ضرب المثل معروف "تا گوساله گاو شود، دل صاحبش آب شود" به نوعی درخصوص انارستان های قطب تولید انار جهان صدق می کند و هرچه به روزهای منتهی به برداشت یاقوت سرخ نزدیک می شویم، دلشوره انارکاران ساوجی بیشتر می شود، که آیا زحمات طاقت فرسای یک ساله آنها به بار می نشیند یا خدای ناکرده باغ درگیر آفات و بلایای گوناگون شده و دسترنج آنان هدر می رود.
به اعتقاد کارشناسان، اقلیم و شرایط آب و هوایی متناسب با طبیعت انار در ساوه، دلیل تولید این میوه پرطرفدار با درجه "بریکس" بالاست و روزهای گرم و شب‌های خنک ساوه از زمان گل دهی تا آب دهی انار موجب تولید با کیفیت و متوازن اسیدهای آلی و تولید رنگ و دانه آنتوسیانین می‌شود که از لحاظ ترکیب غذایی موجب تولید انار با کیفیت شده و مدت زمان ماندگاری و شفافیت عصاره آب انار را بر خلاف انار سایر نقاط جهان بیشتر می‌کند.
شرایط جغرافیایی و اقلیم آب و هوایی ساوه خاص و البته منحصر بفرد است و برای همین است که با آب هوای خشک و گرم در دشت مرکزی و آب و هوای معتدل و خنک در بخش نوبران تولیدکننده افزون بر ۷۰ نوع محصول کشاورزی بوده و انار، پسته، طالبی، از جمله محصولات شاخص شهر خرده طلا شمار می رود.
در کنار تغییرات شرایط آب و هوایی و سردشدن محسوس هوا توام با بارندگی که خود خسارت‌زاست، گرمای بیش از حد هوای تابستان نیز بلای جان انار تولیدی در شهر یاقوت‌های سرخ است که منجر به وقوع پدیده آفتاب سوختگی شده و هیچ چاره و روشی علمی موثری برای جلوگیری از آن وجود ندارد، البته برخی روش های سنتی به منظور پیشگیری از بروز سوختگی پوست و ترکیدگی انار بر اثر تابش مستقیم آفتاب توسط باغداران انجام می شود که در این گزارش بدان می‌پردازیم.
امسال به دلیل گرمای شدید هوا و افزایش محسوس دما، دلشوره باغداران انارستان‌های ایران در قطب تولید انار افزایش یافت و به عبارتی دل انار ساوه امسال بر اثر گرمای شدید بیشتر شکست. گرچه ایسنا به دفعات در خصوص پدیده آفتاب سوختگی باغات انار گزارش و خبر منتشر کرده است.
شرایط اقلیمی ساوه که خاستگاه تولید انار مرغوب و با کیفیت جهان بوده و آوازه بین‌المللی دارد به گونه‌ای است که همه ساله خسارت‌هایی را به این محصول وارد می‌کند. علاوه بر مواجه شدن این محصول با پدیده آفتاب سوختگی، انار ساوه در برخی سال ها با پدیده سرمازدگی نیز مواجه می‌شود.
یاقوت سرخ ساوه در سال‌های ۱۳۸۶ و ۱۳۹۵ دو بار طعم تلخ سرمازدگی را چشیده است، به گونه‌ای که سرمازدگی سال ۹۵ منجر به بروز خسارت حدود ۱۰۰ درصدی در باغات انار ساوه شد. در آن سال از مجموع ۱۱ هزار هکتار باغات انار ساوه حدود ۹۸۰۰ هکتار دچار سرمازدگی شدید شده و کف‌بر شدند.
از گرمازدگی و سرمازدگی که بگذریم، انار ساوه با آفات دیگر بیولوژیکی نیز مواجه است که مهمترین آنها کرم گلوگاه است. در این خصوص نیز پیشتر دفتر خبرگزاری ایسنا مستقر در قطب تولید انار جهان، نشست‌های خبری، میزگرد و گزارش‌های متعددی منتشر کرد و حتی آخرین یافته‌های علمی و تحقیقاتی که از سوی جهاد دانشگاهی صورت گرفته به باغداران اطلاع رسانی شده است.
