زلزله همان بلایی که با آمدنش خانه هایمان ترک بر می‌دارد و سقف کاشانه‌هایمان سست یا بر سرمان آوار می‌شود. در کشوری زندگی می کنیم که از نظر وقوع بلایای طبیعی از جمله زمین لرزه یکی از پرریسک ترین نقاط  جهان است.

در استان مرکزی نیز که در فلات مرکزی ایران قرار دارد، باید برای زلزله آماده باش بود و زنگ خطر را قطع نکرد، چرا که با شناسایی ۴۷ گسل زلزله در این استان هر چیزی احتمال دارد پس باید آماده بود تا به یکباره مقهور یک زلزله چند ریشتری نشویم و هزاران نفر داغدار یا بی‌خانمان نشوند، تجربه ای که به دردناک ترین شکل در سرپل ذهاب شاهد بودیم.

این یک نتیجه گیری مبالغه آمیز نیست، واقعیتی است که باید قبول کرد و برای آن آماده بود، هرچند نمی توان از وقوع زلزله جلوگیری کرد، اما می توان به گونه ای برنامه ریزی و اقدام کرد که میزان خسارات جانی و مالی ناشی از زلزله به کمترین میزان خود برسد.

البته بر اساس آنچه در سایت لرزه نگاری مرکز ژئوفیزیک دانشگاه تهران مشاهده می شود، خوشبختانه زلزله هایی که در استان مرکزی تجربه شده در ریشترهای پایین اتفاق افتاده ولی این مسئله نافی ضرورت آمادگی همه جانبه در برابر چنین رخداد طبیعی نیست، چراغ این زنگ خطر باید همیشه روشن باشد و آمادگی همیشه برقرار.

مرکزی، یکی از استان های زلزله خیز فلات ایران

مدیرکل مدیریت بحران استانداری مرکزی در اینباره به ایسنا گفت: فلات ایران در پهنه کوه‌زایی آلپ - هیمالیا قرار دارد که یکی از زلزله خیزترین نقاط جهان است، بر این اساس کشور ما مستعد وقوع زلزله است، کمااینکه در تاریخ ایران انواع زلزله‌ها در فلات ایران تجربه شده است.

حمید غیاثی با یادآوری بزرگترین زمین لرزه‌های ایران نظیر زلزله سال ۴۱ در بوئین زهرا، سال ۵۸ در طبس و زلزله بم در سال ۱۳۸۲ و ... اظهار کرد: ایران به طور میانگین هر ۱۰ سال یک زلزله بزرگ را تجربه کرده است که آخرین زمین لرزه در مقیاس ریشتر بالا مربوط به کرمانشاه و سرپل ذهاب بوده است. از طرفی کشور ما به لحاظ اقلیم جغرافیایی دائما در حال لرزش است، اما زلزله های در مقیاس کمتر احساس نمی شوند.

وی در ادامه، از استان مرکزی به عنوان یکی از استان های زلزله خیز فلات ایران یاد کرد و افزود: تاکنون ۴۷ گسل زلزله در این استان شناخته شده است و به لحاظ تعدد گسل‌ها از استان‌های مستعد وقوع زلزله در ایران بشمار می‌رود.

وی افزود: استعداد شهر اراک به عنوان مرکز استان مرکزی در وقوع زلزله به مراتب کمتر است و جزو مناطق متوسط رو به بالا محسوب می‌شود، اما مناطق شمالی و جنوبی استان مرکزی از استعداد بیشتری برای وقوع زلزله برخوردار هستند.

خیر سیل به 5000 واحد مسکونی رسید

مدیرکل مدیریت بحران استانداری مرکزی ادامه داد: با توجه به پیشرفت تکنولوژی و بهبود وضعیت معیشتی مردم و با کمک دستگاه هایی نظیر بنیاد مسکن، کار مقاوم سازی ابنیه در برابر وقوع مخاطرات طبیعی انجام می شود. سیل بهار سال ۱۳۹۸ گرچه آسیب زیادی به حوزه کشاوزی و ابنیه استان وارد کرد، اما کمک کرد تا پنج هزار واحد مسکونی استان مرمت و بازسازی شود.

