صنایع تبدیلی یا بهتر بگوییم صنایع تکمیلی به فرآوری و عمل‌آوری انواع تولیدات در حوزه‌های مختلف به‌ویژه در بخش کشاورزی، دامداری، شیلات و ... می‌پردازد. به اعتقاد فعالان اقتصادی اهمیت صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی زمانی بیشتر خودنمایی می‌کند که بدانیم بعد از صنایع سنگین این صنعت از نظر وسعت و گستردگی، دومین مقام را در جهان داراست.
به گزارش ایسنا، فعالیت واحدهای صنایع تبدیلی علاوه بر اینکه موجب افزایش ارزش افزوده، توسعه صادرات و کاهش ضایعات محصولات تولیدی می‌شود، منجر به کاهش ریسک در بخش کشاورزی شده و به تولیدکننده این اطمینان را می‌دهد که حتی با تولید محصول با کیفیت درجه دو و سه باز هم می‌تواند به درآمدزایی کارش از طریق فرآوری محصول و تبدیل آن به محصول دیگری درآمدزایی قابل قبولی داشته باشد.
در شهرهایی نظیر ساوه که با تولید افزون بر ۷۰ نوع محصول، قطب کشاورزی به شمار می‌روند فعالیت صنایع تبدیلی ضرورت دوچندان دارد حال آنکه محصول شاخصی نظیر انار نیز در سطح بالغ بر ۱۰ هزار هکتار از باغات بارور این منطقه تولید و روانه بازار مصرف شود.
بخش اعظمی از محصولات کشاورزی دارای تاریخ مصرف محدودی هستند و با انتقال آنها به واحدهای صنایع تبدیلی می‌توان به گونه‌ای تغییر و تبدیل در آنها ایجاد کرد که امکان مصرف‌شان در بازه زمانی طولانی مدتی میسر باشد.
با توجـه بـه رقـم ٣٠ درصـدی ضـایعات محـصولات کشاورزی، فعالیت صنایع تبدیلی در جلوگیری از هدررفت و دورریزی محصولات تولید شده با درجه کیفی کمتر، کاهش ضـایعات و ایجـاد ارزش افـزوده و درآمدهای ارزی، اهمیت دوچندان دارد. بررسی وضعیت این صنایع در قطب تولید محصولات کشاورزی ایران با تولید محصول شاخصی نظیر انار و ارائه راهکارهـایی برای حـضور موفق در بازارهای صادراتی و بین المللی موضوعی است که بهانه این گزارش برای گفتگو با یک فعال حوزه صنایع تبدیلی شده است.
مدیرعامل شرکت نارایران، تولیدکننده پوره و کنسانتره میوه در گفت و گو با ایسنا، اظهار کرد: فعالیت صنایع تبدیلی در حوزه کشاورزی نیازمند تامین میوه صنعتی به عنوان ماده اولیه است.
وی گفت: این نوع میوه ها از نظر طعم و مزه تفاوتی با سایر میوه ها ندارند بلکه از نظر سایز و اندازه تفاوت هایی دارند و از این نظر قابل عرضه در بازار نیستند، به عبارتی میوه‌هایی که از نظر اندازه در درجه ۲ و ۳ قرار گرفته و درصد بالایی از محصولات کشاورزی را تشکیل داده و برای مصرف بازار مناسب نیستند، به منظور تولید کنسانتره و آب‌میوه گیری در این واحد مورد استفاده قرار می‌گیرند.
این فعال در صنعت فرآوری و صنایع تبدیلی گفت: چنانچه صنایع تبدیلی فعالیت نکنند، این بخش از محصولات کشاورزی که بازار پسند نیستند از بین خواهند رفت در حالیکه می‌توان با استفاده از این نوع میوه‌ها درآمدزایی و اشتغال ایجاد کرد.
وی به کیفیت بالای انار تولیدی ایران به لحاظ اقلیم و شرایط آب و هوایی مساعد و مناسب اشاره کرد و افزود: انار ایران بهترین انار در سطح دنیاست و ساوه قطب تولید انار کیفی به شمار رفته و جهان، ساوه را با انارش می‌شناسد.
وی بیان کرد: میوه اناری که برای آبگیری در این کارخانه مورد استفاده قرار می‌گیرد از شهرستان ساوه و استان‌هایی نظیر استان فارس، خراسان جنوبی و برخی شهرهای استان لرستان تامین می‌شود. حدود ۲۰ هزار تن انار در فصل برداشت این محصول از این نقاط مختلف خریداری و در این واحد تولیدی به کنسانتره انار تبدیل و روانه بازار مصرف می‌شود.
