برند ساوه صنعت و کشاورزی است. استقرار بزرگترین شهر صنعتی کشور در این شهرستان برند صنعتی آن و تولید مرغوب‌ترین انار جهان برند این شهرستان در حوزه کشاورزی است.
شهرستان ساوه که از آن به عنوان منطقه زرخیز ایران یاد می‌شود و به نام "خرده‌طلا" شهرت دارد، ظرفیت‌های گوناگونی در عرصه‌های مختلف داشته و سهم بسزایی در تولیدات صنعتی و کشاورزی دارد. اما این روزها از هر دری که وارد شدیم تا توانمندی‌های این نقطه از کشور را معرفی کنیم، قصه گزارش ما به کم‌آبی ختم شد و اینبار هم با غول خشکسالی در حال بلعیدن یاقوت‌های سرخ مواجه شدیم.
حضور غول کم‌آبی در ساوه افسانه نیست، واقعیتی است که ساوه را این روزها تشنه‌تر از همیشه نشان می‌دهد. صحبت از هر پتانسیل ساوه که می‌شود ردپای نبود آب و دست و پنجه نرم کردن این خطه از کشورمان با خشکسالی را نظاره‌گر هستیم و این بار سریال تکراری کم‌آبی در ساوه به قسمت انار و تشنه بودن باغات آن رسید.
به گزارش ایسنا، منطقه مرکزی، علیرغم عرضه انارهای متنوع با درجه مرغوبیت متفاوت از نقاط مختلف کشور در بازار میوه و تره‌بار، اما هنوز انار ساوه مرغوب‌ترین و محبوب‌ترین انار کشور و حتی دارای جایگاه صادراتی ویژه در بازارهای جهانی است. اناری که این روزها کم‌آبی باغات تشنه ساوه بلای جان مرغوبیت آن شده و چنانچه توجه جدی به آن نشود، این انار مرغوب به خاطره‌ها سپرده خواهد شد.
اگر آب کافی وجود داشت ...
یک باغدار نمونه و تولیدکننده انار در ساوه با اشاره به اینکه میانگین برداشت انار از باغات شهرستان در هر هکتار 15 تن است، گفت: در سال جاری با اجرای آبیاری نوین و شیوه‌های علمی تولید انار، میزان برداشت انار را تا بیش از دو برابر میانگین برداشت شهرستان افزایش داده‌ایم.
"حسین قربانی" با اشاره به محدودیت‌های منابع آبی شهرستان ساوه در سال‌های اخیر گفت: اگر آب به اندازه کافی وجود داشت میزان برداشت انار از 25 هکتار باغ خود را تا چهار برابر میانگین شهرستانی ارتقا می‌دادم کما اینکه در سال‌هایی که مشکل آب نداشتیم، این موضوع بوقوع پیوسته بود.
وی با اشاره به مراحل سه‌گانه برداشت انار در باغات ساوه اظهار کرد: نخستین مرحله در برداشت انار، برداشت محصولاتی است که به دلایل مختلفی نظیر کم‌آبی، سرمازدگی، گرمازدگی و آفتاب سوختگی از کیفیت مطلوب برخوردار نبوده و از لحاظ وزنی نیز سبک‌ترند، یا وضعیت ظاهری انار تولیدی تغییر پیدا کرده و با پدیده ترکیدگی مواجه شدند که انارهای این چنینی راهی پروسه رب‌گیری یا انتقال به شرکت‌های فرآوری برای تولید آب انار و سایر مشتقات خواهند شد.
به گفته وی، به دلیل محدودیت‌های آبی که در مردادماه سال جاری داشتیم حدود 40 درصد از انار تولیدی امسال در مرحله اول برداشت شد. برداشت این میزان انار مقرون به صرفه نبود، اما برخی باغداران با تحمل هزینه بالا نخواستند کفران نعمت کنند و انار تولیدی با این کیفیت را نیز برداشت کردند، گرچه بسیار هم متضرر شدند.
وی ادامه داد: با سبک‌تر شدن درخت به لحاظ برداشت اول پس از یک مرحله آبیاری، پروسه آبگیری انار تکمیل‌تر شده و انار مرغوب‌تر و با کیفیت‌تری تولید می‌شود که در این صورت باغداران اقدام به برداشت انار در مرحله دوم خواهند کرد.
کم آبی، مشکل اول؛ نشست زمین، معضل دوم
قربانی کم‌آبی را اصلی‌ترین معضل پیش روی باغداران و تولیدکنندگان انار در ساوه دانست و افزود: این شهرستان به دلیل مواجه شدن با پدیده خشکسالی با معضل بزرگی به نام پدیده نشست زمین نیز درگیر شده است به طوری که هر دو سال بین 10 الی 15 متر منابع آب‌های زیرزمینی افت می‌کند به عبارت دیگر هر روز شاهد فاصله گرفتن منابع آب‌های زیرزمینی با کشاورزان هستیم.