وی با تاکید بر اینکه مقاوم سازی ابنیه عاملی برای مقاومت بیشتر در برابر زلزله و سایر مخاطرات طبیعی است، افزود: علاوه بر بازسازی پنج هزار واحد مسکونی در استان طی سال گذشته پنج هزار واحد مسکونی دیگر مقاوم سازی شده است و در مجموع در استان برای افزون بر ۱۰ هزار واحد مسکونی برنامه بازسازی و بهسازی اجرایی شده است.

وی افزود: با تشدید نظارت‌های لازم از سوی مراجع ذیربط، واحدهای مسکونی در حال احداث نیز از ضریب بالای استحکام و مقاومت پذیری در برابر مخاطرات طبیعی برخوردار هستند. در واقع مقاوم سازی و سبک سازی ابنیه در دستور کار استان قرار دارد و جزو اصول برنامه های شهرسازی و ساختمان سازی است.

غیاثی در ادامه خواستار بیمه کردن اماکن مسکونی، تجاری، تولیدی و ... در برابر حوادث و بلایای طبیعی شد و افزود: بیمه به عنوان یک چتر حمایتی می‌تواند در کنار دولت باشد و خسارات ناشی از بروز حوادث و بلایای طبیعی را جبران کند.

افزایش توان شهرهای زلزله خیز

وی افزود: ستاد پیشگیری، هماهنگی و فرماندهی عملیات پاسخ به بحران که به اختصار ستاد مدیریت بحران استانداری گفته می‌شود، با برگزاری همایش‌ها و کارگاه های آموزشی توان شهرهای مختلف استان بویژه شهرهای شمالی و جنوبی که استعداد بیشتری برای وقوع زلزله دارند را برای مقابله با مخاطرات طبیعی افزایش داده است.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری مرکزی تصریح کرد: اجرای طرح دوام توسط مجموعه مدیریت شهری استان در دستور کار است و به دنبال افزایش آمادگی مردم برای مقابله با بحران هستیم تا تاب آوری استان برای زلزله‌های با ریشتر بالا تقویت شود.

وی گفت: با وجود تمامی اقدامات پیشگیرانه و مقاوم سازی های انجام شده، متاسفانه در نقاط روستایی استان به دلیل وجود بافت خشت و گلی، تاب آوری ابنیه کمتر از نقاط شهری است.

ایسنا، در گزارش های قبلی به وضعیت ابنیه و بافت‌های فرسوده استان پرداخته است و با انعکاس اظهار نظر متولیان و کارشناسان امر در این حوزه به بررسی راهکارهای مناسب در راستای پیشگیری از بروز خسارت گسترده متاثر از زلزله نیز پرداخته است.

تجربه زلزله‌های متعدد در ایران نشان می‌دهد که بافت‌های غیر مقاوم آسیب پذیرترین بافت مسکونی در این کشور هستند و استان مرکزی از این بافت ها بی بهره نیست. بررسی گسل های استان مرکزی و قرار گرفتن این بافت ها بر روی گسل های این استان موضوع مهمی است که در ادامه این گزارش بدان می‌پردازیم. در واقع هدف از نگارش این گزارش شناسایی کانون‌های خطر استان و بررسی اقدامات پیشگیرانه در مقابل تهدیدات احتمالی این بلای طبیعی است، سوال مهمی که مدیرکل راه و شهرسازی استان به آن پاسخ می دهد.

صفحه عربستان را دریابیم

احمد مرزبان با اشاره به اینکه ایران بر روی کمربند آلپ - هیمالیا قرار دارد و جزو مناطق لرزه خیز جهان است، گفت: ایران از چهار طرف (صفحه عربستان، صفحه عمان، صفحه هیمالیا و صفحه خزر) تحت فشار است و در مقابل این فشارها مقاومت می‌کند. درست زمانی که فشارها بیش از حد توان باشد شکستگی صفحات رخ داده و حرکت گسل‌ها زلزله را ایجاد می‌کند.

وی با اشاره به اینکه در حال حاضر بیشترین فشار از سمت صفحه عربستان به ایران وارد می‌شود، اظهار کرد: ایران سالانه به صورت متوسط سه سانتیمتر فشرده می‌شود. به طور میانگین هر 10 سال یک زلزله فاجعه بار با بزرگی هفت ریشتر یا بیشتر و هر سال یک زلزله با بزرگای شش یا هفت ریشتر رخ می‌دهد. زلزله‌های ایران از نوع کم‌عمق(میانگین ۱۰ کیلومتر از سطح زمین) هستند.

