زرندیه با ۷۰ هزار نفر جمعیت یکی از وسیعترین شهرستان های گرم و خشک استان مرکزی است که با پسته و صنعتش در کشور شناخته می شود اما از نظر حوزه آبریز در فقر و بن بست قرار گرفته و همین مساله نگرانی هایی بابت تامین آب برای دهه های بعدی را ایجاد کرده است.
به گزارش ایرنا، این شهرستان با استانهای البرز، تهران و قزوین و همچنین شهرستان ساوه در جنوب مجاورت دارد و توپوگرافی منطقه هم نشان می دهد که مسیر هیچ رودخانه ای اعم از دائمی و فصلی به سمت این دیار نیست و حیات آبی اش کاملا وابسته به میزان بارش هاست که البته چندان هم تعریفی ندارد.
افزون بر ۱۲ هزار هکتار باغ پسته در این شهرستان احداث شده و در حالت ثمردهی قرار دارند و حتی برای برند شدن پسته این منطقه هم تلاش های زیادی شده است و پایانه صادراتی هم در دست راه اندازی است اما افق و چشم انداز یک تا ۲ دهه آینده برای باغداران منطقه چندان روشن نیست و سطح آبهای زیرزمینی به عنوان اصلی ترین منبع تامین آب مورد نیاز حوزه های کشاورزی، صنعتی، خدمات و خانگی هر سال بین ۸۰ تا ۸۵ سانتیمتر پایین تر می رود بی آنکه در مقدار بارش ها هم نسبت به میانگین بلندمدت افزایشی حاصل شده باشد.
فعالیت افزون بر ۳۲۰ کارخانه و صنعت در قالب شهرهای صنعتی مامونیه، پرندک و زاویه و اشتغال اغلب ساکنان به خصوص در بخش خشکرود به کشاورزی و باغداری در کنار واحدهای بزرگ گلخانه ای بار سنگینی را در کنار نیاز ساکنان شهر و روستاهای این شهرستان به منابع آبی فقیر تحمیل کرده است و در یک کلام، «زرندیه شهرستانی است که همیشه از جیب می خورد».
طرح انتقال پساب صنعتی جنوب تهران به زرندیه که حدود ۱۵ سال است روی میز مسئولان قرار دارد نیز تاکنون راه به جایی نبرده است که حداقل می توانست بار تامین آب صنایع را به دوش بکشد از طرفی پروژه انتقال آب شاخصی مانند آنچه از سد کوچری گلپایگان به قم اجرا شد و برای ساوه هم در دست احداث است نیز وجود ندارد تا امیدواری به آینده این شهرستان افزایش یابد.
هدف از تهیه این گزارش بیان عمق مشکلات آبی شهرستان زرندیه و چشم انداز ناروشن آینده است که بیم آن می رود ضمن خشکیدن باغات پسته و کاهش فعالیت های کشاورزی، آنگونه که مدیر امور منابع آب منطقه می گوید، حتی تا ۱۰ سال آینده هم برای تامین آب آشامیدنی ساکنان با تنگنای شدید مواجه شود.
سیمای بارشی زرندیه در بلندمدت و امسال
مدیر امور منابع آب زرندیه در گفت و گو با ایرنا، افزود: برآورد میانگین بارش های این شهرستان از سه ایستگاه رازقان، کریم آباد و پیک انجام می شود هرچند یک ایستگاه دیگر به نام چناقچی وجود دارد که حوزه آبریز آن مربوط به شهرستان نیست.
«جمال محمدی» اظهار کرد: متوسط بارش سه ایستگاه مذکور را با نرم افزارهای خاص اندازه گیری می کنیم که بر اساس داده ها امسال به طور متوسط ۱۹۰ میلیمتر بارش داشتیم در حالی که این میزان در سال بارشی گذشته ۳۰۸ میلیمتر بوده است که نشان از کاهش افزون بر ۴۰ درصدی دارد.
وی همچنین میانگین بارندگی درازمدت در شهرستان زرندیه را ۲۱۰ میلیمتر عنوان کرد و گفت: امسال میزان بارش ها در مقایسه با بلندمدت ۱۲ درصد بوده است.
