شهرستان ساوه به دلیل اقلیم خاص و قرار گرفتن در منطقه خشک و گرمسیر به عنوان گرم‌ترین شهرستان استان مرکزی، خاستگاه محصولات متعدد باغی و زراعی است.
روزهای گرم و شب‌های نسبتا خنک ساوه این منطقه را مستعد برای تولید شاخص‌ترین میوه‌های گرمسیری نظیر طالبی و انار کرده است، به طوری که انار این شهرستان با برخورداری از این ویژگی‌های خاص شهرت و آوازه بین‌المللی دارد.
به گزارش ایسنا، منطقه مرکزی، گرمای شدید این روزهای هوای ساوه که به اصطلاح ساوجی‌ها از آن به عنوان "انجیرپزون"(شرایطی که افزایش دمای هوا به حدی برسد که میوه انجیر این شهرستان که از جمله محصولات شاخص و عمده در کنار سایر تولیدات کشاورزی به شمار می‌رود، از کالی درآمده و قابل استفاده شود) تعبیر می‌شود، پا را فراتر گذاشته و علاوه بر اینکه کمکی به تولید محصول مرغوب که از ویژگی‌های اقلیمی این شهرستان است، نمی‌کند بلکه موجب بروز آسیب‌های جدی در تولیدات کشاورزی این منطقه شده است.
برای تولید یاقوت سرخ ساوه که متقاضیان جهانی داشته و تولیدات مرغوب آن جنبه صادراتی دارند، باید شرایط خاصی وجود داشته باشد و در تولید آن باید به گونه‌ای تدبیر کرد که مدت زمان ماندگاری آن پس از برداشت افزایش پیدا کرده و بتوان در پروسه‌ای که برای آن تعریف می‌شود، این میوه بهشتی را به صورت سالم و عاری از هرگونه آسیبی روانه بازارهای جهانی کرد.
این ویژگی خاص انار ساوه در بسیاری از میوه‌ها وجود ندارد و معمولا فصل استفاده از آنها محدود است، اما انار ساوه به دلیل برخورداری از ماندگاری طولانی البته در صورت عدم وجود هرگونه آسیب و عوامل طبیعی گاه مشاهده می‌شود که تا هفت الی هشت ماه پس از برداشت قابل استفاده است.
بعد از کرم گلوگاه که بزرگ‌ترین آفت برای انار به شمار می‌رود، سرمازدگی و گرمازدگی بالاترین خسارت را به باغدار وارد می‌کند به طوری که بر اثر افزایش یا کاهش شدید دمای هوا قلب این میوه بهشتی شکسته و یکی از پرخسارت‌ترین پدیده‌هایی که در پروسه تولید انار وجود دارد و باغداران از آن به عنوان ترکیدگی انار تعبیر می‌کنند، بوجود می‌آید.
از لحاظ اقتصادی تفاوت در ترکیدگی انار بواسطه گرما یا سرما از زمین تا آسمان است چرا که ترکیدگی ناشی از سرمای شدید معمولا در ابتدای فصل پائیز و در روزهای نزدیک به برداشت این محصول اتفاق می‌افتد و عارضه ترکیدگی انار موجب کاهش مرغوبیت و افت بازارپسندی این محصول شده و برای رب‌گیری یا ارسال به کارخانجات آبمیوه‌گیری و کنسانتره ارسال می‌شود و باغدار در ازای برداشت انار ترکیده ناشی از سرمازدگی و عرضه آن به بازار مبلغی را دریافت می‌کند.
اما در اثر ترکیدگی ناشی از گرمازدگی چون هنوز میوه به طور کامل نرسیده و کال است، هیچگونه مزیت بهره‌برداری وجود نخواهد داشت و باغدار متضرر از این پدیده مجبور به حذف انارهای اینچنینی خواهد شد و باید با صرف هزینه مادی و نیروی انسانی اقدام به برداشت زودهنگام انارهای ترکیده‌ای که قابلیت استفاده ندارد کرده و فضا را برای تغذیه مطلوب‌تر سایر انارهای درخت فراهم کند.