مدیرعامل شرکت نارایران با اشاره به تولید سالانه افزون بر ۱۵۰ هزار تن انار در شهرستان ساوه گفت: بخش اعظمی از نیاز این واحد تولیدی به میوه صنعتی انار از قطب تولید انار کشور تامین و در صورت نیاز از سایر استان‌ها تامین می‌شود.
تحریم هم مانع صادرات محصول نشد
وی از صادرات پوره انواع میوه به کشورهایی همچون ژاپن، کره و ترکیه خبر داد و با بیان اینکه به طور میانگین در فصل برداشت محصول انار روزانه ۵۰۰ تن میوه صنعتی در این واحد تولیدی جذب و وارد مدار تولید می‌شود، گفت: کیفیت بالای انار تولیدی ایران و حجم بالای سطح زیر کشت این محصول موجب شده است که بازارهای جهانی متقاضی انار و محصولات فرآوری شده آن باشند و با با وجود تحریم‌های ظالمانه، روند صادرات وجود دارد.
وی افزود: به دلیل شرایط تحریمی، ترکیه به عنوان کشور واسطه اروپائیان محصولات تولیدی این کارخانه را خریداری کرده و این محصولات را با برند ترکیه با ۲.۵ برابر قیمت خریداری شده از ایران، به سایر کشورها صادر می‌کند.
این کارآفرین گفت: از ۱۵۰۰ تن کنسانتره محصول انار که سالانه در این کارخانه تولید می‌شود حدود ۱۲۰۰ تن آن در قالب کیسه‌های مخصوص صادراتی و بشکه‌های ۲۲۰ لیتری کنسانتره به کشورهای خارجی صادر می‌شود.
معضل کارشکنی کشورهای خارجی
وی با تاکید بر اینکه بسیاری از ملزومات در فرآیند تولید نظیر ظروف، پالت و کیسه‌های صادراتی در داخل تولید می شود و از لحاظ تامین مواد اولیه مشکلی وجود ندارد، افزود: تحریم‌های ظالمانه و کارشکنی برخی کشورهای خارجی مهمترین مانع پیش روی تولید در این کارخانه و سایر واحدهای فعال در حوزه صنایع تبدیلی است.
خودتحریمی مانعی پیش روی توسعه/سبقت بانک مرکزی از تحریم ها!
وی در خصوص خودتحریمی به عنوان مانع دیگر پیش روی توسعه این واحدهای صنعتی اشاره کرد و گفت: مصوبه بانک مرکزی در خصوص بازگشت ارز و رفع تعهدات ارزی موجب شده که صادرکننده مکلف به برگشت ۹۰ درصد ارز صادراتی به قیمت دولتی شود. این مصوبه حتی مانع انجام تهاتر شده و موجب شده که صادرکننده برای انجام صادرات و در اجرای مصوبه بازگشت ارز، مقداری هم از جیب خود هزینه کند که با این شرایط به نظر می‌رسد بانک مرکزی موفق تر از تحریم‌ها برای صادرکنندگان مانع تراشی کرده و دست انداز صادراتی ایجاد می‌کند.
بامداد خواستار بازنگری در سیاست‌های بانک مرکزی به منظور تسهیل در روند صادرات شد و افزود: در صورتی که تعهد ارزی مصوبه بانک مرکزی انجام نشود، اجازه صادرات نخواهیم داشت و کارت بازرگانی ما با مشکل مواجه خواهد شد و برخی محدودیت‌ها نظیر برخوردهای کیفری نیز اعمال خواهد شد.
کاهش انگیزه صنایع تبدیلی مساوی هدررفت محصولات کشاورزی
وی با بیان اینکه صنایع تبدیلی به معنای واقعی در عرصه کشاورزی ارزش افزوده ایجاد کرده و از دورریز محصولات کشاورزی جلوگیری کرده و آنرا به محصول صادراتی تبدیل می‌کنند، افزود: برخی میوه‌ها نظیر هلو به دلیل اینکه زودتر از بین می‌روند باید هرچه سریعتر فرآوری و در حوزه صنایع تبدیلی وارد چرخه تولید کنسانتره و آب میوه شوند، اگر روند صادرات با اختلال مواجه شده و دولت آن را تسهیل نکند انگیزه برای جلوگیری از هدررفت محصولات کشاورزی از بین خواهد رفت.