محمدی گفت: یکی از خطراتی که در مورد منابع آب زرندیه وجود دارد، مرگ آبخوان و پایین رفتن هر ساله سطح آب های زیرزمینی این شهرستان است و وقتی این اتفاق می افتد، دانه های بالای آب به حالت فشرده در می آید و تخلخل بین دانه ها از بین می رود و در چنین شرایطی حتی اگر شبانه روز هم بارندگی داشته باشیم، آب دیگر در زمین نفوذ نمی کند و به احیای آبخوان کمک نخواهد کرد.
به گفته او، بارندگی بهاره امسال شهرستان زرندیه نیز در ایستگاه پیک به ۲۱ میلیمتر رسید در حالیکه پارسال ۱۱۸ میلیمتر بود و در ایستگاه کریم آباد هم ۴۹ میلیمتر بارش داشتیم که این میزان در سال گذشته ۱۲۷ میلیمتر بود ضمن اینکه میزان بارش بهاره در ایستگاه رازقان نیز سه ماه نخست امسال ۱۸ میلیمتر بود حال آنکه این میزان در مدت مشابه سال گذشته ۱۵۰ میلیمتر بوده است.
وی افزود: مردم به تصور اینکه امسال نیز مانند پارسال بارش های بهاره مناسبی در شهرستان خواهیم داشت، اقدام به دیم کاری کردند و هزینه های زیادی متحمل شدند اما متاسفانه به دلیل کاهش چشمگیر بارش ها دچار خسارت های زیادی شدند.
محمدی تاکید کرد: خاصیت بارش های بهاره از نظر شدت و مدت در مقایسه با بارندگی های زمستانی بسیار متفاوت است به این دلیل که در مدت زمانی کوتاه، حجم چشمگیری از بارندگی رخ می دهد اما چون فراگیر نیست و به صورت لکه ای رخ می دهد، از این رو میزان متوسط بارش ها مثلا برای ایستگاه کریم آباد که ۴۹ میلیمتر عنوان شد، قابل تعمیم به کل دشت نیست.
مدیر امور منابع آب شهرستان زرندیه از مشترکان بخش خانگی و همچنین کشاورزان منطقه درخواست کرد که ضمن درک شرایط کم آبی با مدیریت بهینه و صرفه جویی به پایداری شبکه کمک کنند.
افت سالانه منابع زیرزمینی زرندیه تا ۸۵ سانتیمتر و تدابیر امور آب
به گفته او در ۴۰ سال اخیر شهرستان زرندیه با کمبود دست کم یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب کسری مخرن در حوزه آب روبرو شده است.
وی گفت: زرندیه یکی از شهرستان های گرم و خشک است که بارندگی آنچنانی ندارد که امسال در مقایسه با پارسال حدود ۴۰ درصد و نسبت به درازمدت هم ۱۲ درصد کاهش بارش داشته است.
مدیر امور منابع آب زرندیه اظهار کرد: یکی از تفاوت های این منطقه آنجا مشخص می شود که هیچ رودخانه ورودی از سمت سایر شهرستان ها ندارد و همه آنچه که به عنوان منابع آبی دارد از محل بارش ها و تغذیه از خود شهرستان است و از هیچ سرشاخه ای آب دریافت نمی کند و عمده کانون بارش ها هم از سمت بخش خرقان به طرف دشت مرکزی است.
به گفته او بند تغذیه مصنوعی، سد کوچک علیشار با حجم ۴۰۰ هزار متر مکعب و بند ورامه هم پارسال سرریز کرد که البته مدیریت آن در اختیار امور آب قرار ندارد.
وی تاکید کرد: فقط در دشت مرکزی زرندیه از حیث منابع زیرزمینی با کسری مخزن ۳۵ میلیون مترمکعبی مواجه هستیم و سطح آب هم هر سال بین ۸۰ تا ۸۵ سانتیمتر پایین تر می رود و در این خصوص یکی از اقداماتی که انجام شد، خاموشی چاهها در فصول سرد سال است که امسال به مدت ۲ ماه و نیم اجرا شد.