با این وجود نظر به اهمیت پیشگیری و درمان آفاتی که متوجه این میوه بهشتی با طعم ملس و پرطرفدار می‌شود با یک مقام مسئول در جهاد کشاورزی ساوه به گفت‌وگو پرداختیم.
معاون فنی و اجرایی جهاد کشاورزی ساوه در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اینکه سطح زیر کشت باغات انار ساوه ۱۱ هزار هکتار است، اظهار کرد: ۱۰ هزار هکتار از باغات انار ساوه بارور است و این میزان سطح زیر کشت چنانچه اتفاق خاصی در شرایط جغرافیایی و اقلیم آب‌وهوایی نظیر سرمازدگی و سایر بلایای طبیعی بوجود نیاید، ثابت است.
محمودرضا خلیلی افزود: در سال جاری پیش‌بینی می‌شود که در هر هکتار ۱۷ تن محصول انار تولید شود، بر این اساس بطور متوسط ۱۷۰ هزار تن در سطح شهرستان برداشت و وارد بازار خواهد شد که نسبت به سال قبل افزایش جزئی داشته است و امیدواریم در سال های آینده با تنومند شدن جُثَه درختان انار پس از کف بر شدن متاثر از سرمازدگی سال ۱۳۹۵ به حداکثر عملکرد تولید انار که ۲۰ تن در هکتار است دست پیدا کنیم.
وی در خصوص آفاتی که متوجه محصول انار می شود، گفت: کرم گلوگاه به عنوان یک اپیدمی تمامی باغات انار شهرستان را درگیر کرده و یک آفت شایع است و تاکنون روش کنترلی موثری برای پیشگیری صددرصدی از این آفت وجود ندارد.
وی با اشاره به اینکه شرایط آب و هوایی میزان شیوع این آفت را تشدید می‌کند، گفت: در سال هایی که میزان بارندگی مطلوب بوده و زمستان نسبتا سردی باشد میزان آفت کمتر و در سالهایی که میزان بارندگی کمتر و با پدیده خشکسالی مواجه باشیم این آفت طغیان و سطح خسارت بیشتر خواهد شد.
خلیلی با اشاره به بروز خسارت بین پنج تا ۲۵ درصدی ناشی از شیوع آفت کرم گلوگاه در باغات انار گفت: براساس پایش‌ها و بررسی‌های صورت گرفته در سال جاری میزان شیوع آفت کرم گلوگاه بالغ بر ۱۵ درصد است.
وی با بیان اینکه حشره کرم گلوگاه سه دوره آلوده کنندگی در سال دارد، گفت: پس از تخم‌ریزی و متولد شدن حشره در سه مرحله یا سه نسل موجب آلودگی محصول می‌شود که نسل اول و دوم در هنگام برداشت میوه قابل مشاهده است و نسل سوم در میوه‌هایی است که داخل انبار موجب فساد محصول می‌شود و احتمال آلودگی بیشتر در انبار وجود دارد و باغداران باید دقت کافی در جداسازی میوه آلوده را داشته باشند تا با شیوع آفت در انبار، متضرر نشوند.
این مقام مسئول در جهاد کشاورزی ساوه از تولید کنندگان انار خواست تا میوه برداشت شده را در انبار استاندارد یا سردخانه نگهداری کنند و از دپوی انار در انبارهای سنتی خودداری کنند تا از گسترش آفت جلوگیری بعمل آید.
وی با بیان اینکه پاک کردن تاج انار موجب کاهش آلودگی انار به آفت کرم گلوگاه تا میزان ۱۰ درصد خواهد شد، افزود: از آنجاکه میزان آلودگی به صورت ۱۰۰ درصدی با این روش از بین نخواهد رفت و نیز با توجه به هزینه بالای کارگری برای پاک کردن تاج انار، لذا باغداران از این روش استقبال نمی‌کنند اما به عنوان یک روش در بین حدود ۱۵ درصد تولیدکنندگان انار در باغات شهرستان مرسوم است.
