کاروانسرای «باغ شیخ» یا عبدالغفارخان ساوه در مساحتی افزون بر چهار هزار و ۸۰۰ مترمربع در دوران زندیه احداث شده است و از جمله بناهای چهارایوانی متناسب با اقلیم گرم و خشک ایران محسوب می شود که در یکسال اخیر بحث هایی در مورد ثبت جهانی این اثر در یونسکو مطرح شد.
خبرگزاری ایرنا در چهار سال اخیر گزارش هایی در مورد معرفی این اثر، خطر تخریب آن، فرصت های ارزشمندی که با ثبت جهانی نصیب شهرستان ساوه می شود را منتشر کرد و در شهریور سال گذشته هم که این بنای تاریخی به عنوان یکی از گزینه های کشورمان برای ثبت جهانی در سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) مطرح شد نیز اهمیت تحقق این رخداد را در گزارشی با عنوان «ساوه در مرز جهانی شدن» منعکس کرد.
اما یونسکو برای ثبت جهانی هر اثر تاریخی شرایطی تعیین کرده است و در مورد کاروانسرای باغ شیخ ساوه که در سال ۱۳۵۲ به ثبت ملی رسید هم باید مرمت هایی صورت بگیرد تا در ارزیابی های این نهاد بین المللی قرار گیرد ولی دریغ که مشکلاتی در این زمینه وجود دارد که همچون گردنه هایی صعب العبور باید پشت سر گذاشته شوند تا بتوان راهی میان ساوه و جهان برقرار کرد و شواهد نشان می دهد که با شرایط موجود امید چندانی به ثبت جهانی بنای مذکور وجود ندارد.
اداره میراث فرهنگی ساوه از طرفی مدعیست که از محل منابع موجود مبالغی را برای مرمت این بنا تامین کرده است و هنگامی که قصد داشتند فعالیت های عمرانی را آغاز کنند با درب بسته بنا مواجه شدند و ناگزیر فقط در فضای بیرونی کاروانسرا اقداماتی انجام دادند و از سوی دیگر چندین مالک بخش خصوصی هم در این بنا سهیم هستند و خواسته هایی دارند که لاجرم باید مدنظر قرار گیرد.
مالکان همکاری لازم را ندارند
نبود همفکری و همگرایی میان مالکان و همچنین میراث فرهنگی سبب شده است تا فرصت ارزشمند ثبت جهانی این بنا کم کم به فراموشی سپرده شود و دریغ که اراده ای دلسوزانه و متعهدانه برای تحقق این مهم و توجه به مزایای ثبت جهانی و ارزش افزوده ای که هم برای بنا و هم برای نام و آوازه و صنعت گردشگری شهرستان ایجاد می کند، مشاهده نمی شود و شاید به همین دلیل است که رئیس اداره میراث فرهنگی ساوه از احتمال ورود شورای تامین به موضوع خبر می دهد.
«رضا ایاز» به ایرنا، گفت: برای مرمت کاروانسرای باغ شیخ و آماده سازی آن در راستای ثبت جهانی از محل منابع موجود یک و نیم میلیارد ریال اعتبار بلاعوض تخصیص دادیم اما متاسفانه با عدم همکاری مالکان مواجه شدیم و درب بنا را برای عملیات عمرانی باز نکردند و ناگزیر شدیم این مبلغ را در بیرون بنا برای رفع خطر و به صورت اضطرار هزینه کنیم.
وی افزود: شرایط و ناهماهنگی ها کار را به جایی رساند که چاره ای جز نوشتن نامه به شورای تامین شهرستان ساوه نداشتم و رونوشتی را هم به دادستان ارائه نمودم.
رئیس اداره میراث فرهنگی ساوه گفت: با این شرایط انجام عملیات مرمت و فعالیت های عمرانی بسیار مشکل است زیرا ما حتی اگر تامین اعتبار هم انجام دهیم، با مشکل عدم همکاری و باز نمودن درب کاروانسرا مواجه خواهیم شد این در حالیست که هدف نهایی ما انجام تعمیرات لازم و ارائه این اثر تاریخی برای ثبت جهانی به یونسکو است.
