مجموعه یا قلعه عبدل‌آباد در ابعاد تقریبی 280 *280 متر در فاصله تقریبی 1200 متری مدخل شمالی شهر ساوه، یکی از آثار تاریخی این شهر کهن است که روند بی‌رویه توسعه شهری موجب تخریب بخش عمده‌ای از محدوده آن شده است.

چنین به نظر می‌رسد که این مجموعه از نظر شهری دارای ساختار مستقلی بوده و نیازهای خود را در درون خود و بدون نیاز به مجموعه شهری ساوه برطرف می‌کرده است.

این احتمال وجود دارد که اینجا صرفا یک قلعه نبوده و با توجه به تعداد ابنیه مسکونی واقع در آن، بعید به نظر نمی‌رسد که با یک شهر تدافعی‌راهداری کوچک در این منطقه مواجه باشیم که در جوار شهر اصلی بنا شده است.

از جمله بناهای باقی‌مانده از این مجموعه در حال حاضر می‌توان به آب‌انبار، مجموعه عمارت‌های اربابی از جمله دیوانخانه(خانه امیرحسینی) کوشک و باقیمانده حصار و باروی مجموعه اشاره کرد.

به گفته رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ساوه آب‌انبار مجموعه "عبدل‌آباد" ملقب به آب‌انبار "کلبعلی‌خان‌خلج" که به شماره 23113 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده از آثار دوره قاجار است که در حال حاضر در حد فاصل خیابان‌کشی‌های امروزی واقع شده و احتمالا در مجاورت دیواره نهایی ارگ یا قلعه قرار داشته است.

"علی‌اکبر صدیف" افزود: از آنجا که معمولا آب‌انبارها مجاور مساجد جامع قرار دارند، در محل فعلی مسجد امروزی، مسجد قدیمی محله قرار داشته است. متاسفانه در حال حاضر آب انبار تبدیل به زباله‌دانی شده و قسمتی از طاق مخزن نیز فرو ریخته است.

به گفته وی، مخزن آب‌انبار از نوع مکعب مستطیل با ابعاد داخلی 5/12*5/12 متر و ارتفاع حدود 13 متر است که از سطح زمین 11.5 متر پایین‌تر است و جهت پوشش آن یک ستون در ابعاد 275*275 سانتی متر در مرکز فضا قرار دارد و جهت پوشش نیز از چهار چشمه طاق گنبدی(چهار بخشی) استفاده شده است. در حال حاضر سردر ورودی مانند بسیاری از آب‌انبارهای دیگر توسط تیغه جهت ممانعت از ورود پوشانده شده است.

به گفته این مقام مسئول در میراث فرهنگی ساوه سند مکتوب در مورد تاریخ ساخت بنا وجود ندارد و تنها بر اساس مقایسه تطبیقی با عمارت‌های مشابه، به احتمال زیاد بنا متعلق به دوران قاجاریه است. در مدخل ورودی مجموعه و در ابتدای راه دسترسی به درون مجموعه به منزل اربابی یا خانه امیرحسینی بر‌می‌خوریم، ظاهرا این منزل سکونتگاه حاکم و یا مقر فرماندهی وی بوده است.

به گزارش ایسنا، خانه اربابی در زمینی به مساحت 655 متر مربع واقع شده و دارای یک میانسرا یا حیاط مرکزی به مساحت 370 مترمربع است. بخش مسکونی آن با مساحتی در حدود 190 متر مربع در دو طبقه احداث شده و از جمله تزئینات به کار رفته در بنا می‌توان به کاربندی مدخل ورودی بنا، طارمی‌های چوبی به کار رفته در تراس، گچبری زیبای شومینه طبقه اول، گره چینی‌های رنگی کتیبه بازشوها، گل‌انداز و نقش‌سازی با آجر در ازاره‌ها و ... اشاره کرد .

این مجموعه شامل کوشک مرکزی، یک فضای الحاقی در راستای محور اصلی بنا و یک حجم ساده با سه فضای مجزاست. کوشک در زمینی به ابعاد 436 متر مربع در دو طبقه شکل گرفته و دو ایوان با مساحت تقریبی 24 متر مربع در دو ضلع شمالی و جنوبی بنا قرار دارد.

به گفته صدیف انتساب بنا به دوران تاریخی خاص مستلزم مطالعات باستان‌شناسی است ولی با مقایسه تطبیقی بنا با کوشک‌های دیگر از این دست مانند کوشک باغ فین، احتمال تعلق بنا به دوران صفوی پررنگ‌تر می‌شود و از سوی دیگر پلان بنا بی‌شباهت به معماری و سبک آن دوران نیست.

براساس این گزارش، از جمله تزئینات بکار رفته در ایوان جنوبی و گوشواره ضلع شرقی آن، مقرنس‌های گچی زیبایی است که متاسفانه به دلیل از بین رفتن اتصالات بنا قسمت‌هایی از آنها از بین رفته است، همچنین می‌توان به کاربندی فضای میانی، گل‌انداز و نقش‌سازی با آجر در کتیبه‌های بالای سر در ایوان اشاره کرد.

بنای مجاور کوشک در زمینی به مساحت 131 متر مربع در ضلع شرقی آن ساخته شده است و از نظر ساختاری شباهت زیادی به بنای اصلی کوشک دارد. این بنا در واقع بنایی با جداره ممتد و شامل سه اتاق است و در حال حاضر سه اتاق با سقف ریخته و دیواری به طول 50 متر از آن باقی مانده است.

این اثر تاریخی که بیانگر تاریخ کهن ساوه بوده و یکی از آثار ارزشمندی است که مرمت و بهسازی آن حجم قابل توجهی از گردشگران را به سوی خود فرا خواهد خواند، ‌اکنون بر اثر بی‌توجهی‌ها به محل انباشت زباله تبدیل شده و در واقع به محاصره زباله درآمده است!

رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ساوه در پاسخ به سوال خبرنگار ایسنا درخصوص برنامه‌ سازمان برای احیای این مجموعه تاریخی گفت: متاسفانه به دلیل محدودیت اعتبارات امکان مرمت این اثر تاریخی وجود ندارد.

وی بیان کرد: گرچه بارها موضوع احیای این اثر ماندگار از طریق مکاتبات اداری منعکس شده و خواستار تخصیص اعتبارات شده‌ایم، اما متاسفانه تاکنون اعتباری منظور نشده است.

به گفته وی این اثر تاریخی که محل تجمع زباله شده نیازمند ساماندهی و محصور کردن است تا با احیای طاق‌ها و نیز مسقف کردن فضای پیاده‌رو منتهی به خیابان اصلی از آن حفاظت شود.