علت خرابی ها

وی افزود: عمده علت اصلی افزایش خرابی‌ها و بروز تلفات انسانی، علاوه بر ژرفای کم بیشتر زمین­لرزه ها که موجب نزدیکی کانون زمین­لرزه ها به مناطق شهری می‌شود، کیفیت پایین ساخت‌وسازها، عدم رعایت مقررات ملی ساختمان و همچنین پایین بودن سطح آموزش است.

وی با اشاره به اینکه ۴۷ گسل شناخته شده در استان مرکزی وجود دارد، افزود: از جمله مهم‌ترین گسل‌ها می‌توان به تبرته، تلخاب، چغار، تفرش، عزالدین، ایندس، خشک‌رود، کوشک نصرت، البرز، بید هند، کهک، موجان، راهجرد، نیزار، شمال محلات، جنوب محلات، شمال خمین، جنوب خمین، گلپایگان، فرنق، امان آباد، انجیرک، ساوه و غیره اشاره کرد.

مرزبان ادامه داد: گسل تبرته (توزلوگل) از شمال غربی روستای تبرته که در فاصله ۱۵ کیلومتری غرب فرمهین واقع شده است، تا فراسوی جنوب شرقی روستای انجدان در جنوب شرقی اراک گسترش دارد. طول این گسل بالغ بر ۱۳۰ کیلومتر است. گسل تلخاب با طول حدود ۱۱۰ کیلومتر از فاصله حدود چهار کیلومتری شرق کمیجان تا نزدیکی خورهه در شمال غربی دلیجان ادامه می­یابد و از فاصله حدود ۴۰ کیلومتری شمال شرقی شهر اراک می­گذرد.

او افزود: گسل کوشک نصرت(چشمه پلنگ) به درازای بالغ بر ۱۶۰ کیلومتر در پهنه شمالی ساوه قرار دارد. گسل ایندس با درازای بیش از ۷۰ کیلومتر یکی از گسل‌های بنیادی گستره ساوه است و تا سلفچگان گسترش دارد و از فاصله حدود صد متری شمال شرقی سد ساوه می گذرد. گسل خشکرود به درازای بالغ بر ۱۲۰ کیلومتر در شمال و شمال شرقی گسل ایندس گسترش دارد.

استاندارد 2800 چه می گوید؟

وی گفت: براساس آخرین ویرایش استاندارد ۲۸۰۰(آیین نامه زلزله ایران) استان مرکزی در محدوده شهرهای با خطر زلزله نسبی متوسط و بالا قراردارد. شهرها و مراکز جمعیتی ساوه، رازقان، مامونیه، نوبران، زاویه، پرندک،  آشتیان، تفرش، دلیجان، نراق، جفتان، عضدیه شازند، راوه جزو مناطق با خطر نسبی زلزله بالا هستند و سایر مناطق با خطر نسبی زلزله متوسط هستند.

این مقام مسئول در راه‌وشهرسازی استان مرکزی به مطالعات انجام شده در این خصوص اشاره کرد و افزود: تهیه نقشه پهنه بندی زلزله استان(طرح لرزه زمین  ساخت)، مطالعه گسل‌های تلخاب و تبرته، مطالعه موردی روستاهای واقع در حریم گسل و طرح جابجایی بعضی از آنها، مطالعات خاص لرزه خیزی برای سایت‌های ویژه استان نظیر سدها، پالایشگاه، نیروگاه و تاسیسات و مستحدثات مهم، حساس و حیاتی، انجام طرح جامع خطرپذیری استان (شامل زمین لغزش، لرزه زمین ساخت و لرزه خیزی و...) و تهیه طرح ریز پهنه‌بندی زلزله برای شهرستان اراک و داود آباد از جمله مطالعات صورت گرفته است.