گرمازدگی قلب انار ساوه را می شکند
در همین رابطه یک کارشناس زیست گیاهی و تولیدکننده انار در ساوه در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا با اشاره به تاثیر منفی گرمای بالای 45 درجه بر درخت انار گفت: گرمای شدید هوا و تابش مستقیم نور خورشید بر درخت عوارضی شامل آفتاب سوختگی، توقف رشد میوه، کم آب شدن محصول، سفید شدن دانه و رنگ پریدگی را به همراه خواهد داشت.
"حسام قربانی" تبخیر زیاد آب اناری که در نتیجه پروسه تولید انار منجر به تشکیل آب اطراف دانه می‌شود را مهم‌ترین عارضه گرمای زیاد هوا برای انار دانست و اظهار کرد: در نتیجه تبخیر آب، وزن میوه تولیدی کاهش یافته و مانعی برای رشد بیشتر و افزایش وزن بالاتر محصول می‌شود.
وی ترکیدگی انار از محلی که آفتاب سوختگی بر آن عارض شده است را از دیگر آسیب‌های جدی گرمای شدید هوا بیان کرد و افزود: ترکیدگی انار قبل از رسیدن، ضرر بسیاری را به باغدار تحمیل می‌کند، چرا که اولا صرف هزینه‌های بالای آبیاری و تغذیه مناسبی که برای تولید انار انجام داده است بی‌ثمر بوده و ثانیا اناری که قبل از رسیدن می‌ترکد قابل استفاده نیست و باید هزینه دیگری را متحمل شد و آن را برداشت و معدوم ساخت تا به تغذیه سایر انارهای درختی که یک یا چند انار ترکیده دارد، کمک کرد.
این تولید کننده انار در ساوه به پرسش ایسنا در خصوص راهکار مقابله با این پدیده نیز پاسخ داد و گفت: بهترین کار برای مقابله با گرمازدگی درختان، خنک‌کردن باغات است، به این صورت که دوره آبیاری را از پنج روز به سه روز کاهش دهیم.
وی تصریح کرد: البته به دلیل کاهش منابع آبی در چنین مواقعی لزوم بهره‌گیری از آبیاری به روش نوین و قطره‌ای دو چندان می‌شود چرا که کاهش فاصله آبیاری در شیوه سنتی و غرقابی به منظور خنک نگه داشتن باغ و درختان امکان‌پذیر نبوده و عملا از اراده انسان خارج است، چرا که آبی وجود ندارد که بتوان باغ را در پروسه کمتری آبیاری کرد.
پودر کائولن نجات‌بخش انار ساوه
قربانی استفاده از پودر کائولن را از دیگر راهکارهای مقابله با گرمازدگی و بروز آفت در درختان انار دانست و گفت: کائولن ماده‌ای فرآوری شده از سنگ‌های خام است که به صورت تعلیق در آب در آمده و قابل استفاده برای پوشش بافت‌های درختان انار است.
وی پاشیدن محلول پودر سفید کائولن بر روی درختان انار را عاملی برای جلوگیری از تنش گرما بر روی برگ‌ها دانست که موجب کاهش تبخیر آب و جلوگیری از آفتاب سوختگی و آسیب رساندن به درختان می‌شود.
این کارشناس زیست گیاهی در پاسخ به این پرسش که آیا استفاده از پودر کائولن بر روی درختان با تولید ارگانیک انار که یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های تولید این محصول در ساوه است، منافات خواهد داشت یا خیر؟ گفت: این پودر کاملا ارگانیک است و با پیگیری‌های صورت گرفته مجوز ارگانیک بودن آن اخذ شده است. استفاده از آن هیچ خللی در ارگانیک بودن انار ساوه نخواهد داشت چرا که با پوشاندن درخت توسط پودر کائولن سمی وارد محصول و درخت نمی‌شود.
