بنای تاریخی بقعه سید ابورضا(ع) از نوادگان امام موسی کاظم(ع)، متشکل از یک صحن نسبتا وسیع و ساختمان بقعه ای که در مرکز آن تشکیل شده، از آثار دوره صفوی است و در ضلع شرقی و ابتدای بازار تاریخی شهر ساوه قرار دارد و به نام "امامزاده سید ابورضا(ع)" شناخته میشود.
ایوان این بنا گچ‌بری‌های منظمی دارد و در وسط بقعه ضریحی مشبک از چوب قرار گرفته و درون آن مرقدی مزین به کاشی‌های خشتی فیروزه رنگ وجود دارد.
در اطراف صحن، حجره‌هایی وجود دارد که از قدیم‌الایام و در ایام عاشورا تکیه‌بندی شده و در آن مراسم عزاداری ایام محرم برگزار میشود، لذا این محل در بین اهالی به نام "تکیه سید ابورضا" نیز معروف است.
به گفته رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ساوه، اصل بنا متعلق به دوره صفویه است و شاهد آن سنگ قبری است که در داخل ایوان ورودی بقعه وجود داشته و بنا بر نوشته‌های روی آن متعلق به شخصی به نام زبیده خانم بوده که در سال ۱۱۱۰ ه. ق در حدود ۳۲۶ سال قبل و در زمان سلطنت شاه سلطان حسین صفوی در این محل مدفون شده است، ولی در دوره قاجار و احتمالا در زمان سلطنت ناصرالدین شاه تغییراتی در معماری بنا صورت گرفته است.
به لحاظ ساختاری، مصالح به کار رفته در ساخت بنا، آجر و گچ است و به لحاظ تزئینات، بدنه خارجی بنا در دوره قاجار با آجر نماکاری شده و جداره‌های داخلی بقعه نیز با اندود گچ پوشانده شده است.
همچنین سقف و بدنه بالای ایوان ورودی و گوشه‌سازی‌های آن با کاربندی تزئین و فضای بین کاربندی‌ها با گچ‌بری برجسته با نقش پرنده، گنبد و گلدسته، گل و بوته و آینه‌کاری تزئین یافته بود که متاسفانه در سال‌های اخیر دیگر اثری از آنها وجود نداشته و جداره‌های ایوان ورودی با سنگ مرمر، آینه‌کاری و کاشی‌های هفت رنگ منقوش به آیات قرآنی نوسازی شده است.
خبرگزاری ایسنا، در سوم آذرماه ۱۳۹۴ با انتشار گزارشی با عنوان "سید ابورضا، لرزان از هیاهوی شهر" نسبت به تهدیداتی که متوجه این بنای تاریخی ارزشمند مستقر در مرکز شهر ساوه بود، هشدار داد.
در این گزارش بیان شد که بناهای تاریخی که قدمت طولانی داشته باشند از ارزش بالایی برخوردارند چرا که بیانگر تاریخ و پیشینه کهن یک سرزمین هستند و قطعا اگر تهدیدی آن بنا را متوجه خود سازد به لحاظ قدمت بالای آن مرمتش سخت و شاید ناممکن به نظر برسد.
گرچه یک اثر تاریخی نظیر این بنا که به دلیل مدفون بودن این امامزاده جلیل‌القدر به عنوان یک پایگاه دینی و مذهبی می‌تواند به عنوان قطب فرهنگی در مرکز شهر تاریخی همچون ساوه نمایان شود، اما بدنه این بقعه متبرکه روزانه لرزان از هیاهوی شهری و ناملایمات روزگار است.
ساخت‌وسازهای مجاور این بقعه متبرکه و دخل و تصرفاتی که در محوطه تاریخی استقرار این بنا انجام شده و میشود از یک سو و عبور و مرور وسایط نقلیه سبک و سنگین به جهت تامین نیاز بازار بزرگ شهر ساوه که به موازات این بنای ارزشمند قرار گرفته از سوی دیگر و حجم بالای تردد شهروندان از جمله تهدیداتی است که روزانه لرزه بر تن این اثر ارزشمند تاریخی و دینی می‌اندازد.
گرچه با احداث پیاده‌راه در خیابان امام خمینی(ره) بخشی از ترددهای غیر ضروری وسایط نقلیه از مجاورت این بقعه کاسته شده است، اما خیابان منتهی به این بنا همچنان شاهد عبور و مرور خودروهایی است که تردد آنها به زعم کارشناسان میراث فرهنگی موجب سستی و ریزش بنای این اثر کهن میشود.
هیاهوی شهر از یک طرف و بارش‌های باران از طرف دیگر موجب شده که بخشی از سقف و دیواره‌های این بقعه تاریخی تخریب و زخمی بر چهره این بنای ارزشمند تاریخی ایجاد شود. بخشی از هنر معماری اصیل ایرانی بکار رفته در احداث سازه این بقعه متبرکه بر اثر تخریب نابود شده و حال و روز این بنای تاریخی خوش نیست.