وی اظهار کرد: تاکنون چندین نوبت از مالک خصوصی کاروانسرا برای همفکری و تعامل دعوت کردیم اما حاضر نشد و اخیرا هم با تامین مبلغ و حضور شماری از کارگران و بناها با هدف مرمت به منطقه رفتیم اما چون درب را باز نکردند ناگزیر شدیم کار بازسازی و تعمیرات را در فضای بیرونی آن انجام دهیم.
ایاز گفت: جلسات متعددی در فرمانداری و بخشداری ساوه در این رابطه برگزار کردیم و تماس های زیادی هم با فرماندار، رئیس دادگستری و بخشدار داشتیم اما به دلیل همکاری نکردن مالکان بی نتیجه بود و در نهایت مجبور هستیم از گزینه نهایی یعنی ورود دادستانی و شورای تامین برای حل مشکلات استفاده کنیم.
وی ادامه داد: پرونده این بنای تاریخی برای ثبت جهانی در حال تکمیل شدن است اما باید مرمت و بازسازی هم انجام شود زیرا کارشناسان یونسکو در مراجعه و بازدید از کاروانسرا، اگر با شرایط کنونی مواجه شوند ممکن است موضوع را منتفی کنند.
رئیس اداره میراث فرهنگی ساوه تاکید کرد: ما ضمن محترم شمردن حق مالکیت افراد بر این کاروانسرا، با توجه به ارزش تاریخی آن قصد داریم مرمت و بازسازی را انجام دهیم زیرا ثبت جهانی این اثر هم به نفع مالکان است و هم ارزش افزوده ای مهم برای شهرستان به خصوص از حیث گردشگری و معرفی ساوه در جهان دارد بنابراین درخواست ما این است که مالکان همکاری کنند تا این رخداد مهم تا پایان سال میلادی جاری محقق شود.
مالکان چه می گویند؟
نماینده مالک بخش اعظم کاروانسرای باغ شیخ نیز، گفت: از حدود پنج هزار مترمربع مساحت این بنای تاریخی حدود ۶۰۰ مترمربع متعلق به چندین مالک دیگر است اما بیش از پنج دانگ آن متعلق به ما است.
«مهدی نامی» افزود: روزی که اداره میراث فرهنگی ساوه قصد داشت اقدامات بازسازی و ترمیم بنا را انجام دهد، اعلام کردم که این کار باید با اطلاع و جلب رضایت همه مالکان باشد و صرف موافقت من کافی نیست زیرا ممکن است سایر افراد مقابل ما بایستند، از این رو باید سایر مالکین هم قانع شوند.
وی افزود:در مجموع غیر از ما حدود ۱۰ نفر در کاروانسرای باغ شیخ سهم هایی از ۵۰ تا ۸۰ مترمربع دارند و لازم است رضایت همه آنها کسب شود در غیر این صورت شاهد وقفه در کار خواهیم بود.
نماینده مالک اصلی کاروانسرای باغ شیخ افزود: هنگامی که میراث فرهنگی ساوه برای مرمت بنا اقدام کرد، با سایر مالکان صحبت کردم و تاکید داشتم که این کار از جانب من نیست اما طبق قانون دولت می تواند حتی با وجود مالکیت خصوصی نسبت به بازسازی و مرمت ابنیه تاریخی اقدام نماید و رویه من بعنوان مالک بخش اعظم بنا نیز تعامل و دوستی با سایر ملاکین است.
وی گفت: در صحبتی که داشتم غیر از دو مالک خانم که دارای ۴۰ مترمربع از بنا هستند، حاضر به فروش سهام خود به من شدند اما تاکید داشتم که باید آن دو نفر هم راضی به فروش شوند تا مالکیت یکدست و از حالت مشاع خارج شود.
نامی اظهار داشت: ما حاضر هستیم همه سهام سایر مالکین را خریداری کنیم ولی باید قیمت متعارف در این زمینه ارائه شود و از خواسته های غیرمعقول دست بردارند.