وی اضافه کرد: حفر چاه جدید در متراژ زیاد نیز به منظور بهره بردن از آب کافی نیازمند هزینه اعتباری بالغ بر 500 میلیون ریال است که تامین این میزان هزینه برای باغداری که کل درآمد وی به صرف هزینه‌های این چنینی نمی‌رسد، دشوار و سخت است.
قربانی با اشاره به استقرار برخی باغات در مجاورت سد الغدیر و پائین دست قنوات نیز گفت: بخش اعظمی از این گونه باغات همچنان به شیوه سنتی آبیاری می‌شود که علاوه بر منسوخ بودن این شیوه در شرایط کنونی، هدر رفت آبی که از طریق کانال هدایت می‌شود نیز بسیار بالاست. از این رو باید دولت با اعطای تسهیلات به منظور تجهیز باغات با آبیاری قطره‌ای به بهره‌وری بالای منابع آبی کمک کند.
کاهش حجم تولید انار ساوه
به گزارش ایسنا، در همین رابطه یک کارشناس زیست‌‌‌گیاهی و تولیدکننده انار نیز گفت: در سال جاری شاهد تولید افزون بر 40 درصد انار فاقد کیفیت مطلوب در شهرستان ساوه هستیم.
"حسام قربانی" افزود: انتظار متقاضیان جهانی انار ساوه، تولید محصولی با کیفیت، آبدار و با ماندگاری بیشتر است، اما به دلیل کم‌آبی بخشی از انارهای تولیدی این شهرستان نمی‌تواند انتظار متقاضیان را برآورده کند.
وی با اشاره به برداشت 15 تن انار به طور میانگین از هر هکتار باغ در ساوه بنا بر اعلام جهادکشاورزی شهرستان گفت: کم آبی در حدود 40 درصد از باغات انار موجب تولید انار نامرغوب با وزن پائین شده به طوری که تولید را به نصف کاهش داده و در هر هکتار در 40 درصد از باغات حدود هفت‌و‌نیم تن برداشت می‌شود.
500 هکتار از باغات ساوه تشنه ماندند
مدیرجهاد کشاورزی شهرستان ساوه نیز در گفت‌و‌گو با ایسنا گفت: در سال جاری بیش از 500 هکتار از باغات ساوه به دلیل کم‌آبی، آب نخوردند و تشنه ماندند.
حسن شریفی افزود: این میزان باغات انار که به دلیل کمبود آب نتوانستند به بار بنشینند، توسط باغداران رها شده و خشک شدند.
وی با اشاره به اینکه بخشی از باغات انار ساوه از طریق منابع آبی زیر زمینی آبیاری می‌شوند، افزود: بخشی از این باغات نیز در مجاورت سد الغدیر ساوه هستند و به دلیل اینکه از ابتدای شهریورماه سهمیه اختصاصی آب در حوزه کشاورزی به دلیل پائین آمدن حجم آب ذخیره شده در پشت سد الغدیر ساوه قطع شد، پروسه آبیاری آنها تکمیل نشده و منجر به تولید انار آبدار و مرغوب نشد.
نگهداری باغ انار به اندازه آب موجود
مدیرجهاد کشاورزی ساوه در پاسخ به سوال خبرنگار ایسنا در خصوص راهکار عملی برای مقابله با این مشکل گفت: نخستین راهکار برای مقابله با برداشت‌هایی که مقرون به صرفه نیست، این است که سطح باغات را به اندازه دبی آب موجود مدیریت کرد.
وی ادامه داد: به همین منظور باید سطح باغات را با توجه به منابع آبی موجود تنظیم کرد. به عبارت دیگر به اندازه آب موجود باغ انار نگهداریم و مابقی درختان باغ را رها کنیم چرا که عدم کاهش سطح باغات انار منجر به آبیاری نامناسب شده و کیفیت انار تولیدی را کاهش خواهد داد.
وی در خصوص باغاتی که در حاشیه سدالغدیر احداث شده‌اند، گفت: در کارگروه کشاورزی شهرستان مصوب شده بود که باغاتی که تحت پوشش سدالغدیر هستند تا دهم مهرماه از طریق میزان تخصیصی سد الغدیر آبیاری شوند، اما به دلیل کاهش حجم آب ذخیره شده پشت سد الغدیر و اختصاص آب به حوزه آب شرب مدت دو سال است که این مصوبه اجرا نشده و عملا پروسه آبیاری برای باغات حاشیه سد الغدیر به مدت دو ماه کمتر صورت می‌گیرد.
به گفته شریفی کشاورزان از مسئولان سد الغدیر درخواست دارند اگر قرار است آبی به باغات انار ساوه اختصاص داده نشود، که هیچ - چرا که اولویت تامین آب شرب است - اما اگر قرار است تخصیص داده شود این پروسه تا باردهی کامل درختان انار تکمیل شود که مشکلی در تولید انار مرغوب ایجاد نشود.
شریفی راهکار دیگر مقابله با بحران آب در حوزه کشاورزی را تجهیز باغات به سیستم آبیاری نوین و پرهیز از شیوه سنتی به دلیل محدودیت منابع آبی دانست و تصریح کرد: مدیریت در مصرف آب موضوع مهمی است که باید در دستور کار بخش کشاورزی قرار گیرد.
