یک مدرس دانشگاه گفت: یکی از نشانه‌های رشد و پویایی یک ملت فراهم آمدن بستری مناسب برای تبادل افکار و نقد اندیشه‌ها و عملکرد‌هاست.
حجت‌الاسلام احمد آخوندی اظهار کرد: جامعه‌ای می‌تواند به آینده خود در مسیر شکوفایی و پیشرفت امیدوار باشد که نقد افکار و عملکردها بعنوان یک اصل در آن جامعه تعریف شده و مورد پذیرش و تأیید همگان قرار گیرد و بدون نقد علمی و فراهم کردن زمینه‌ی آن در جامعه نمی‌توان افق‌های روشنی برای پیشرفت یک جامعه ترسیم کرد.
وی ادامه داد: بدون شک اولین شرط فراهم شدن زمینه نقد سالم در جامعه بها دادن به نظرات و افکار متخصصین و دانشمندان آن جامعه در حوزه تخصصی است. در جامعه‌ای که رو به پیشرفت و ترقی است و در برهه‌های مختلف زمانی شاهد اجرای طرح‌های نو است قطعا بها دادن به نظرات اندیشمندان و متخصصان در حوزه‌های تخصصی و پذیرش نقد آنان علاوه بر اینکه باعث تسریع در پیشرفت جامعه می‌شود جلوی بسیاری از شکست‌ها و خسارات خواهد گرفت. این امر مصداق کامل آیه شریفه "وشاورهم فی‌الامر" است و مهمتر اینکه باعث مشارکت اندیشمندان در سازندگی و پیشرفت جامعه خواهد شد.
وی بیان کرد: بی‌تردید بی توجهی به نقدها و نظرات صاحبان اندیشه و یا احیانا خودرأیی و استبداد در امور باعث انزوای اندیشمندان و عدم دخالت آنان در امور جامعه خواهد شد و این امر خود به خود جامعه را از مشارکت و بهره‌مندی از عقول صاحبان اندیشه محروم خواهد کرد و اگر زمانی در حوزه‌های مدیریتی افراد نالایق و ناصالحی ورود پیدا کنند بدون نقد و بدون بهره‌مندی از اندیشه‌های صاحبنظران باید منتظر ایراد خسارات جبران‌ناپذیری به بدنه جامعه باشیم.
این استاد دانشگاه در ادامه، با بیان مفهوم نقدشناسی گفت: درباره معنای اصطلاحی نقد و انتقاد دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد از جمله برخی از نویسندگان معتقدند در نقد و انتقاد صرفا باید به بیان خوبی‌ها و محاسن اکتفا کرد و نباید به عیب‌جویی و بیان نارسایی‌ها پرداخت.
وی افزود: برخی دیگر معتقدند نقد و انتقاد فقط به معنای خرده‌گیری و بیان نارسایی‌ها و ضعف‌های یک امر است و دلیلی برای بیان محاسن وجود ندارد.
وی بیان کرد: ولی اگر ما نقد را بعنوان ابزاری برای پیشرفت و رشد یک جامعه در نظر بگیریم بدون شک ارزیابی منصفانه یعنی بیان خوبی‌ها و مزایا در کنار بیان ضعف‌ها و کاستی‌ها می‌تواند زمینه رشد و پرهیز از انحراف و کجروی را در جامعه فراهم کند و این تعریف، نقد را در حوزه اخلاق قرار می‌دهد و با این تعریف می‌توان مدعی وجود اخلاق نقد بود.
از انگیزه‌خوانی پرهیز کنید
حجت‌الاسلام آخوندی پرهیز از انگیزه‌خوانی را از اولین شرایط اخلاقی نقد دانست و بیان کرد: یکی از بزرگترین آفات اخلاقی نقد این است که کسی یا کسانی که مورد نقد قرار می‌گیرند به جای پاسخ علمی و قانع‌کننده به نقد و رفع سوء‌تفاهم‌ها و اصلاح عیوب خود به بیان انگیزه‌های منتقد یا منتقدین پرداخته و حتی در بعضی موارد خود انگیزه‌سازی می‌کنند و با این عمل سعی می‌کنند جو سازی کرده و باعث گمراهی اذهان عمومی شوند.