وی به تجهیزات و سیستم‌های لرزه نگاری و شتاب‌نگاری در استان مرکزی نیز اشاره کرد و افزود: شبکه لرزه نگاری وابسته به پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله(ورچه خمین و آشتیان)،  شبکه لرزه نگاری وابسته به موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران(رازقان)، شبکه شتابنگاری وابسته به مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی( ۲۵ ایستگاه)، لرزه نگارهای اختصاصی نصب شده در مراکز ویژه نظیر سد کمال صالح و سیستم هشدار زلزله جهت کلانشهر اراک در محل استانداری مرکزی(سامانه هشدار سریع) از جمله این تجهیزات هستند.

او افزود: ایستگاه‌های خمین و آشتیان وابسته به پژوهشگاه زلزله، ایستگاه رازقان وابسته به موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران و ایستگاه‌های خنداب، نراق، سد ۱۵ خرداد، کمیجان، تفرش، آشتیان، رازقان، خمین، نوبران، شازند، مامونیه، جفتان، رودشور، تلخاب، محلات، ساوه، جعفرآباد، اراک و فرمهین نیز وابسته به وزارت راه و شهرسازی هستند.

55  هزار مسکن روستایی نیازمند مقاوم سازی

مرزبان تصریح کرد: از مجموع حدود ۱۰۵ هزار واحد مسکونی روستایی استان حدود ۵۰ هزار واحد مسکونی توسط بنیاد مسکن مقاوم سازی شده و در اینباره نگرانی خاصی وجود ندارد و حدود ۵۵ هزار واحد نیازمند مقاوم سازی است.

وی گفت: در مناطق شهری عمدتا بافت‌های فرسوده، حاشیه‌ای و سکونتگاه های غیر رسمی و ... نیازمند مقاوم‌سازی هستند. در کل استان 1900 هکتار بافت فرسوده و ناهمگون شهری و ۷۱۲ هکتار سکونتگاه غیررسمی وجود دارد که عمده سکونتگاه‌های غیررسمی در اراک و ساوه و بافت‌های فرسوده در اراک، دلیجان، محلات، آشتیان، غرق آباد، مامونیه و پرندک قرار دارند.

به گفته مدیرکل راه و شهرسازی استان مرکزی، از مهمترین طرح‌های پیشنهادی مصوب، تعیین حریم گسل‌ها، تهیه و تدوین سناریو زلزله شهرهای اراک و ساوه و بررسی وضعیت اماکن یا نقاط لازم برای اسکان اضطراری در این شهرستان ها، مدیریت بحران و کاهش ریسک سامانه حمل‌ونقل استان است.

به گزارش ایسنا، تحقیقات ۱۰ ساله اخیر در فاصله سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۶ نشان داده است که روند تاب آوری در شهرها به دلیل پیشرفت تکنولوژی و تقویت بنیه اقتصادی مردم در حال افزایش است، هرچند نسبت به دیگر کشورهای جهان که در زمینه حوادث کار می‌کنند، روند ما کند بوده اما رو به ارتقاء است. البته واحدهای مسکونی مناطق حاشیه‌ای که بدون هیچ‌گونه نظارتی ساخته شده‌اند، در این محدوده نمی‌گنجد.

بنا بر داده‌های ارائه شده، زلزله بیخ گوشمان است، شاید این اظهارات ترس برانگیز باشد، اما زلزله باید به بخشی از واقعیت روزمره تبدیل شود، باید گفتنی‌ها را گفت و برای افزایش آگاهی و آمادگی در برابر آن و افزایش تاب‌آوری و مقاومت مردم راهکار ارائه داد و برای عملی کردن راهکارها برنامه عملیاتی تدوین و اجرا کرد.

ایسنا پیشتر در گزارشی با عنوان "در استان مرکزی، با زلزله چند چندیم؟ "  که دهم دیماه ۱۳۹۶ بر روی خروجی این خبرگزاری قرار گرفت در گفت‌وگو با کارشناسان و مسئولان به تشریح میزان مقاومت و تاب آوری این استان در برابر زلزله پرداخت و در این گزارش بر لزوم مقاوم سازی ابنیه، نظارت بر ساختمان سازی اصولی و فنی، تبعات حاشیه نشینی و سکونت‌های غیرمجاز به عنوان تهدیدی برای کاهش تاب‌آوری استان در برابر زمین لرزه‌های با ریشتر بالا پرداخته بود.