وی به استفاده از سم در تاج انار به عنوان یک راهکار دیگر در کاهش آلودگی انار در بین باغداران اشاره کرد و افزود: از آنجاکه استفاده از سم موجب ایجاد اختلال در ارگانیک بودن محصول انار می‌شود لذا استفاده از این روش توصیه نمی‌شود و در تحقیقات صورت گرفته در این زمینه از سوی محققان حوزه کشاورزی بکارگیری از این روش به رسمیت شناخته نشده است، از طرفی، سمپاشی کل باغ نیز مورد تائید نیست و باغداران یقین بدانند سمپاشی به هیچ وجه راهکاری برای کنترل آفت کرم گلوگاه نیست.
معاون فنی و اجرایی جهاد کشاورزی ساوه در ادامه به آفاتی نظیر کنه، شته و ... اشاره کرد و گفت: خوشبختانه این نوع آفات در حدی نیست که بتواند آسیبی به محصول وارد کند اما به صورت موردی مشاهده می‌شود که دستورالعمل‌های خاص کنترلی دارد و با مشاوره از سوی کارشناسان جهاد کشاورزی قابل برطرف کردن است.
وی به آفتاب سوختگی انار به عنوان آفت شایع دیگر اشاره کرد و گفت: تاثیر مستقیم و تشعشعی نور خورشید باعث بوجود آمدن پدیده آفتاب‌سوختگی شده و بر اثر آن دانه‌های انار کیفیت اصلی خود را از دست داده و به دانه‌های سفید تبدیل می‌شوند و اصطلاحا به این پدیده پختگی انار می‌گویند.
وی با بیان اینکه اوج بروز پدیده آفتاب سوختگی در مردادماه است، اظهار کرد: در ماه‌های قبل از مردادماه به دلیل جوان‌تر بودن محصول، این اتفاق کمتر بوقوع می‌پیوندد و در صورت بروز آفتاب سوختگی بدلیل بالا بودن قدرت ترمیم پوست، به حداقل می‌رسد.
خلیلی افزود: به دلیل نبود روش‌های علمی برای جلوگیری از آفتاب‌سوختگی انار، باغداران به روش‌های مدیریتی سنتی روی آورده‌اند تا بتوانند مانع بروز این پدیده شوند که مدیریت باغبانی، هرس صحیح درختان، مدیریت کف باغ و نیز آبیاری صحیح از جمله این روش‌هاست.
وی به حفظ تراکم مناسب جهت کاشت درختان و رعایت فاصله طولی بین کاشت درخت انار نیز اشاره کرد و افزود: هر چه فاصله درختان به یکدیگر نزدیک‌تر باشد منجر به پوشش کامل شاخه‌ها و برگ‌های درخت شده و مانع از نفوذ تابش مستقیم نور خورشید به محصول شده و پدیده آفتاب سوختگی به حداقل می‌رسد.
وی پوشاندن انار با کاغذ یا توری را از دیگر راهکارهای مقابله با آفتاب‌سوختگی بیان کرد و افزود: بعضی از باغداران نیز اقدام به پاشیدن موادی نظیر "کائولن" می‌کنند تا بتوانند نور را انعکاس داده و از تاثیر مستقیم آن بر پوست و دانه‌های انار جلوگیری کنند.
خلیلی با اشاره به اینکه روزهای گرم سال تاثیر بیشتری بر تشدید آفتاب سوختگی دارند و دلیل آن نوع زاویه تابش خورشید علاوه بر گرمای آن است که باعث پختگی انار می‌شود، تصریح کرد: اناری که آفتاب‌سوختگی نداشته باشد جنبه صادراتی پیدا کرده و به لحاظ کیفیتی که در پوست و دانه دارد با قیمت بالا به فروش می‌رسد، اما انار دارای آفتاب سوختگی برای مصارفی همچون آب‌گیری و تهیه رب انار با قیمت پایین فروخته می‌شود.