وی با بیان اینکه این عده علاوه بر فرار از پاسخ‌گویی باعث می‌شوند حقایق جامعه در پرده‌ای از ابهام باقی بماند، تصریح کرد: قطعا فرار از پاسخ از طریق ساختن انگیزه‌های واقعی یا واهی موجب ایراد خسارات جبران‌ناپذیری در جامعه خواهد شد و این عمل نه تنها جامعه را از رشد و پیشرفت باز می‌دارد بلکه باعث ترویج خودرأیی و استبداد در حوزه اندیشه و عمل شده و همچنین این عمل غیراخلاقی باعث می‌شود کسی جرأت نقد و بیان معایب را به خود ندهد و از دخالت در اموری که تقویت و توسعه آنها باعث پیشرفت کشور می‌شود خودداری کند.
وی تمایز بین اندیشه و صاحب اندیشه را یکی دیگر از شرایط اخلاقی نقد دانست و افزود: باید نقد یک منتقد را از شخصیت او جدا کرد و بنا بر توصیه امیرالمومنین علی(ع) که می‌فرمایند "به گفته بنگر نه به گوینده" وقتی کسی سخنی می‌گوید و موضوعی را نقد می‌کند اخلاق نقد حکم می‌کند که به انتقاد و نقد منتقد توجه کرد و اگر نقد به جا بود و گفتار و عملکرد و طرح و برنامه‌ها دارای همان نقص‌ها و عیوبی است که منتقد می‌گوید باید در صدد رفع آن برآمده و از او به خاطر بیان عیوب و نقایص و اگر نقد بیجا و تنها براساس یک سوء‌تفاهم باشد با بیان علمی به رفع آن سوء‌تفاهم پرداخته شود.
وی خاطرنشان کرد: متأسفانه در بعضی از حوزه‌های کاری، رؤسا نه تنها توجهی به انتقادات زیردستان و کارکنان خود ندارند بلکه با کسانی که درصدد انتقاد و بیان عیوب و ضعف‌ها برمی‌آیند بصورت محسوس یا در بعضی مواقع غیرمحسوس برخورد می‌کنند و به هیچ کس عملا اجازه انتقاد نمی‌دهند که این امر غیراخلاقی بی شک موجب از بین رفتن خلاقیت و رشد کارکنان شده و آنها را به اشخاصی بی‌تعهد و بی‌مسئولیت در حوزه کاری تبدیل خواهد کرد.
نقد دلسوزانه زمینه‌ساز بهداشت روانی جامعه
وی نقد منصفانه و دور از غرض را نشانه دوستی و دلسوزی و باعث رشد و پیشرفت و حفظ بهداشت روانی جامعه دانست و گفت: از دیگر آفت‌های اخلاقی نقد، متهم و مارک‌دار کردن منتقدین است؛ کسانی که ظرفیت نقدپذیری را ندارند از چنین حربه‌ای برای بیرون راندن منتقدان از حوزه نقد و انتقاد استفاده می‌کنند که این امر از دیدگاه متخصصین نشانه ضعف و ناتوانی شخص نقدشده، تلقی می‌شود.
وی حمله به افراد و ترور شخصیت به بهانه نقد را از دیگر آفت‌های اخلاقی نقد دانست و اظهار کرد: دیگر از آفت‌های اخلاقی نقد حمله به افراد و ترور شخصیت آنان به بهانه نقد است. در این حالی هدف منتقد در اصل زیر سؤال بردن شخص است نه اندیشه و عملکرد او پس با ظرافتی خاص در لابه‌لای نقد ضمن زیر سؤال بردن اندیشه و عملکرد شخص مورد نظر، نقص در عملکرد و رفتار را به شخص نسبت داده و شخصیت مورد نظر را منفی جلوه می‌دهد و دلیل نقایص و معایب را به گونه‌ای بیان می‌کند که مخاطبین تصور کنند علت نقایص ضعف و ناتوانی شخص در انجام وظایف محوله است.