وی افزود: پدر همسر من زمانی ملک کاروانسرای باغ شیخ را خریداری کرد که ۳۰ نفر بر آن مالکیت داشتند اما ایشان توانست سهام ۲۰ مالک را بخرد و اکنون حدود ۱۰ تن از خرده مالکان که روی هم رفته حدود ۵۰۰ مترمربع در این بنا سهم دارند، نیز وجود دارند که هرگونه فعالیت عمرانی و بازسازی منوط به جلب رضایت آنها می باشد.
یکی دیگر از مالکان این کاروانسرا به ایرنا، گفت: با توجه به اینکه بنده یک فرهنگی بازنشسته هستم اهمیت آثار تاریخی را درک می کنم و معتقدم که این بنای ارزشمند باید برای نسل های آینده حفظ شود.
مومنی اظهار کرد: شرایط سنی ام اقتضا می کند که از تنش و جنگ اعصاب دوری کنم و هرگز برای کاروانسرا و سهمی که از این بنا دارم کیسه ندوخته ام و حاضرم هرچقدر حقم است را از این بنا دریافت کنم و همکاری لازم را نیز برای تعمیر و بازسازی به عمل خواهم آورد.
وی ادامه داد: دنبال معوض در برابر سهم خود نیستم و آمادگی دارم حتی مبلغی هم تهیه کنم و کارهای بازسازی انجام شود تا بعد از ۲ یا سه سال با ارزش افزوده بیشتری مواجه شود.
وی گفت: ناراحتی من از این است که میراث فرهنگی برای انجام تعمیرات این بنا حتی یک تماس با ما به عنوان مالک برقرار نکرد و بدون هماهنگی اقدام به چنین فعالیت هایی دست می زند که به مالکان بر می خورد.
وی همچنین از اینکه در جلسات برگزار شده برای ساماندهی این بنا به خصوص برای ثبت جهانی، هیچ نسخه ای از صورتجلسه را به مالکان بنا نداده اند، گلایه داشت و این اقدام را نافی حق مالکیت خود دانست.
مومنی اظهار کرد: اگر برابر سهم زمینی که از کاروانسرا و با احتساب حریم آن دارم، در شهر ساوه زمین معوض به بنده بدهند حاضرم تعامل داشته باشم.
وی گفت: بنده همواره خمس مال و اموالم را پرداخت کرده ام و در این شرایط سنی (۶۷ سال) دنبال سودجویی و کسب مال نامشروع از بابت سهمم در کاروانسرا نیستم اما باید مطابق موازین قانونی در این زمینه رفتار شود و به شان مالک هم احترام بگذارند.
مالک بخشی از کاروانسرای باغ شیخ گفت: اداره میراث فرهنگی باید در زمینه تعامل با مالکان، ساماندهی و مرمت کاروانسرای باغ شیح رفتاری شفاف و توام با جلب اعتماد همه سهامداران داشته باشد و در این زمینه برآورد روشنی از هزینه ها انجام دهند تا هر کسی سهم خود را پرداخت کند و چند سال بعد که ملک ارزش افزوده پیدا کرد، برای آنها هم سوددهی داشته باشد.
مومنی تاکید کرد: خواسته اصلی من و سایر سهامداران این است که نگرانی های ما را برطرف کنند هرچند از منظر دستگاه قضائی و مراجع قانونی ما سند مالکیت داریم اما هر حرکتی چه در زمینه بهسازی و مرمت و چه خرید حق السهم ما باید با شفافیت کامل انجام شود تا دغدغه ای از این بابت نداشته باشیم.
با این شرایطی که در گزارش به آن اشاره شد، به نظر می رسد ثبت جهانی کاروانسرای باغ شیخ تا حد زیادی سخت شده و از طرفی چون تا پایان سال جاری میلادی هم چند ماه بیشتر باقی نمانده است، چنانچه اراده ای قاطع و همدل میان اداره میراث فرهنگی، مالکان و سایر مراجع قانونی و دست اندرکار وجود نداشته باشد باید از این فرصت ارزشمندی که نصیب شهرستان ساوه شده است، چشم پوشی کرد زیرا مرجعی مانند یونسکو برای ثبت جهانی شرایطی خاص دارد که لازم است برای اکتساب آنها تلاشی فراگیر و همه جانبه صورت گیرد.
