15 اسفندماه از راه رسیده است و همه ساله این روزها شاهد جنب و جوش مردم و مسئولان برای کاشت درخت و توسعه فضای سبز در آستانه بهار هستیم. اما با قرار گرفتن در مقطع خشکسالی و کاهش نزولات آسمانی بویژه در سال جاری که به میزان افزون بر 50 درصد نسبت به سال قبل کاهش داشته، برخی می پرسند در چنین شرایطی که با بحران آبی مواجه هستیم تکلیف فضای سبز موجود و درختانی که امسال کاشته می شوند چیست و آیا لازم است اینهمه درخت کاشته شود؟
به گزارش ایسنا، منطقه مرکزی، برخی می گویند اصلی‌ترین نیاز درخت منابع آبی است و با گرم شدن هوا حتی در تامین نیاز آب شرب با بحران مواجه هستیم چه برسد به درخت و تخصیص بخشی از منابع آبی به درختان و فضای سبز.
پاسخ به این پرسش را در گفت وگو با کارشناسان و مسئولان فضای سبز و کشاورزی جویا شدیم و به ابعاد گوناگون این مسئله در این گزارش پرداخته شده است.
در همین رابطه مدیرعامل سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهری شهرداری ساوه با اشاره به قرار گرفتن در مقطع خشکسالی و کاهش میزان بارندگی ها و نزولات آسمانی گفت: شهرستان ساوه در منطقه خشک و نیمه خشک کشور قرار دارد و طبق آمار میزان بارش ها در این شهرستان از متوسط میانگین استانی کمتر است و به عبارتی از ساوه به عنوان کم بارش ترین شهرستان استان مرکزی یاد می شود.
قاسم جبران، چالش کمبود آب را مهمترین مشکل پیش روی این شهرستان که قطب کشاورزی و صنعت است دانست و افزود: علاوه بر تبعاتی که کمبود منابع آبی در حوزه کشاورزی و صنعتی در این شهرستان بر جای گذاشته آثار و پیامدهای نامطلوبی در سیما، منظر و فضای سبز شهری داشته است، گرچه با مدیریت علمی و راهکارهای اتخاذ شده از سوی این سازمان تمام توان و تلاش خود را برای کاهش پیامدهای منفی متاثر از کم آبی بکار بسته ایم تا همچنان شاهد شهری سبز و برخوردار از فضای سبز متعادل باشیم.
وی به پاییز امسال به عنوان خشک ترین و کم‌بارش ترین پاییز ساوه در طول 67 سال گذشته اشاره کرد و گفت: براساس اعلام مراجع ذیربط میزان بارش ها در سال جاری نسبت به سال گذشته با وجود بارش هایی که در بهمن ماه و اوایل اسفندماه صورت گرفته حدود 50 درصد کمتر بوده است و این هشداری برای مدیریت منابع آبی و مصرف بهینه در این نقطه از کشور است.
وی با تاکید بر مصرف بهینه منابع آبی با مشارکت عمومی اظهار کرد: علاوه بر کمبود منابع آبی گرمای بیش از اندازه کره زمین و نیز سرماهای غیرمترقبه نیز بر روند توسعه فضای سبز شهری و درختکاری تاثیر زیادی داشته است.
جبران در ادامه عنوان کرد: تغییرات آب و هوایی موجب شده است که با چالش های ناخواسته ای روبرو شویم به گونه ای که بخش اعظم فضای سبز شهری و درختکاری به دلیل تغییرات آب و هوایی از عمر کوتاهی برخوردار شوند.
فضای سبز شهری حذف شدنی نیست
وی در ادامه با تاکید بر اینکه با وجود کمبود منابع آبی، نمی توان فضای سبز را از زندگی شهری حذف کرد، تصریح کرد: فضای سبز یک نیاز اساسی است چرا که اکسیژن اصلی ترین نیاز جامعه بشری و تمامی موجودات است و کاشت درخت موجب تولید اکسیژن و تصفیه هوا می شود.
وی با تاکید مجدد بر کمبود منابع آبی، اما لزوم کاشت درختان را در هر شرایطی یادآور شد و گفت: در چنین شرایطی باید به سمتی حرکت کنیم که از گونه های مقاوم و با نیاز آبی کمتر در ایجاد و توسعه فضای سبز شهری استفاده کنیم.
مدیرعامل سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهری شهرداری ساوه به معرفی و شناسایی برخی گونه های جدید درختان که مقاوم به شرایط گوناگون آب و هوایی و با نیاز آبی کم توسط کارشناسان اصلاح نباتات و خاک اشاره کرد: گونه هایی نظیر "گز"، "زیتون تلخ"، "زیتون"، "توت آمریکایی"،"کاج"،"درختچه های پسته" و ... از جمله گونه هایی هستند که با شرایط آب و هوایی ساوه سازگاری داشته و با نیاز کم آبی و مقاومت بیشتر به گرما و سرما مناسب ترین گونه های درختی از نظر منظر و زیبایی شهری به شمار می روند.