وی اضافه کرد: در صورتی که به واقع اینگونه بوده یا نباشد این نوع نقد غیراخلاقی اولا نه تنها به اصلاح امور و رفع نواقص منجر نمی‌شود بلکه به خصومت و کدورت منجر شده و باعث می‌شود که شخص نقد شده به طور طبیعی واکنش از خود نشان داده و به عملکرد غلط و معیوب خود ادامه دهد و ثانیا باعث بدبینی مردم و موجب از بین رفتن آبروی اشخاص می‌شوند و چون هدف منتقد فقط ترور شخصیت اشخاص مورد نقد بوده شخص نقد شده دیگر مجالی برای دفاع از خود نخواهد داشت.
این استاد دانشگاه در ادامه به ارائه راه حل بعد از نقد پرداخت و گفت: یکی از مهمترین مسائلی که بعنوان اخلاق نقد مطرح می شود این است که شخص منتقد در حوزه‌ای که وارد نقد و انتقاد می‌شود بقدری تخصص و تبحر داشته باشد که بعد از بیان انتقاد و مطرح کردن عیوب و نقایص یک اندیشه و عملکرد، به بیان راه حل‌های مناسب برای رفع آن نواقص و عیوب بر آمده و با تبحر علمی و بدون خصومت شخصی تجربیات و تخصص خود را در اختیار اشخاص نقد شده قرار دهد و بعنوان عضو یک جامعه در برطرف کردن عیوب و نواقص آنها برآید اینکار نه تنها باعث پیشرفت یک جامعه در عرصه‌های مختلف خواهد شد بلکه جامعه را از تنش و اصطکاک‌های بیهوده و مخرب دور می‌دارد؛ البته نباید از این نکته غافل بود که اشخاص نقد شده هم باید با روی گشاده از ارائه راه‌حل‌ها استقبال کنند و این نوع نقد قطعا ثمرات و برکات فراوانی در پی خواهد داشت.
صبر و حوصله از ارکان نقد موفق
وی خواستار صبر و بردباری در بیان پاسخ به منتقدین شد و گفت: برخورداری از صبر و حلم و حوصله هنگام نقد از مسایلی است که در اخلاق نقد مطرح است. یعنی وقتی اندیشه و عملکردی در یک حوزه خاص مورد نقد واقع می‌شود باید شخص نقد شده با صبر و حوصله و رعایت ادب درصدد بیان جواب علمی و رفع سوء‌تفاهم برآمده و از شتاب‌زدگی و حمله به شخص منتقد بپرهیزد.
وی افزود: بداخلاقی و شتاب‌زدگی در دفاع از خود نه تنها باعث رفع سوء‌تفاهم نمی‌شود بلکه دیگران که تماشاگر این مناظره هستند این بد اخلاقی را نشانه ضعف و ناتوانی شخص در دفاع از خود تصور می‌کنند و خود به خود مخاطبین حق را به جانب منتقد داده و عصبانیت و بداخلاقی شخص نقد شده را سرپوشی برای نقص‌ها و عیوب او تصور خواهند کرد و قطعا این عصبانیت و بد اخلاقی از شأن یک انسان فرهیخته به دور است و حتی اگر انتقاد از او بی جا و بی مورد باشد با این روش نادرست، عملکرد خود را زیر سؤال می‌برد.
حجت‌الاسلام آخوندی افزود: هر چند بعضی از صاحبان اندیشه و رفتار در حوزه‌ی کاری خود تلاش‌های فراوانی می‌کنند و صادقانه و خالصانه شبانه‌روز می‌کوشند و ناخواسته انتظار تقدیر و تشکر از دیگران دارند اما نباید از این نکته غافل بود، دیگرانی که خارج از حوزه کاری آنان نظاره‌گر فعالیت‌ها هستند تنها به خروجی فعالیت‌ها می‌نگرند نه به تلاش‌ها و زحمات، در نتیجه نقدشونده نباید نقد را بی‌ارزش شمردن زحمات خود تلقی کند وباید با صبرو حوصله و احترام و بصورت علمی در صدد جواب و رفع سوء تفاهم برآید.