وی شمار چاههای مجاز اعم از کشاورزی، صنعتی و خدماتی را ۵۸۰ حلقه عنوان کرد و گفت: شهرستان زرندیه کمترین شمار چاه غیرمجاز در سطح استان مرکزی را دارد و پرونده ۳۱ حلقه چاه موضوع فرم یک هم در دست بررسی است که در صورت تشخیص کمیسیون به آنها مجوز داده می شود و تکلیف چاههای فرم پنج هم بر اساس قانون تعیین تکلیف با همکاری مردم و خوداظهاری نیز مشخص و اغلب این چاهها نیز پر شده است.
محمدی گفت: مشکل اصلی در شهرستان زرندیه به خصوص در دشت مرکزی اضافه برداشت است و میزان آب قابل برنامه ریزی که از سوی وزارت نیرو تعیین شده است نیز ۸۱ میلیون مترمکعب برای همه بخش های صنعت، کشاورزی، خدمات و خانگی است اما اکنون بیش از ۱۴۰ میلیون مترمکعب در حال برداشت است به همین دلیل در حال برنامه ریزی برای تعدیل پروانه های بهره برداری هستیم.
وی ادامه داد: ضریب تعدیل پروانه های دشت مرکزی زرندیه ۷۵۶ هزارم تعیین شده است بدین معنا که اگر پروانه ای تاکنون مجوز برداشت ۴۰ لیتر داشته است، این میزان با اعمال تعدیل به حدود ۳۰ لیتر کاهش خواهد یافت.
به گفته او، چاره ای جز کاهش اضافه برداشت برای به تعادل رساندن آبخوان و چشم انداز آینده در شهرستان زرندیه وجود ندارد و این مساله در گرو همکاری کشاورزان است و آنها باید در قبال آیندگان احساس مسئولیت داشته باشند.
ممکن است در ۱۰ سال آینده آب شرب هم نداشته باشیم؛ لزوم استقرار سامانه های نوین آبیاری
مدیر امور منابع آب زرندیه هشدار داد: اگر برداشت آب به شیوه کنونی تداوم یابد، می توان گفت که برای ۱۰ سال آینده حتی آب خوردن هم در این شهرستان وجود نخواهد داشت.
مدیرامور منابع آب زرندیه تاکید کرد: آبیاری به شیوه غرقابی در این شهرستان دیگر قابل قبول و دارای توجیه نیست و کشاورزان باید به سمت استقرار سامانه های آبیاری نوین و تحت فشار گام بردارند به شرط اینکه در صورت اجرای این سیستم ها، کشت را اضافه نکنند و کاهش سطح برداشت داشته باشند.
وی گفت: اجرای طرح تعدیل پروانه برداشت و تاکید بر ضرورت استقرار سامانه های نوین آبیاری در اصل برای کمک به کشاورزان و بهره برداران این بخش است و اگر در این رابطه همراهی نشود، بسیاری از عرصه های کشاورزی مانند باغات پسته که هزینه های میلیاردی برای احداث آنها شده و دست کم تا بهره وری کامل به مدت ۱۰ سال به آب نیاز دارد و باید برای نسل های آینده هم تا ۵۰ سال بعد ثمردهی داشته باشد از بین خواهند رفت.
مدیر امور منابع آب زرندیه در مورد وضعیت آب شرب این شهرستان نیز، گفت: تامین آب مورد نیاز ساکنان شهرهای مامونیه، پرندک و زاویه به خصوص در فصول گرم سال با مشکلاتی مواجه است و حتی در ۲ سال قبل هم به حالت فوق بحرانی تبدیل شد و بسیاری چاهها نیز دچار قطعی شدند که برای رفع این مشکلات به صورت اضطراری مجوز حفر یک حلقه چاه را دریافت کردیم تا کمبود آب را جبران کنیم.
محمدی اظهار داشت: برای تامین آب شرب شهر مامونیه هم در حال دریافت مجوز حفر یک حلقه چاه دیگر هستیم تا نیاز ساکنان برطرف شود و در صورت تکمیل عملیات حفاری و بهره برداری، آب شرب این شهر توسط هفت حلقه چاه تامین می شود ضمن اینکه منبع تامین آب همه شهرهای شهرستان زرندیه نیز از چاه است.
وی در ادامه از طرح تامین آب شهر مامونیه و روستاهای اطراف که در دستور کار شرکت آب منطقه ای استان مرکزی قرار دارد، خبر داد و افزود: هم اکنون مشاورین روی این طرح در حال مطالعات هستند و موقعیت حفر ۲ مورد از چاهها نیز انجام شده است اما به طور کلی اکنون در مراحل آغازین آن قرار داریم.
