شهریورماه 1394 بود که از مصائب یک آب‌بان پیر گفتیم.
آب انبار 152 ساله "حاج میرزا حسین عاملی" که دچار تخریب و فرسایش شده بود. اثری ملی که با بهره‌برداری غیر اصولی یا بهتر بگوییم بهره‌برداری عجیب حال بدی پیدا کرده و به نوعی شاید علیرغم تمام وقار و زیبایی‌اش به سخره گرفته شده و تحقیر شده بود.
به گزارش ایسنا، منطقه مرکزی، تعریف کاربری غیر همگون با ساختار این اثر تاریخی که جزو مهمی از میراث فرهنگی ساوه محسوب می‌شود و سالهاست در بافت تاریخی ساوه مسکن دارد به زخمی بر چهره زیبایش منجر شده بود. این زخم روز به روز در حال گسترش بود تا جایی که زخم به عفونت نشست و انتقادها را برانگیخت و ایسنا را به نوشتن گزارشی نقادانه برانگیخت.
آب‌انبار "حاج میرزاحسین عاملی" از مهمترین آب‌انبارهای استان مرکزی است که هنوز ساختمان آن باقی مانده و در خیابان انقلاب شهر تاریخی ساوه قرار دارد. این آب انبار شاید به اندازه مسجد جامع هزار ساله ساوه که او هم البته حال چندان خوبی ندارد عمر نداشته باشد، اما ارزش تاریخی و هنری‌اش کمتر نیست.
آنزمان وقتی جویای حال و روز این آب‌بان پیر بودیم، رئیس وقت میراث فرهنگی ساوه گفت: براساس تاریخی که بر مبنای حروف ابجد از سنگ‌نوشته پیشانی مدخل آب انبار بدست آمده سال بنای این آب‌انبار 1286 هجری قمری یعنی حدود 152 سال قبل است.
وی با تشریح ویژگی کالبدی این بنای تاریخی ساوه گفته بود که این آب‌انبار جهت تامین آب شرب محله‌های مجاور مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفته و ویژگی کالبدی آن به گونه‌ای است که مخزن آن در غرب ورودی واقع شده و به شکل چهارگوش بوده و در وسط آن دو ستون چهارپهلو قرار گرفته است و بنا از جوانب هفت طاق بر روی این ستون‌ها استوار است.
به گفته وی، متاسفانه در سال‌های گذشته و در زمان مدیریت‌های سابق میراث فرهنگی شهرستان، آب انبار فوق که جهت منافع عموم مردم وقف شده و جزو آب انبارهای سالم ساوه محسوب می‌شده در قالب یک قرارداد طولانی به بخش خصوصی واگذار شده تا از محل اجاره‌بهای آن اقدامات عام‌المنفعه انجام شود. براین اساس ورودی آن تبدیل به فروشگاه محصولات پلاستیکی شده و نقاط متعددی از این بنا در حال تخریب و فرسایش بوده است .
در این گزارش تاکید شده بود که براساس آنچه بر سر آب‌انبار 152 ساله ساوه آمده است و با توجه به اینکه این مورد از واگذاری اثر تاریخی به بخش خصوصی نه تنها موجبات حفظ بنا را فراهم نکرده، که موجبات تخریب زودهنگام آن را فراهم کرده است، به نظر می‌رسد چنین واگذاری‌هایی هرچند در گذشته انجام شده باشد و متولیان فعلی مسئول اوضاع پیش آمده نباشند، به نجات این بنای کهن منجر نشده و نجات این بنا و دیگر بناهایی که در غفلت و بی‌خبری مردم و مسئولین چنین وضع فلاکت‌بار و توهین‌آمیزی را می‌گذرانند، وظیفه متولیان حاضر است.
خبرگزاری ایسنا با انتشار این گزارش منتظر اقدام عملی مسئولان بود تا به منظور حراست و حفاظت از این بنای ارزشمند تاریخی که بیانگر هویت تاریخی و فرهنگی این خطه از میهن اسلامی است چه اقدامی انجام خواهند داد؟
با گذشت دو سال و نیم از انتشار این گزارش بالاخره با خبر شدیم که اقدامات موثری در راستای پاسداشت این تکه از یادگاران پیشینیان آغاز شده و این بنای فاخر ملی در حال خروج از وضعیت ناخوش فعلی است.
جانشین میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان ساوه در رابطه با این اقدام که البته با تاخیر بسیار انجام شد، گفت: آب انبار حاج میرزاحسین عاملی از بناهای ارزشمند و فاخر این شهرستان به شمار می‌رود و مرمت و بهسازی و جلوگیری از فرسایش آن در دستور کار میراث فرهنگی قرار گرفته است.
رضا ایاز افزود: تولیت این بنا از لحاظ تاریخی بر عهده میراث فرهنگی است و به دلیل موقوفه بودن زیر نظر اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان است، چرا که در آمد حاصل از آن صرف نیات اولیه ساخت آن یعنی آبرسانی و خرید آبسرد کن و سایر مصارف شرعی می شود .
وی افزود: اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان ساوه به منظور حفظ و بهره‌برداری! از این بنای ارزشمند تاریخی فضای این آب انبار را به مدت 32 سال تبدیل به کاربری غیر فرهنگی کرده بود به طوری که بنا محل فروش اجناس مختلف شده بود و در سال‌های اخیر فروشگاه پلاستیک‌فروشی در این فضا دایر شده بود.
