران شهرستان ساوه، نام این روستا برگرفته از نوعی ابزار برای کندن سنگ های معدنی است. غازم به زبان اهالی محلی به معنای کندن و غازما، نوعی ابزار است که از کلنگ کوچکتر و از تیشه بزرگتر است. محصولات این روستا شامل انگور، سیب، هلو، آلو، گردو، بادام و غلات است. این روستا دارای چشم‌اندازهای زیبا و چشمه‌های آب گواراست که آنرا از سایر روستاهای دیگر متمایز کرده است. چهار امامزاده که از نوادگان امام موسی کاظم(ع) هستند نیز در این روستا دفن شده‌اند.
آبشار پر آب بهاری هندس
آبشار کوچک و فصلی هندس یا اندیس یکی از جاذبه های طبیعت‌گردی جنوب ساوه است که در تنگنای دره‌ای کوهستانی محصور شده است. منطقه باغستانی و کوچک هندیس فرصت مناسبی برای گذراندن تعطیلات نوروزی برای گردشگران در این منطقه است، چرا که این آبشار کوچک 15 متری در فصل بهار و بویژه فروردین ماه پر آب و زیبا است.
آبشار در ارتفاع 1316 متری از سطح دریا قرار دارد. روستای هندس و وفس که در شهرستان کمیجان واقع است، از مهمترین مراکز سبدبافی و حصيربافی بخش نوبران محسوب می‌شوند.
شهر معروف آوه
روستای آوه از که به شهر تبدیل شده است در 25 کیلومتری جنوب ساوه قرار دارد. این رشهر از جنوب به کوه قدمگاه و از غرب به کوه پلنگ محدود می‌شود. آب و هوایی گرم و خشک دارد و مردم آن به زبان ترکی صحبت می کنند.
پوشش گیاهی سرسبز و اقلیم قشلاقی، زیبایی خاصی خلق کرده و باعث جذب گردشگران بویژه در فصل بهار و پاییز شده است. کاروانسرای شاه عباسی و آب انبار بلور از بناهای تاریخی مربوط به دوره صفویه هستند که که در آوه واقع شده اند. تپه باستانی آوه با قدمت چند هزار ساله حدود 30 متر ارتفاع دارد و از دیگر آثار باستانی روستای آوه است. از صنایع دستی آوه می توان به قالی، قالیچه و جوراب پشمی و دستباف های زنان و دختران روستا اشاره کرد.
قیزقلعه، قطعه ای معماری شگفت انگیز ایران
شاید یكی از مهمترین آثار شگفت انگیز معماری كشور در مناطق مرتفع و سخت گذر ایران در دوره باستان كه تاكنون ناشناخته مانده قیز قلعه ساوه باشد.
عظمت بنا و فلسفه وجودی ساخت آن در این منطقه به حدی جالب است كه می‌توان از آن به عنوان یكی از منابع مهم جذب گردشگر بین‌المللی به استان مركزی و همچنین معرفی دستاوردهای معماری ملی و باستانی ایران قدیم یاد كرد.
قصر و دژ دفاعی قلعه دختر ساوه بر روی صخره بلندی مشرف به دشت ساوه بنا شده و از سه طرف شرق، غرب و جنوب بوسیله صخره‌های متعدد دیگری احاطه شده است. از نمای شمالی قلعه سه قله صخره‌ای بلند مشاهده می‌شود كه قصر و قلعه در انتهای قله‌ای كه در وسط قرار گرفته ساخته شده، این قلعه از جاده ساوه به همدان و از تمامی دشت و شهر ساوه قابل رویت است.
در دو طرف صخره قیز قلعه دو رودخانه كوچك جاری است، رودخانه ضلع شرقی دائمی، اما رودخانه‌ای كه در ضلع غربی قرار دارد، فصلی است.
قلعه از دو بخش اصلی دژ دفاعی و قصر تشكیل شده كه در مجموع حدود سه هزار متر مربع مساحت دارد. برای رسیدن به قلعه می‌توان با وسیله نقلیه سواری تا پای دامنه صخره رفت و سپس مسافتی حدود 300 متر را باید پیاده طی كرد تا به دروازه اصلی ورود به قلعه رسید.
دروازه ورودی در ضلع شرقی صخره قرار دارد كه بعد از عبور از رودخانه كوچك، بقایای دیواره دروازه كه از سنگ و ساروج ساخته شده است دیده می‌شود. تمامی دیوراه صخره به صورت پرتگاه است و هر نقطه‌ای كه احساس می شده می‌توان از آن عبور کرد با سنگ و ساروج تا بالای صخره بسته شده است، به طوری كه هیچ راه نفوذی از سه ضلع شمالی، شرقی و غربی به درون قلعه وجود ندارد.
گفته می شود که قلعه دختر ساوه نیایشگاهی برای عبادت و احترام به آب و ناهید در پیش از اسلام و قبل از خشكیدن دریاچه ساوه در دوره ساسانیان بوده است.
بالقلوی زیبا
چشمه بالقلو یکی از چشمه‌های استان مرکزی است که در روستای بالقلو در جنوب شهر غرق‌آباد شهرستان ساوه قرار دارد و در مجاورت این چشمه بقعه امام زاده جای گرفته و فرصت طبیعت گردی را با طعم زیارت فراهم آورده است.
دبی آب این چشمه حدود 70 لیتر در ثانیه است و پس از خروج وارد یک حوضچه می شود، این حوضچه بسیار دیدنی است. این چشمه دارای مناظر بسیار دیدنی است و همه ساله در فصل بهار و تابستان پذیرای گردشگران بسیاری است .
