روستای باغشیخ که در حدود هشت کیلومتری حومه شرقی شهر ساوه قرار دارد، یکی از روستاهای باستانی منطقه ساوه محسوب می شود . در این منطقه چندین اثر و بنای تاریخی از جمله کاروانسرا، آب انبار، تکیه و محوطهای باستانی با آثاری متعلق به دوره سلجوقی و ایلخانی قرار دارد.
به گزارش ایسنا، منطقه مرکزی، کاروانسرای عبدالغفارخان باغ شیخ با مساحتی در حدود 4800 متر مربع از آثار معماری دوره قاجار بوده و به لحاظ معماری در زمره کاروانسراهای چهار ایوانی اقلیم گرم و خشک ایران محسوب میشود.
بنا دارای پلانی چهار وجهی با دو برج دوازده ضلعی در طرفین ورودی و دو برج مدور در جهت مقابل است. راه ورود به کاروانسرا از میانه ضلع جنوب شرقی بوده و این جبهه از بنا با ارتفاعی معادل دو طبقه، تشخص ویژهای یافته است.
در سردرب ورودی بنا جای خالی کتیبهای دیده میشود که احتمالا حاوی تاریخ ساخت بنا و نام بانیان آن بوده است. نمای خارجی این ضلع از کاروانسرا از ردیف طاقنماهایی عمیق در طرفین سردر تشکیل شده است و بر اهمیت ورودی تاکید دارد.
بعد از سردرب ورودی، هشتی وسیع و مرتفعی قرار دارد که طاق این قسمت از بنا با کاربندی و مقرنسهای گچی و زیبا تزئین یافته است. فضاهای دو طبقه پیرامون هشتی آن را به تیمچهای کوچک تبدیل کرده است و کلاهکی هشت وجهی در میانه طاق هشتی بر فراز نمای این جبهه بنا از داخل و خارج کاروانسرا به چشم میخورد و به این ترتیب هر چند چهار نمای حیاط شکلی مشابه دارند لیکن نمای این ضلع مهمتر از دیگر نماها جلوه میکند.
مدیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ساوه در توضیح بیشتر این اثر تاریخی به خبرنگار ایسنا گفت: این بنا دارای حیاطی مربع شکل با اضلاعی در حدود 37 متر است و در هر ضلع حیاط، ایوانی در میانه قرار دارد که به جز ایوان جبهه ورودی در انتهای هر ایوان اتاقی به صورت شاه نشین قرار گرفته است .
رضا ایاز افزود: در طرفین هر کدام ازایوانها سه ایوانچه که هر کدام به حجرهای مرتبط میشود قرار دارد و مجموعا در هر ضلع از بنا 6 ایوانچه و حجره ساخته شده است. در تمامی حجرهها جهت گرمایش و طبخ غذا، بخاری دیواری تعبیه شده است.
وی گفت: فضاهای دور حیاط برخلاف اکثر کاروانسراها، همسطح حیاط بوده و از چهار کنج حیاط درگاههای ورود به فضای اصطبل و راه پله منتهی به بام تعبیه شده است.
وی ادامه داد: فضاهای اصلی اصطبل که در چهارگوشه حیاط قرار گرفتهاند، دارای پلان مربع با یک ستون آجری قطور در میانه هستند و از طریق دو فضای بازویی شکل در پشت حجرهها امتداد یافتهاند و ردیف سکوها در یک سوی فضای اصطبل به عنوان بارانداز قرار دارند.
ایاز اظهار کرد: در ساخت بنا از آجر و سنگ در پی سازی بکار رفته است و همچنین در سر درب ایوانها و همچنین فضای هشتی ورودی از تزئینات گل انداز آجری استفاده شده است .
وی در ادامه با اشاره به اینکه این اثر فاخر امروزه متروک و بلااستفاده بوده و تقریبا از وضعیت کالبدی مناسبی برخوردار نیست، تصریح کرد: شایسته است که با تعیین تکلیف مالکیت بنا از جانب نهادها و ارگانهای مرتبط و ثبت این بنای شاخص در فهرست آثار ملی کشور، گامی مهم در امر مرمت و احیاء آن برداشته شود.