وی بیان کرد: از آنجاکه فرهنگ سازی در خصوص شیوه های صحیح مصرف آب صورت نگرفته و بسیاری از مردم با مصرف بهینه آب آشنا نیستند لذا القای این تفکر که کاشت درخت در شرایطی که در خشکسالی و کمبود منابع آبی مواجه هستیم منافات دارد، شهر را از توسعه درختکاری محروم می کند، در حالی که می توان با مدیریت مصرف آب و کاشت درختان مقاوم و با نیاز آبی کمتر سرانه فضای سبز را افزایش داده و از سوی دیگر در راستای ارتقای فرهنگی مصرف آب اقدام کرد.
جبران ادامه داد: در شرایط کم آبی حتی برای چمن کاری هم که به آب بالایی نیاز دارد جایگزین معرفی شده، در واقع چمن کاری حذف نشده بلکه به مراتب کمتر شده و به جای آن می توان از گونه های مقاوم تری نظیر "ژونی پروس"، "خرزهره"،"یوکا"،"پمپاسگراس"و "زرشک" استفاده کرد که نیاز آبی آنها نسبت به چمن بسیار کمتر است و زیبایی خاص خود را دارند.
نمی توانیم به بهانه کم آبی درخت نکاریم
وی بیان کرد: بدیهی است که تغییر گونه های درختان و فضای سبز با کاشت گونه های جدیدی که نسبت به کم آبی مقاوم باشند، موجب کاستن زیبایی هایی خواهد شد که در گذشته با کاشت درختانی که سیما و منظر شهری را بهبود می بخشیدند ایجاد می شد، اما این بدان معنی نیست که ما به بهانه کم آبی، اصلا درخت نکاریم.
وی گفت: به عنوان مثال درختانی مانند چنار، نارون و بید مجنون از گونه هایی هستند که زیبایی مثال زدنی دارند و به دلیل نیاز آبی بالا امکان توسعه آنها وجود ندارد.
جبران با تاکید بر تجهیز آبیاری به سیستم نوین اظهار کرد: علاوه بر تغییر نوع کشت درختان و درختچه ها در فضای سبز شهری ساوه اقدام به بهره مندی از آب خام در تامین نیاز آبی فضای سبز و نیز تجهیز به سیستم آبیاری نوین به دنبال کاهش مصرف آب هستیم.
وی عنوان کرد: در حوزه آبیاری فضای سبز شهری ساوه تا آنجاکه امکانات به ما اجازه داده است شیوه آبیاری نوین را اجرا کرده ایم و آبیاری قطره ای تا 30 درصد و آبیاری بارانی تا 70 درصد در چمن کاری ها انجام شده و مصرف آب را به حداقل رساندیم.
وی تصریح کرد: با لوله گذاری و انتقال آب خام برای تامین نیاز آبی فضای سبز شهری در حال حاضر میزان مصرف آب غیرشرب در طبیعت شهر ساوه بیش از 97 درصد است که در کشور بی سابقه است.
جبران تصریح کرد: منابع آبی و طبیعت امانتی در دست ما و متعلق به آیندگان است، از این رو باید به خوبی از این منابع خدادادی صیانت کنیم و این امانت را به درستی تحویل آیندگان دهیم.
درختکاری در فضای سبز مناطق کم آب کشور کاملا توجیه‌پذیر است
رئیس دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه نیز گفت: درختکاری در فضای سبز مناطق کم آب کشور کاملا توجیه‌پذیر است. چرا که نیاز آبی گیاهان فصلی و بوته‌ای و چمن بسیار زیادتر از درختان است.
جواد نصر، افزود: در بین درختان فضای سبز شهری بسیاری از گونه ها نیاز آبی کمی دارند و جنبه زیستی آنها در فصول مختلف سال قابل مشاهده و استفاده است هر چند که برخی از درختان زینتی نظیر بید، صنوبر، چنار و برخی درختچه‌هایی نظیر برگ نو و یاس نیاز آبی بالایی دارند.
وی به انواع درختان و درختچه‌های زینتی مقاوم به کم آبی اشاره کرد و با توصیه به کاشت این گونه‌ها در شرایط خشکسالی اظهار کرد: کاج تهران، کاج مشهد، کاج سیاه، سرو شیراز، سنجد، اُرس، زیتون تلخ و توت از جمله درختات و ابریشم مصری، خرزهره، طاووسی، پنج انگشت، ارغوان، آتریپلکس و ... از جمله درختچه‌های مقاوم به کم آبی هستند.