آبیاری نوین در 2400 هکتار از باغات انار
وی با اشاره به اینکه از مجموع 22 هزار هکتار از باغات بارده شهرستان ساوه هفت هزار هکتار آن مجهز به سیستم آبیاری نوین شده است، افزود: از این میزان تنها دو هزار و 400 هکتار آن باغات انار هستند.
به گفته شریفی در حال حاضر بیش از 6 هزار هکتار از باغات به مدت دو سال است که در انتظار اجرای سیستم آبیاری نوین هستند که از این میزان چهار هزار هکتار آن باغات انار را شامل می‌شود که امید است با اعطای تسهیلات مربوطه این طرح اجرا شود.
به گزارش ایسنا، همان طور که در اظهارنظر کارشناسان و صاحب‌نظران در گزارش‌های پیشین که از سوی این خبرگزاری منتشر شده بدان پرداخته‌ایم علیرغم پائین‌تر بودن میزان بارندگی در ساوه از میانگین استانی در این شهرستان مشکل اصلی در حوزه کمبود آب در ساوه به سوء‌برداشت و نیز عدم مدیریت در مصرف این مایع حیاتی برمی‌گردد.
میزان برداشت‌های آب در این نقطه نیمه خشک کشور درست و علمی نیست. در شرایط کنونی شهرستان ساوه آب سطح‌الارض نیمه‌عمیق و عمیق را از دست داده و دسترسی ساوه به آب‌های بسیار عمیق ممکن شده است. به طوری که در برخی از نقاط از عمق 120 متری نیز عبور کرده و به نقاط کویری نزدیک می‌شود.
بسیاری از باغات انار ساوه در کوهپایه قرار داشته و از منابع آبی خوبی برخوردارند، اما در این مناطق نیز ویلاسازی یا بیان بهتر احداث باغ‌ویلا بلایی است که گریبانگیر باغات انار شده است.
افرادی بدون توجه به اینکه آب کافی در منطقه موجود نیست، به منظور احداث یک تفرجگاه یا مکانی ویلایی برای خود و خانواده، نقاط کوهپایه‌ای را انتخاب کرده و در سایه نبود نظارت کافی اقدام به حفر چاه در ویلایی کرده‌اند که قرار است آن را به باغ ویلا تبدیل کنند و با کاشت انواع سبزیجات و درختان و ... محیطی مفرح برای خود ایجاد کنند.
در این شرایط ضمن اینکه با افزایش تعداد چاه‌های حفر شده موجب افت بیشتر منابع آبی زیرزمینی خواهیم شد در کمال تاسف باید اظهار کرد که رفته رفته با ادامه این وضعیت شهرستان ساوه به میانگین شهرهای کویری نزدیک می‌شود و می‌رود تا تولید محصولات مرغوب و شاخص باغی و زراعی این شهرستان در سایه تهدیدات آبی به فراموشی سپرده شده و به خاطره‌ها بپیوندد.
با وجود بیش از دو هزار حلقه چاه غیرمجاز که 60 درصد آن در بخش مرکزی شهرستان ساوه قرا دارد و عمده باغات انار ساوه نیز در این بخش است باید پای درختان انار این شهرستان را بوسید و از آنان تقدیر کرد که با وجود این بی‌مهری که از سوی برخی در سایه برداشت‌های بی‌رویه صورت می‌گیرد باز هم انار می‌دهند و باید از انارستان‌های ساوه تقدیر کرد و شکر خدای بزرگ را بجای آورد.
از دیگر سوی نیز برگزاری دوره‌های ترویجی و آموزشی ویژه کشاورزان ضرورت دارد تا مانع از تولید انار نامرغوب شده و همچنان شاهد تداوم درخشش نگین ساوه در جهان باشیم.
گرچه جان کلام همه کشاورزان و باغداران در این دوره‌های آموزشی کمبود آب است و آنها نیز تمایل بسیاری برای خروج از شیوه سنتی آبیاری داشته و علاقمند تجهیز باغات خود به روش‌های نوین آبیاری هستند، اما باید توجه کرد که توان مالی تولیدکنندگان کشاورز محدود بوده و قادر به تامین هزینه بالای این اقدام صحیح در حوزه آبیاری نیستند و می‌طلبد دولت در اعطای تسهیلات در این بخش تسریع کند.
کشاورزان و باغداران ساوجی منتظرند تا ببیند که در سفر رئیس جمهور و هیئت دولت به استان مرکزی، چه تدبیری از سوی دولت برای حل اصلی‌ترین مشکل شهرستان ساوه که همانا کم‌آبی است اندیشیده می شود و آیا بالاخره رویای چند ساله آغاز عملیات اجرایی اختصاص آب از سرشاخه‌های دز و سد کوچری به ساوه به واقعیت تبدیل خواهد شد یا همچنان کلنگ آن بر زمین خواهد ماند؟
گزارش از: علی فرقانی؛ ایسنا مرکزی