وی میزان مصرف این پودر را برای هر هکتار 100 کیلوگرم اعلام کرد و افزود: هر 25 کیلو پودر کائولن با صرف هزینه‌ای معادل 160 هزار تومان تهیه می‌شود و با هزینه نیروی انسانی بکار گرفته شده برای پاشیدن این محلول برای هر هکتار باغ انار، در مجموع استفاده از این روش مبلغی معادل یک میلیون تومان در هکتار برای باغدار هزینه در بر خواهد داشت.
قربانی ادامه داد: در سال‌های گذشته روشی را ابداع کرده بودیم که با پیچاندن کاغذهای گلاسه به دور انار از آفتاب سوختگی این محصول جلوگیری شود که هم اکنون هزینه اجرای این روش برای هر هکتار بالغ بر دو میلیون تومان است از این رو پیشنهاد می‌کنیم که با کاهش هزینه 100 درصدی برای جلوگیری از آفتاب سوختگی از شیوه پوشش درخت توسط پودر کائولن استفاده شود.
وی استفاده از اسیدهای عالی مثل اسید هیومیک و اسید فولویک را از دیگر شیوه‌های کاهش تنش گیاهی و جلوگیری از گرمازدگی در درختان دانست که به صورت محلول پاشی یا در حین آبیاری با ترکیب با آب به درخت اضافه می‌شود.
سدی از گرما در برابر رشد انار ساوه
به گزارش ایسنا، معاون فنی و اجرایی جهادکشاورزی ساوه نیز گرمازدگی درختان را در دو روش مستقیم و غیرمستقیم تعریف کرد و گفت: در شیوه مستقیم براساس نوع درخت یا گیاه تحمل آن از بین رفته و علائم سوختگی در درخت هویدا می‌شود که خشکی برگ‌ها و خزان شدن درخت از یک طرف و ریزش برگ و نیز سوختگی بر روی محصول از طرف دیگر از جمله علائم گرمازدگی است.
"محمودرضا خلیلی" افزود: در شیوه غیرمستقیم یا همان شیوه پنهان نیز فرایند بدین شکل است که درخت یا گیاه علائم ظاهری چندانی از خود نشان نمی‌دهد یا به عبارتی آستانه تحمل آن از نظر ظاهری بالا بوده و از درون آسیب می‌بیند به طوری که گرمای شدید هوا به برگ‌های درخت که سازنده مواد غذایی هستند صدمه وارد می‌کند و پروسه سوخت‌وساز درخت با آسیب جدی مواجه می‌شود و به عبارتی درخت بیماری درونی پیدا می‌کند.
وی بیان کرد: وقتی دمای هوای از 45 درجه بیشتر می‌شود و تا مرز 52 درجه می‌رسد، در درختانی که به هر دلیل مشکل ریشه‌ای دارند، آلودگی به آفات نیز مزید بر علت می‌شود، از طرفی اگر آب کافی هم به درخت نرسد قدرت جذب ریشه‌ها به مقدار معین از بین رفته و برگ درختان نیز توان خنک‌سازی درخت را نداشته و در این شرایط عوامل خسارت‌زایی در تولید محصول بروز پیدا می‌کند.
وی با اشاره به گرمای بی‌سابقه سال جاری در این شهرستان گفت: در سال‌های گذشته معمولا بین 20 الی 25 درصد محصول انار تولیدی این شهرستان در معرض آفتاب سوختگی قرار داشت، اما در سال جاری به دلیل حضور توده هوای بسیار گرم پیش‌بینی می‌شود که این میزان در سطح باغات شهرستان افزایش یابد.
این مقام مسئول در جهاد کشاورزی ساوه گرمای زیاد را مانع رشد کامل انار دانست که علاوه بر ترکیدن انار سدی در برابر رشد مستمر آن ایجاد کرده و پروسه تکمیل تولید این محصول و برخورداری از ویژگی‌هایی نظیر طعم عالی، آبدار بودن و خوشرنگی را دچار چالش می‌کند.
وی گفت: گرمای شدید هوا و تابش مستقیم آفتاب دلیل بروز پدیده آفتاب‌سوختگی است که کاهش در کیفیت و قیمت انار از نتایج آن است، ضمن اینکه این محصول در این شرایط خاصیت آبدار بودن خود را نیز از دست می‌دهد.