لزوم بازنگری مصوبات دردسرساز
او تصریح کرد: از دولت تقاضای کمک نداریم فقط مصوباتی که تولیدکنندگان در حوزه صنایع تبدیلی را به دردسرانداخته و مانع تراشی می‌کند و موجب بروز ضرور و زیان می‌شود را بازنگری کند، چراکه این صنایع می توانند جلوی ضررهای بزرگ اقتصادی را بگیرند، به عنوان مثال در پی بازگشت محموله صادراتی میوه کیوی از کشور هندوستان که از بهترین کیفیت برخوردار بود، صنایع تبدیلی ایران با جذب این میوه‌ها آن را به پوره کیوی با سه سال تاریخ مصرف تبدیل کردند و با بهترین قیمت صادراتی قابل عرضه شد.
مدیرعامل شرکت نارایران در ادامه به معضل دلالی به عنوان مشکل دیگر اشاره کرد و گفت: واسطه‌گری در جذب محصولات یکی از مشکلات جدی در شهرستان ساوه بوده که با وجود ظرفیت بالای تولید انار در این شهرستان، دلالان سبب افزایش قیمت این محصول می‌شود. این واحد تولیدی با هدف خرید منصفانه محصول، از طریق عامل خرید و نه دلال و واسطه، با باغداران ارتباط دارد.
وی همچنین گفت: این واحد تولیدی برای ۱۲۰ نفر فرصت شغلی مستقیم و به دلیل ارتباط با بخش کشاورزی، برای بیش از ۱۰ هزار نفر فرصت شغلی غیرمستقیم ایجاد کرده که در صورت حمایت مسئولان در راستای طرح توسعه به منظور تولید قطعات میوه و انواع کنسانتره، میزان اشتغال را به رشد قابل توجهی خواهد داد.
وی افزود: رفع قوانین دست و پاگیر، تسهیل در بروکراسی اداری و صدور مجوزها، حمایت از صادرات با اعمال سیاست‌های تشویقی و بازنگری در قوانین و مصوبات، موجب تقویت انگیزه تولیدکنندگان برای سرمایه گذاری و نیز ایجاد اشتغال خواهد شد.
مدیرعامل شرکت نارایران افزود: با حمایت دولت، در صورت راه‌اندازی طرح توسعه، میزان صادرات این واحد تولیدی سالانه به ۷ میلیون دلار افزایش خواهد یافت.
براساس این گزارش، نبود یا کمبود صنایع تبدیلی، مشکلی است که فعالان عرصه کشاورزی را به دردسرهای بسیار انداخته و تاکنون حجم عظیمی از محصولات کشاورزی را که برای تولیدشان میلیون ها لیتر آب، میلیون ها ساعت کار سخت و طاقت فرسا و میلیون تومان هزینه های مختلف تولید صرف شده به ضایعات تبدیل و راهی زباله دانی ها کرده است.
این شرایط غیر از ضررهای هنگفت اقتصادی ریالی از محل دورریز محصول و کاهش انگیزه تولید، ضررهای سنگین ارزی را نیز از محل عدم تولید محصول صادراتی، برای کشور رقم زده است.
مشکل تقنینی نداریم
رییس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی نیز در گفت‌وگو با ایسنا، گفت: در حوزه صنایع تبدیلی و در فضای تقنینی بستر لازم برای سرمایه گذاری فراهم است و هیچ منعی در این حوزه وجود ندارد و حتی حمایت هم خواهد شد چرا که تبدیل کالا به یک محصول فرآوری شده علاوه بر مزیت اشتغال و کارآفرینی می‌تواند خلق ثروث کرده و برای کشور ارزآوری بالایی در سایه صادرات داشته باشد.
محمدجواد عسکری با اشاره به اینکه تحریم‌ها یکی از موانع پیش روی توسعه صنایع تبدیلی است، افزود: برخی ماشین آلات و دستگاه‌های مورد نیاز در صنعت صنایع تبدیلی که به کشور وارد می‌شود در حال حاضر با تبدیل کردن تحریم و تهدید به فرصت، توسط متخصصان و دانشمندان ایرانی با مهندسی معکوس ساخته می‌شود و خوشبختانه مشکل آنچنانی در این بخش وجود ندارد.