وی تاکید کرد: البته تامین بلندمدت آب مورد نیاز شهرستان زرندیه که از مناطق مهاجرپذیر و توام با توسعه صنعتی است مستلزم راهکاری اصولی است و در همین راستا ما پیشنهاداتی هم در سفر سال گذشته اعضای کمیسیون کشاورزی دادیم که از جمله آنها تداوم پروژه خط انتقال آب سد کوچری به ساوه تا زرندیه است.
چشم انداز صنعت زرندیه در میانه بحران کم آبی
به گفته او بیش از ۱۵ سال است که طرح انتقال پساب جنوب تهران به زرندیه مطرح است اما تاکنون اعتباری برای اجرای آن تخصیص نیافته است و اگر این طرح اجرا می شد، دست کم می توانستیم آب مورد نیاز بخش صنعت شهرستان زرندیه را از این محل تامین کنیم اما اکنون شاهد آن هستیم که حتی وضعیت صنایع زرندیه هم در زمینه دسترسی به آب با مشکل روبرو شده است.
محمدی گفت: بر اساس مصوبه ای که به تایید شورای حفاظت آب شهرستان زرندیه رسید، مقرر است هیچ صنعت جدیدی تا قبل از چاره اندیشی برای تامین منابع آبی مورد نیاز، مستقر نشود زیرا آب زیرساخت اصلی برای حیات صنعت است و با اینکه زرندیه از نظر موقعیت جغرافیایی برای توسعه صنعتی شرایط ایده آلی دارد اما تامین آب باید بر توسعه صنعت مقدم باشد و حتی طرح احداث یک شهرک صنعتی جدید در حاشیه آزادراه غدیر که چند ماه پیش به بهره برداری رسید نیز ارائه شد اما به دلیل کم آبی منطقه با آن مخالفت نمودیم.
وی گفت: هم اکنون کارخانه های مستقر در ۲ شهرک صنعتی زرندیه برای تامین نیازهای خود از آب شرب استفاده می کنند و این کار اجحاف در حق ساکنان شهرستان است.
مدیر امور منابع آب شهرستان زرندیه خواستار مساعدت و همراهی مسئولان تصمیم گیر در بخش صنعت شد و گفت: گاه مجوز استقرار صنعتی صادر می شود که نیاز آبی آن پنج لیتر در ثانیه است و این مساله به معضلی برای امور آب و حتی شرکت شهرهای صنعتی تبدیل می شود و درخواست ما این است که در این راستا، فقر منابع آبی شهرستان نیز مدنظر قرار گیرد.
به گفته او، در شرایط کنونی تنها کاری که می توان انجام داد، جلوگیری از اضافه برداشت است و در این راستا سایر دستگاهها و اعضای شورای حافظت آب مانند دادگستری و جهاد کشاورزی نیز همکاری مساعدی دارند و همدلی خوبی در این زمینه را شاهد هستیم.
محمدی گفت: مردم و به خصوص کشاورزان هم به شرایط نامطلوب آبی شهرستان پی برده اند و همراهی دارند اما لازم است که در این خصوص فعالیت فرهنگی و روشنگری های لازم از سوی سایر مسئولان و ائمه جمعه به خصوص در زمینه طرح تعادل بخشی وزارت نیر انجام شود.
به گفته مدیر امور منابع آب شهرستان زرندیه، طبق بررسی های صورت گرفته و با وجود برگزاری چندین جلسه با مالکان چاههای بخش کشاورزی و اهالی منطقه در فرمانداری و بخشداری مرکزی اغلب آنها از اینکه تنها شغلی که می توانند انجام دهند، کشاورزی است و هیچ زمینه و فرصت شغلی دیگری مانند صنعت و خدمات ندارند، گلایه مند هستند و همین مساله می طلبد که مسئولان برای ایجاد بسترهای اشتغال در سایر بخش های غیر از کشاورزی در منطقه به خصوص در حوزه خشکرود برنامه ریزی کنند تا شاهد همراهی بیشتر آنها با برنامه های تعادل بخشی آب باشیم.