در همین رابطه مدیر اجرایی آستان مقدس امامزاده سید ابورضا(ع) در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: چند سال پیش، در جریان بازدید مدیر کل وقت میراث فرهنگی و گردشگری استان مرکزی، به دلیل رطوبتی که متوجه دیواره‌های این بقعه متبرکه شده بود تصمیم گرفته شد که سنگ‌های دیواره برداشته شده و پس از رسیدن به پوسته بازسازی و مرمت انجام شود تا تهدید و آسیب جدی متوجه بنا نشود.
"مرتضی رافت" با اشاره به اینکه عملیات بازسازی به همت هیات امنای بقعه متبرکه و تحت نظارت اداره میراث فرهنگی در سال ۱۳۹۸ با حضور کارشناسان آغاز شد، گفت: پس از تغییر مدیر کل استانی میراث فرهنگی وقفه ای در آغاز عملیات اجرایی مرمت و بازسازی این بقعه صورت گرفت و در ادامه، به دلیل بارش‌های شدید سال ۱۳۹۸ به منظور پیشگیری از تخریب بنا تصمیم به سبک سازی سقف گرفته شد.
وی بیان کرد: تعلل صورت گرفته از سوی میراث فرهنگی استان موجب شد که شدت بارش‌ها موجب تخریب قسمتی از این بنای تاریخی شود که دارای قدمت بالایی بوده و می‌بایست همه ساله عملیات مرمت و بازسازی آن توسط میراث فرهنگی برای جلوگیری از تخریب، صورت می‌گرفت.
احتمال دارد که تمامی سازه فرو بریزد
رافت در ادامه با اشاره به آغاز تخریب این بنای تاریخی از سال ۱۳۹۸ گفت: از سال ۱۳۹۸ تاکنون میزان تخریب‌ها بیشتر شده و هرازچندگاهی بخشی از این بنای تاریخی تخریب می شود و این احتمال وجود دارد که تمامی سازه به یکباره فرو ریزد.
وی افزود: به منظور حفاظت از ضریح مطهر این امامزاده واجب‌التعظیم در سال ۱۳۹۸ با صرف هزینه‌ای بالغ بر ۲۰۰ میلیون ریال فضای دور ضریح محصور شد تا از ریزش سازه بقعه در امان بماند چرا که هم اکنون ارزش ریالی ساخت این ضریح افزون بر ۵۰ میلیارد ریال است.
میراث فرهنگی پول تعمیر بنا را ندارد
وی بیان کرد: پس از تخریب این بقعه، اداره میراث فرهنگی اعلام کرد که هرگونه مرمت و بازسازی یا ساخت سازه این امامزاده باید منطبق با معماری پیشین و اولیه صورت گیرد که متاسفانه به دلیل محدودیت منابع مالی امکان بازسازی برای میراث فرهنگی براساس ضوابطی که دارند، وجود ندارد.
تخریب کنیم، از اول بسازیم!
رافت افزود: هیات امنای امامزاده با مشارکت زائران و مجاوران این بقعه متبرکه در نظر دارند که با تخریب کامل این سازه که از استحکام لازم برای مرمت برخوردار نیست اقدام به احداث سازه جدید و مسقف کردن محوطه و در ادامه همسان سازی قبور برای تبدیل شدن به یک مکان زیارتی و قطب فرهنگی در مرکز شهر کند و تمامی هزینه‌های اجرای این طرح از سوی خیرین تامین خواهد شد ولی اداره میراث فرهنگی اجازه انجام چنین کاری را نمی‌دهد.
سبک سازی سقف بدون مجوز انجام شده
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ساوه نیز با اشاره به اینکه بنای امامزاده سیدابورضا(ع) به ثبت آثار ملی کشور رسیده است، گفت: تخریب بخشی از بنای این بقعه متبرکه تاریخی به منظور سبک سازی سقف بدون اخذ مجوز از سوی میراث فرهنگی و مغایر با اصول فنی صورت گرفته است.
"رضا ایاز" با اشاره به تشکیل چندین جلسه در فرمانداری ساوه با موضوع بازسازی این بنای تاریخی گفت: در این جلسه مقرر شد که اداره میراث فرهنگی با ایجاد پوشش موقت از تخریب بیشتر بنا جلوگیری کند و احداث شیروانی و نصب داربست در همین راستا صورت گرفته است.
طرح پیشنهادی اوقاف برای بازسازی بنا تایید شده است
وی افزود: اداره میراث فرهنگی شهرستان ساوه در ادامه از اداره اوقاف و امور خیریه ساوه و هیات امنای امامزاده سیدابورضا(ع) خواست تا طرح پیشنهادی خود برای بازسازی و مرمت این بقعه متبرکه را به اداره میراث فرهنگی ارائه کنند تا پس از تایید در کمیته فنی، عملیات مرمت و بازسازی آن انجام شود.