ایاز با اشاره به اینکه با پیگیری‌های صورت گرفته مانع از تعریف کاربری غیرفرهنگی در این مکان شدیم و فعالیت اصناف در حریم آب انبار حذف شد، افزود: به لحاظ صیانت و حفاظت از این اثر تاریخی با هماهنگی بعمل آمده با اداره اوقاف و امور خیریه قرار بر این شد تا با واگذاری حریم آب انبار به بخش خصوصی و انجام اقداماتی به منظور مرمت و بهسازی این اثر تاریخی، یک کاربری فرهنگی و همگون با میراث فرهنگی و صنایع دستی در آن تعریف شود.
وی گفت: با بررسی‌های بعمل آمده صلاحیت "خانه هنر سوده عقیق" که به عنوان یک تعاونی با فعالیت فرهنگی و فعال در حوزه صنایع دستی به شمار می‌رود محرز و از هر حیث برای کار مرمت و بهسازی این بنای تاریخی و بهره‌برداری مطابق با ساختار سازمان مناسب تلقی شد و پس از طی تشریفات قانونی بهره‌برداری از این بنا به این تعاونی واگذار شد.
ایاز تصریح کرد: آب انبار حاج میرزا حسین عاملی مربوط به دوره زندیه است و در محدوده غرب خیابان انقلاب شهرستان ساوه واقع شده. این اثر تاریخی در 14 مهرماه 1354 با شماره 1191 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و اداره اوقاف در راستای صیانت از اثار تاریخی ملزم به بهره‌برداری همگون و فرهنگی از این بنا با استفاده از پتانسیل بخش خصوصی شد.
به گزارش ایسنا، در جریان بازدید میدانی خبرنگار ایسنا از نحوه مرمت و بهسازی این بنای ملی و اثر تاریخی مدیرعامل خانه هنر سوده عقیق به بیان گزارشی از اقدامات صورت گرفته برای مرمت و بهسازی این اثر تاریخی اشاره کرد و گفت: جمع‌آوری جداره حائل مابین پاشیر و مخزن و ایجاد راه ارتباطی به فضای مخزن جهت بهره‌برداری از فضای آب انبار، تخلیه فضای مخزن از رسوبات ته نشین شده و زباله‌ها و نخاله‌های موجود، ساب‌زدن و پاکسازی مصالح آجری جداره‌های بیرونی و داخلی بنا از جمله اقداماتی بود که به منظور صیانت از این اثر تاریخی و مرمت و بهسازی آن صورت گرفت.
لاله واحدی افزود: تخلیه مصالح آجری و بندکشی‌های فرسوده، جانمایی مجدد مصالح و اصلاح بندکشی‌ها، پاکسازی، دوخت ودوز ترک‌ها و مرمت تزئینات سردرب ورودی بنا از قبیل تزئینات مقرنس و کتیبه‌های آجری و پاکسازی و مرمت تزیینات کاربندی فضای پیشخوان ورودی و پاشیر از دیگر اقدامات بوده است.
وی به جمع‌آوری الحاقات نصب شده، جمع آوری کف‌سازی موجود و باز زنده‌سازی پله‌ها و کف‌سازی اصلی بنا در فضای پیشخوان ورودی و مرمت سقف راه پله و بازسازی گچبریها اشاره کرد و گفت: به لحاظ آسیب‌دیدگی شدید کار تخلیه کامل بندها و تعویض آجرهای پوسیده و آسیب دیده با سه بار ساب‌زدن آجرها برای از بین رفتن جرم‌های پنجاه ساله انجام شد.
واحدی به بازسازی مجدد گچبریها به علت از بین رفتن با آتش و تعویض آجرها و بندکشی اشاره کرد و گفت: تخلیه بندها و ساب آجرهای نمای بیرون آب انبار مجاور خیابان انقلاب هفت و مخزن نیز صورت گرفته است.
وی ابراز امیدواری کرد که با پایان یافتن عملیات مرمت و بازسازی این اثر تاریخی که بزودی صورت خواهد گرفت و با تعریف کاربری فرهنگی در حریم آب انبار شاهد برپایی نمایشگاه عرضه صنایع دستی شهرستان ساوه و معرفی پتانسیل‌ها و توانمندی‌های صنایع دستی و گردشگری شهر تاریخی و کهن ساوه در محل یکی از آثار فاخر و ملی میراث فرهنگی این شهرستان باشیم تا علاوه بر معرفی توانمندی شهرستان، فضایی برای فعالیت علاقمندان به عرصه صنایع دستی فراهم شود و با برگزاری کارگاه‌های آموزشی هم در حفظ این بنای تاریخی تلاش کنیم و هم در راستای تقویت صنایع دستی شهرستان برآئیم.
واحدی در ادامه با تقدیر از ایسنا به منظور انعکاس گزارشی در این خصوص گفت: به اطلاع خبرنگاران این خبرگزاری می‌رسانیم که با انعکاس این گزارش و تلاش‌های صورت گرفته حال آب انبار میرزا حسین عاملی رو به بهبود است.
محاسن سپید این آب‌بان پیر شاید در روزگاری و از برهه ای از زمان مورد بی‌مهری‌های روزگار قرار گرفته بود، اما با یک اقدام ارزشمند و کار جمعی از سوی مسئولان به کانون توجه تبدیل شد و از مرگ تدریجی رهایی یافت.