علف‌های هرز را حفظ کنید!
معاون فنی و اجرایی جهاد کشاورزی ساوه خنک نگه داشتن باغات را راهکار اصلی برای مقابله با این پدیده دانست و اظهار کرد: بهترین راهکار ایجاد سایبان در باغات است، اما به دلیل گستردگی باغات انار ساوه اجرای این کار عملا منتفی است.
وی آبدهی بیشتر به باغات به منظور خنک نگه داشتن درختان و نیز عدم از بین بردن علف‌های هرز در باغات را از دیگر راهکارهای مقابله با گرمازدگی درختان دانست و تصریح کرد: هر چقدر پوشش گیاهی باغات بیشتر باشد دمای هوای باغ کاهش می‌یابد از این رو با عدم از بین بردن علف‌های هرز می‌توان به خنکی باغ کمک کرد.
به گزارش ایسنا، هر گزارشی که در حوزه کشاورزی و باغداری منتشر می‌شود سرانجام به آب، این مایع حیاتی ختم می شود. چراکه آب مایع حیات است و زمین بواسطه آب است که احیا می‌شود و طبق نص صریح کلام وحی و جَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ کلَّ شَیءٍ حَی( هر چیز زنده‌ای را از آب قرار دادیم.)
حال که کشور ما با پدیده خشکسالی و کاهش نزولات آسمانی مواجه شده است و کشاورزان و باغداران که استمرار شغل شریف‌شان و حیات اقتصادی آنها منوط به برخورداری از آب است و کارشناسان هم مقابله با بروز چنین پدیده‌هایی نظیر گرمازدگی باغات را در گرو خنک نگه داشتن باغ با کاهش دوره آبیاری می‌دانند، چرا نباید با استفاده از روش‌های نوین آبیاری زمینه‌ای را فراهم کرد که عده‌ای بر طبل خداحافظی با انار ساوه به دلیل کمبود منابع آبی در این منطقه نکوبند.
ساوه را به نام انار آن می‌شناسند و همه جهان به این نکته تاکید دارند که هر اناری انار ساوه نمی‌شود. قدیمی‌های ساوه این شهرستان را به دلیل برخورداری از این میوه بهشتی این سرزمین را "رد پای بهشت" بر زمین می‌دانستند، اما عدم آینده‌نگری و بی‌توجهی به تغییرات اقلیمی در برنامه‌ریزی‌های مربوط به تولید این محصول، گاه این برند صادراتی شناخته شده با خطرات جدی مواجه می‌کند در صورتی که می‌توان تنها با پرداختن جدی به نصب و استفاده از سیستم‌های نوین آبیاری ضمن مدیریت مصرف آب و در عین حال مقابله با آفات متعددی نظیر گرمازدگی در حفظ برند انار ساوه اهتمام ورزید.
هنوز که هنوز است نزدیک به 80 درصد باغات ساوه به روش سنتی و غرقابی آبیاری می‌شود. و تنها دو هزار و 200 هکتار از 11 هزار هکتار باغات انار ساوه مجهز به سیستم آبیاری نوین شده‌اند و بخش اعظمی از باغداران نیز با ارائه طرح به وزارت جهاد کشاورزی در انتظار اعطای تسهیلات مربوط به اجرای شیوه‌های نوین آبیاری هستند.
به نظر می‌رسد روند کند اعطای تسهیلات به باغداران و عدم جدیت در این خصوص تهدیدی جدی برای تولید این محصول در ساوه بوده و زمینه خداحافظی با باغداری در این شهرستان در شرایطی که روز به روز با کاهش منابع آبی مواجه می‌شویم را فراهم می‌کند.
وزارت جهادکشاورزی، بانک‌های عامل و باغداران سه حلقه زنجیره‌ای هستند که در صورت اتصال سریع به یکدیگر حلقه مفقوده اجرای آبیاری نوین و قطره‌ای را به زنجیره تولید متصل خواهند کرد.
گزارش از: علی فرقانی، خبرنگار ایسنا، منطقه مرکزی