کاربرد گیاهان دارویی در فضای سبز
وی ادامه داد: امروزه با توجه به مشکلات کمبود آب و منابع آبی استفاده از گیاهان دارویی در فضای سبز کاربرد یافته است چرا که اغلب این گیاهان علاوه بر نیاز آبی کم مقاومت بالایی به آفات و بیماری‌ها داشته و نیاز تغذیه‌ای آنها نیز کم است.
رئیس دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد ساوه به برخی از گونه‌های گیاهان دارویی اشاره کرد که علاوه بر زیبایی مقاومت خوبی نسبت به شوری و کم آبی دارند و گفت: گیاهانی نظیر بومادران، ختمی، بابونه، اسطوخودوس، رزمادری، گل ماهور و عناب از چنین مزیت‌هایی برخوردار هستند.
وی در ادامه گفت: در سال های اخیر با تغییر در اقلیم و بروز سرماهای زیر صفر هر چند سال یکبار باغداران مبادرت به حذف درختان کرده اند و به این شکل بازدهی اقتصادی درختان به شدت کاهش یافته است.
وی عنوان کرد: طبیعی است این شکل مدیریت باغات هرگز مناسب نبوده و به تدریج باغداران دچار نقصان اقتصادی خواهند شد و از طرف دیگر انار نیاز آبی بالایی داشته که با توجه به کاهش نزولات جوی و پائین رفتن سطح سفره‌های زیرزمینی، باعث شده که باغداران به دنبال جایگزینی درختان دیگری نظیر پسته به جای انار باشند.
ارقام مقاوم را بیابیم
نصر، تصریح کرد: در این بین بهترین راهکار یافتن ارقام مقاوم است و می‌توان در باغات شهرستان درختانی که دچار سرمازدگی نشده اند را انتخاب کرده و پس از بررسی ویژگی های کیفی میوه آنرا به عنوان ارقام مقاوم معرفی کرد.
وی گفت: از جمله درختان دیگری که نیاز آبی کمتری دارند و به سرما و شوری منطقه مقاوم هستند می توان به پسته اشاره کرد که با توجه به دیربازده بودن توصیه می‌شود توسعه کاشت آن به صورت تدریجی صورت پذیرد و با آبیاری قطره ای میزان نیاز آبی آن کاهش یابد، همچنین زیتون و انجیر نیز مقاومت مناسبی به شرایط اقلیمی و آب و هوایی متفاوت دارند.
به گزارش ایسنا، برای درختکاری باید شاخصه‌ها و مولفه‌های متناسب با شرایط اقلیمی و آب و هوایی منطقه کاشت درخت را در نظر گرفت تا ضمن تلطیف هوا به مقابله با ریزگردها که از پیامدها و تبعات منفی غلبه هیولای خشکسالی در منابع طبیعی ایران است، پرداخت.
ایجاد فضای سبز مقاوم، زیبا و کم‌آب‌بر، اصلی‌ترین اولویت در توسعه فضای سبز در مقطع خشکسالی است، تا به بهانه کمبود آب این روزها مانع از نابودی طبیعت شهری نشویم و با بکارگیری روش‌های هوشمندانه به دنبال طراحی فضای سبز و توسعه طبیعت مقاوم در برابر کم آبی باشیم و در جنگ با خشکسالی با بکارگیری تاکتیک لازم پیروز شویم.
بنا بر اعلام کارشناسان جهادکشاورزی و منابع آبی افزون بر 70 درصد منابع آبی کشورمان در دهه‌های اخیر با حفر چاه‌های عمیق برای کاشت محصولات آب‌بر نظیر هندوانه، طالبی، خربزه، گندم، سیب زمینی و انواع میوه در نقاط کم آب از بین رفته است.
از این رو ضمن تاکید بر ممنوعیت این اقدام با اعمال سیاست‌های نظارتی توصیه شده است که کارشناسان این حوزه با ارتقای آگاهی‌های مردم به دنبال فرهنگ سازی در خصوص کاشت درختان جایگزین که مقاوم بوده و نیاز آبی کمتری دارند باشند و جلوگیری از صدور پروانه حفر چاه‌های عمیق و نیز با ممنوعیت کشت های غیرضروری و آب‌بر به عنوان راهکار مهم مقابله با هیولای خشکسالی زمینه برخورداری از فضای سبز دائمی را در جامعه فراهم کنند.
نگهداری از فضای سبز موجود رسالت مهم آحاد مردم نیز هست و نباید اجازه بدهیم با تخریب طبیعت و درختان، نفس فضای سبز به شماره بیفتد. از طرفی انجام به موقع عملیات باغداری نظیر هرس درختان، آبیاری، سمپاشی و کودپاشی نیز در شرایط کنونی از حساسیت خاصی برخوردار است تا شادابی و نشاطی که متاثر از گونه های زیبای گذشته در طبیعت بوجود آمده را حفظ کنیم.