مجلس در حال بروزرسانی قوانین صادرات
وی به فراهم کردن بستر صادرات در فضای تقنینی اشاره کرد و افزود: در حوزه صادرات کالا فضایی فراهم شده که فعالان صنایع تبدیلی بتوانند کالای تولیدی خود را به کشورهای مختلف صادر کنند و در حال حاضر مجلس به دنبال بروزرسانی قوانین در حوزه صادرات است تا بتوان به نقطه مطلوب دست یافت.
عسکری با اشاره به اینکه از گذشته مشکل خودتحریمی در حوزه صنعت و تولید وجود داشته است، گفت: متاسفانه در بسیاری مواقع دستگاه‌های متولی با خود تحریمی مانع از انجام کار شده‌اند و این عامل موجب شده که مشکلات فراوانی پیش روی تولیدکنندگان و صادرکنندگان بوجود آید و مجلس شورای اسلامی درصدد است با کمک دولت، با مانع‌زدایی از مسیر تولید و برطرف کردن بروکراسی اداری و خودتحریمی، فضای تولید و صادرات را به سمت یک نقطه مطلوب حرکت دهد.
وی بیان کرد: مشکلات حوزه تولید، صنایع تبدیلی و صادرات بخش کشاورزی در کشور احصاء و در جلسات کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مورد بررسی قرار گرفته و جهت حمایت از رونق تولید، قوانین لازم وضع و موانع پیش رو برداشته خواهد شد.
کشاورزی هوشمند دست واسطه ها را کوتاه می کند
این نماینده مردم در خانه ملت همچنین در خصوص فعالیت دلالان و واسطه‌ها به عنوان یکی از مشکلات فعالان صنایع تبدیلی، گفت: رویکرد کمیسیون کشاورزی مجلس بروز رسانی قوانین و طرح در صحن علنی مجلس است و در قانون به گونه‌ای بستر سازی شده که واسطه‌ها حذف شوند البته باید گفت اگر بخش کشاورزی هوشمند داشته باشیم، دست بسیاری از واسطه‌ها، سودجویان و سوداگران قطع خواهد شد.
وی تصریح کرد: با ایجاد و توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی و فرآوری محصولات کشاورزی به ویژه محصول شاخصی نظیر انار، علاوه بر ایجاد ارزش افزوده قابل توجه و ارزآوری برای کشور ضمن تامین نیاز مصرف داخل، صادرات رونق خواهد گرفت و منجر به رونق اقتصادی و اشتغال‌آفرینی قابل توجهی خواهد شد.
وی بیان کرد: باید در حوزه کشاورزی، بویژه صنایع تبدیلی ظرفیتی ایجاد شود که تولیدکننده به راحتی تولید کند و صادرکننده نیز با اطمینان خاطر کالای تولیدی را صادر کند که لازمه آن برطرف کردن موانع پیش روست.
به گزارش ایسنا، با توجه به ویژگی‌هایی که برای فعالیت صنایع تبدیلی عنوان شد، می توان گفت که صنایع تبدیلی در فرآیند توسعه کشور نقش محوری و کلیدی دارند و حمایت واقعی از آنها منجر به تسریع در رشد و توسعه کشاورزی و اقتصاد خواهد شد به شرط آنکه رویکرد دولت، گره گشایی و رفع موانع پیش روی تولید این صنعت در کشور باشد.
رشد و توسعه صنایع تبدیلی در بین کشاورزان امیدواری برای ادامه کار ایجاد کرده و اشتغال آفرین است و می تواند ماندگاری کشاورزان در روستا و حتی مهاجرت معکوس را رقم بزند. حال با این تفاسیر وقتی تحریم های ظالمانه اجازه قدعلم کردن صنایع تبدیلی در بازارهای جهانی و بین المللی را نمی دهند، نباید اجازه داد که خودتحریمی و مانع تراشی داخلی چراغ توسعه و بالندگی صنایع تبدیلی کشور را کم فروغ کند.
شناسایی چالش‌ها و موانع توسعه کارآفرینی در بخش صنایع تبدیلی محصولات باغی و بهره‌گیری از ظرفیت حداکثری این صنایع موضوع مهمی است که باید در دستور کار دولت قرار گیرد تا اقتصاد کشاورزی در این حوزه دچار خودتحریمی یا معضل دلالی و واسطه‌گری نشده و پایدار بماند.
