کاروانسرای «عبدالغفار خان» در گذشته مامن و سرپناهی برای کاروانیان و در راه ماندگان بود و امروز به عنوان یک اثر تاریخی، جاذبه ای برای بازدید گردشگران است تا صدای پای تاریخ را از حجره و ایوان هایش بشنوند.

به گزارش ایرنا، این کاروانسروا در روستای «باغ شیخ» در جنوب شرقی شهر ساوه، اکنون به عنوان یکی از مهمترین آثار تاریخی و هدف گردشگری شهرستان ساوه محسوب می شود.
باغ شیخ نام روستایی در حد فاصل روستاهای «احمد آباد» و «طراز ناهید» است که رد پای فرهنگ و تمدن ایرانیان قدیم در کاروانسرای دوران قاجار آن دیده می شود.
برخی بر این باورند که باغ شیخ که اینک به عنوان یکی از روستاهای هدف گردشگری شهرستان ساوه تعیین شده است، در ابتدا «موسی آباد » نام داشته؛ اما حدود ۳۰۰ سال قبل فردی به نام «شیخ احمد» از بزرگان این روستا، باغی زیبا و پربار بنا می کند و همواره در این باغ پذیرای مردم ساوه و اهالی بود تا جایی که مردم به جای به کار بردن نام موسی آباد، عنوان باغ شیخ احمد را استفاده کردند و به این ترتیب «باغ شیخ» در گذر زمان جایگزین «موسی آباد» شد.
کاروانسرا، آب انبار و تکیه باغ شیخ از جمله آثار تاریخی ارزشمند در این روستا است که بخش عظیمی از فرهنگ، تمدن و تاریخ بشریت را در دل خود جای داده اند.
«کاروانسرای عبدالغفارخان» در سمت غرب روستا واقع شده و خود می‌تواند یکی از علل شکل ‌گیری روستا محسوب شود.
این کاروانسرا با وسعت بیش از چهار هزار و ۸۰۰ متر مربع از کاروانسراهای بزرگ کشور به شمار می رود و به همت «عبدالغفار خان خلج» در دوران فتحعلی شاه قاجار بنا شده و در سال ۵۴ هجری شمسی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
خشت، سنگ و چوب های این بنای تاریخی راویتگر خاطرات و حکایت های بسیاری از مردمان سرزمین های دور است.
این کاروانسرا دارای پلانی چهار وجهی با ۲ برج ۱۲ ضلعی در طرفین ورودی و 2 برج مدور در جهت مقابل است.
راه ورود به این کاروانسرا در میانه ضلع جنوب شرقی آن واقع است و در سر درب ورودی بنا، جای خالی کتیبه ای دیده می شود که به احتمال زیاد حاوی تاریخ ساخت بنا و نام بانیان آن بوده است.
نمای خارجی این ضلع از کاروانسرا از ردیف شدن طاق نماهای عمیق در طرفین سردرب تشکیل شده و بر شکوه و زیبایی آن افزوده است.
وقتی از ورودی گذر می کنیم، وارد هشتی وسیع و مرتفعی می‌شویم که طاق آن با کاربندی و مقرنس های گچی و زیبا تزئین شده است.
فضاهای 2 طبقه ای که در اطراف هشتی قرار گرفته آن را به تیمچه ای کوچک تبدیل کرده است و کلاهکی هشت وجهی در میانه طاق هشتی و برفراز نمای آن وجود دارد که از داخل و خارج کاروانسرا قابل رویت است و سبب شده نمای ضلع جنوب شرقی کاروانسرا از سایر نماها ویژه تر باشد.
پس از عبور از هشتی، حیاطی مربعی شکل با اضلاعی به طول ۳۷ متر می بینیم و در هر ضلع آن ایوانی در میانه قرار دارد که به جز ایوان جبهه ورودی، در انتهای هر ایوان اتاقی به شکل شاه نشین ساخته شده است.
با اندکی تغییر زاویه دید، در طرفین هر کدام از ایوان ها سه ایوانچه می بینیم که هرکدام به حجره ای مرتبط می‌شود و در مجموع در هر ضلع از بنا ۶ ایوانچه و حجره وجود دارد.
فضاهای اطراف حیاط در این بنا بر خلاف سایر کاروانسراها هم سطح حیاط می باشد و از چهار کنج حیاط، درگاه های ورود به فضای اصطبل و راه پله منتهی به بام تعبیه شده است.
با ورود به حجره ها، تنورهای دیواری را در هر حجره می‌بینیم که برای طبخ غذا و گرم کردن هوای محیط مورد استفاده قرار می گرفتند.
در ساخت این کاروانسرا از آجر و در پی سازی آن از سنگ استفاده شده است.
کاربندی با گچ، مقرنس کاری های هشتی ورودی، استفاده از آجر چینی از نوع ترنج و گل فرنگی، خطوط نمادها و مرزها در تزئینات کاروانسرا حکایت از روح لطیف بانیان این بنا و مردم منطقه و همچنین معماری اصیل ایرانی دارد.
کاروانسرای باغ شیخ تنها یکی از هزاران اثر ارزشمندی است که نیاکان ما در گذشته با کمترین امکانات و با عشق و هنر بنا نهادند تا اکنون گوشه ای از فرهنگ و تمدن غرور آفرین ایران زمین در دید همگان قرار گیرد.
۱۱۰ اثر ثبتی و ۳۱۲ اثر غیر ثبتی تحت حفاظت در شهرستان ساوه وجود دارد.
6539/9921/3075
گزارش از: سمیرا عارفی مجد