وی ایجاد سایه‌بان و توری برای کاهش تابش مستقیم آفتاب به انار را راهکاری برای پیشگیری از آفتاب سوختگی بیان کرد و افزود: هزینه‌کرد باغداران برای جلوگیری از پدیده آفتاب‌سوختگی در باغات انار منجر به تولید انار با کیفیت شده و به لحاظ عرضه آن با قیمت بالاتر علاوه بر جبران میزان هزینه‌هایی که برای ممانعت از آفتاب سوختگی صورت می‌گیرد، درآمد حاصله از باغ را برای تولیدکننده افزایش خواهد داد. جهاد کشاورزی آماده ارائه تسهیلات به منظور پیشگیری از پدیده آفتاب سوختگی است.
این مقام مسئول در جهاد کشاورزی ساوه به ترکیدگی انار متاثر از شیوع آفت کرم گلوگاه، آفتاب سوختگی و بارندگی به عنوان آسیب و آفت دیگر اشاره کرد و افزود: ترکیدگی معمولا با کاهش محسوس دما پس از بارندگی صورت می‌گیرد که امسال تاکنون اتفاق نیفتاده است.
وی به دستورالعمل تولید انار ارگانیک اشاره کرد و افزود: شرکت‌های خاصی مجوز نظارت بر تولید انار ارگانیک دارند و می‌توان با جدیت گفت که انار یکی از محصولات سالمی است که در بین سایر میوه‌ها تولید می‌شود و از سلامت محصول و امتیاز عاری بودن از مواد شیمیایی و آلوده برخوردار است.
او با اشاره به گرمای محسوس تابستان امسال گفت: علیرغم ورود جبهه هوای گرم به قطب تولید انار در سال جاری خوشبختانه آسیب قابل ملاحظه‌ای به باغات انار در پی افزایش دمای هوا وارد نشده است.
خلیلی در ادامه با اشاره به اینکه محصول انار باید فرآیندی را طی کند تا هنگام برداشت از کیفیت لازم و آبدهی مطلوب برخوردار شده یا به درجه "ملس بودن" که یک ویژگی جذاب برای انار ساوه است دست پیدا کند، گفت: مدت زمان نیمه شهریورماه تا زمان برداشت محصول انار که از اواخر مهرماه آغاز می‌شود تعیین کننده کیفیت محصول است. آبیاری منظم و خنک‌شدن شب‌های شهریورماه و مهرماه کمک شایانی به ارتقای کیفیت محصول از نظر کمی و کیفی خواهد شد.
به گزارش ایسنا، با وجود انجام فعالیت‌های تحقیقاتی و پژوهشی از سوی جهاد کشاورزی، ایستگاه تحقیقات انار، جهاد دانشگاهی و دیگر مراکز تحقیقاتی دانش بنیان اما هنوز فعالیت جامع تحقیقاتی و دانش کافی برای پیشگیری از آفات و خسارت‌هایی که یاقوت سرخ با آن درگیر می‌شود یا صورت نگرفته یا نتایج تحقیقات انجام شده ارائه نشده است.
بدیهی است که مدیریت باغات نظیر استفاده به موقع از کود، خاک، هرس درختان با تبدیل به فرم مناسب رشد و تغذیه و آبیاری منظم با بهره‌گیری از دانش روز باغداری و کشاورزی قطعا مانع بروز آفات خواهد شد.
هر کدام از راهکارهایی که برای جلوگیری از آفات انار در این گزارش مطرح شد معایبی هرچند جزئی دارد و بکارگیری از این شیوه‌ها ارگانیک بودن محصول را زیر سوال می‌برد یا با توان اقتصادی باغداران منافات دارد.
امید است در سالی که تولید دانش بنیان، اشتغال آفرین نامگذاری شده است شرکت های دانش بنیان راهکارهای جامعی برای پیشگیری از وقوع آفاتی که متوجه باغات می‌شود متناسب با توان اقتصادی باغداران و کشاورزان نه تنها برای انار بلکه برای سایر تولیدات باغی و زراعی ارائه کنند.