ایاز افزود: طرح پیشنهادی از سوی اداره اوقاف و هیات امنای امامزاده سیدابورضا(ع) با هدف بازسازی بنای تخریب شده به همراه اجرای طرح توسعه امامزاده در کمیته فنی تایید و برای اجرا به آنها ابلاغ شده است.
وی بیان کرد: در صورتی که اداره اوقاف نتواند عملیات مرمت و بازسازی را مطابق با طرح پیشنهادی تائید شده انجام دهد اداره میراث فرهنگی با توجه به محدودیت منابع اعتباری صرفا اقدام به نگهداری از وضعیت فعلی بقعه و انجام کارهای پیشگیرانه برای تخریب بیشتر خواهد کرد.
تصمیم گیری در مورد تخریب کامل سازه در اختیار شهرستان نیست
این مقام مسئول در اداره میراث فرهنگی ساوه گفت: تخریب کامل سازه و احداث یک بنای جدید که مطالبه هیات امنای امامزاده سیدابورضا(ع) از میراث فرهنگی است جزو اختیارات شهرستان نیست چرا که هرگونه اقدامی که در خصوص آثار ملی ثبت شده صورت می‌گیرد باید در کمیته فنی استان بررسی و تصمیم‌گیری شود. بازسازی یک بنای تاریخی با در نظر گرفتن شرایط ایمنی و استحکام بنای آن یا جمع آوری سازه در حیطه اختیارات و تصمیمات کمیته فنی است.
ضوابط میراث فرهنگی عامل تاخیر در مرمت بقعه
رئیس اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان ساوه نیز گفت: تاخیر در بازسازی و مرمت این بقعه متبرکه به دلیل ضوابطی است میراث فرهنگی تعیین می‌کند چراکه هرگونه فعالیت عمرانی در آثار تاریخی منوط به مجوز میراث فرهنگی است.
حجت‌الاسلام سعید عطاءالهی با اشاره به رایزنی‌هایی که از سوی امام جمعه و نماینده مردم ساوه و زرندیه در مجلس شورای اسلامی و نیز فرماندار شهرستان در جریان بازدید ازاین بقعه صورت گرفته، افزود: قرار بر این است که دلایل و مستندات اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان در جلسه ای که با حضور مدیرکل میراث فرهنگی استان و مسئولان شهرستان تشکیل خواهد شد، مطرح و میراث فرهنگی پس از بررسی و صدور مجوز نهایی، زمینه آغاز عملیات اجرایی بازسازی و مرمت این اثرتاریخی و بقعه را فراهم کند.
به گزارش ایسنا، براساس آنچه گفته شد، در نهایت قرار است که جلسه‌ای با حضور مراجع ذیربط و بررسی تمامی جوانب در قالب ارائه یک طرح جامع با تائید نهایی توسط کمیته فنی در مرکز استان زمینه مرمت و بازسازی این بقعه را فراهم کند، اما مسئله این است که با توجه به وضعیت بنا و با توجه به تجربه ای که از برگزاری اینگونه جلسات و اخذ تصمیمات و ابلاغ و اجرا و احتمالا موانع اجرایی جدید و ... داریم و از طرف دیگر با شرایطی که این بنای کهن دارد، بهتر است در برگزاری این جلسه و اجرایی شدن تصمیماتش تسریع شود وگرنه چیزی از بنا باقی نخواهد ماند تا برایش تصمیمی گرفته شود.
نکته دیگری که بیانش خالی از لطف نیست این است که این بنای دینی به دلیل استقرار در مرکز شهر می‌تواند به عنوان یک جاذبه تاریخی فرهنگی مورد استفاده گردشگران قرار گیرد، اما این ظرفیت بزرگ در شهر تاریخی ساوه آن طور که باید و شاید در جذب توریست و مسافران نقشی نداشته است، در حالی که می‌توان از فضای فیزیکی مازاد آن با احداث مراکز اقامتی و زائرسرا و نیز تامین زیرساخت‌ها و تقویت جاذبه‌های گردشگری در راستای تحقق این مهم استفاده کرد.
زائران و مجاوران این بقعه تاریخی در ایام ماه محرم از این مکان دینی و اعتقادی که حرم اهل بیت(ع) به شمار می‌رود برای برگزاری مراسم عزاداری استفاده می‌کنند ولی وضعیت فعلی این امامزاده زیبنده برگزاری آئین‌های سوگواری سید و سالار شهیدان در آستانه فرا رسیدن ماه محرم نیست. حال که خیرین و زائران این بنای تاریخی مشارکت خیرخواهانه خود را برای بازسازی و مرمت بقعه اعلام کرده اند چه خوب است از سوی مسئولان اقدام عاجل برای تحقق این خواسته صورت گرفته و این کمک ها صرف مرمت اصولی و درست این گنجینه تاریخی زیر نظر کارشناسان خبره میراث فرهنگی شود تا این پیر سالخورده هم هویت کهن معماری خود را از دست ندهد و هم یارای پذیرایی از زائران و بازدیدکنندگان را داشته باشد.
