در میان بیش از 400 اثر تاریخی ثبت شده در شهرستان ساوه، بنای تاریخی گنبد چهار سوق که قدمت آن دست کم به پنج قرن پیش می‌رسد، یکی از بناهای منحصربه فرد است که در درون بافت قدیمی شهر قرار دارد.
این گنبد تاریخی در مجاورت مسجد انقلاب و جنوب غرب یکی از خیابان‌های مرکزی شهر ساوه به نام خیابان سلمان ساوجی(فلاحت) و در جنوب شرقی آب انبار چهارسو قرار گرفته و براساس کاوش‌ها و مطالعات باستان‌شناسی زمان ساخت آن به دوران صفوی باز می‌گردد.
این اثر تاریخی در سال 1356 به شماره 1382 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و پس از بازسازی و مرمت‌های انجام پذیرفته در 28 مرداد 1386 به مناسبت روز جهانی صنایع دستی به عنوان موزه مردم‌شناسی شهرستان ساوه مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)- منطقه مرکزی- گنبد و موزه مردم‌شناسی چهار سوق ساوه که یادگاری از دوران صفویه است امروزه حال خوبی ندارد و بیمار است. حال و روز این گنبد مانند بیماری است که مبتلا به دردهای داخلی است و امیدش به درمان پزشکان حاذق و کاردان.
البته خبرگزاری ایسنا در گزارشی با عنوان "خراش بر چهره چارسوق ساوه" که در تاریخ 26 مردادماه سال 1394 بر روی خروجی این خبرگزاری قرار گرفت به تفصیل به معرفی این بنای تاریخی ارزشمند پرداخته و در این گزارش ضعف مديريت شهری و عدم وجود برنامه‌ريزی و تعامل بين ارگان‌های ذیربط را از دلایل مهم در بوجود آمدن معضلاتی دانست که باعث بروز نابسامانی و آشفتگی در منظر شهری اين قسمت از بافت مرکزی و تاريخی شهر و به مخاطره افتادن امنیت تنها موزه شهرستان شده است.
گرچه بنا به اظهارات رئیس وقت اداره میراث فرهنگی و گردشگری ساوه از مشکلات مهم اين بخش از بافت تاریخی ساوه می‌توان به عدم وجود طرح مناسب و شایسته جهت محوطه مقابل چهارسوق، وجود کاربری‌های نامتناسب و ناهمخوان با ماهيت فرهنگی و تاريخی مرکز تاريخی شهر از قبیل پرنده‌فروشی‌های واقع در گذر عباسيه، تجمع کارگران فصلی، دستفروشان، معتادان، پارکینگ اتومبيل و ... در حريم این اثر تاریخی اشاره کرد، اما موضوعی که سوژه این گزارش شده است نم دادن دیوارهای این اثر ارزشمند است.
نم‌دادن دیوارها، نبود نور کافی، عدم رسیدگی به این موزه و وجود کاربری‌های نامتناسب و ناهمخوان با ماهیت فرهنگی و تاریخی در اطراف این موزه موجب شده است تا این بنای تاریخی روزهای بیماری را سپری کرده و همچنان منتظر مرهم و درمان متولیان امر باشد.
نشت آب‌های سطحی به دیواره بنا
در همین رابطه مدیر موزه چارسوق ساوه علت نم را هدایت آب‌های سطحی ناشی از نزولات آسمانی به سمت موزه عنوان کرد و گفت: اقدامات رفع نم و رطوبت با اجرای کانال در داخل و خارج بنا انجام شده است.
محسن نبوی افزود: سیستم هدایت آب‌های سطحی شهر دارای عایق نیست و آب به دیواره‌های بنا نشت می‌کند.
وی اضافه کرد: قنات‌های زیادی در گذشته در شهر وجود داشته که امروزه با ساختمان‌سازی‌های انجام شده مسیر حرکت این قنات‌ها قطع شده و با بارش باران آب در آنها جمع شده و باعث بروز نم می‌شود.
مالکیت گنبد چهار سوق بنام شهرداری است
به گزارش ایسنا؛ رییس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ساوه هم با بیان اینکه در سال‌های گذشته توسط پیمانکار طرح‌هایی ناموفق در دو دوره متوالی برای جلوگیری از نشت آب به دیواره‌های این بنا اجرا شده است، گفت: این مرمت‌ها که دو بار متوالی در گذشته صورت گرفته هیچ تغییری در برطرف شدن مشکلات ناشی از رطوبت و نم نداشته است.
رضا ایاز افزود: اعتباری حدود 30 میلیون تومان برای احداث کانال‌های هواکش با هدف جلوگیری از نم‌زدگی و رطوبت پیش‌بینی شده است.
وی با اشاره به اینکه مالکیت این بنای تاریخی بنام شهرداری است و شهرداری هم باید اعتبار لازم را برای حفظ و نگهداری از این بنا تخصیص دهد، افزود: همکاری با شهرداری برای جلوگیری از هدایت آب‌های سطحی از دیگر برنامه‌هایی است که مدنظر قرار دارد.
وی در خصوص نبود نور کافی در این موزه گفت: به دلیل نبود برق سه فاز در گذشته، از لامپ‌های کم مصرف استفاده می‌کردیم که نور کافی نداشت و با پیگیری‌های لازم اخیرا مجوز برق سه فاز اخذ شده و در آینده نزدیک مشکل روشنایی هم برطرف خواهد شد.
جلسه ساماندهی محوطه گنبد چهارسوق برگزار می‌شود
به گزارش ایسنا، کاربری‌های نامتناسب مانند پرنده‌فروشی‌های واقع در گذر عباسیه و مجاورت این اثر تاریخی، تجمع کارگران فصلی، دستفروشان و پارکینگ اتومبیل در حریم این اثر تاریخی از دیگر مشکلاتی است که بارها از سوی این خبرگزاری در قالب خبر و گزارش مطرح و نسبت به وضع موجود انتقاد شده است.
رییس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ساوه در این خصوص نیز گفت: قرار است جلسه‌ای با حضور دادستان، نماینده مردم در مجلس، شهرداری و شورای شهر، دامپزشکی، دانشکده علوم پزشکی برای ساماندهی این محوطه تشکیل شود.
مدیریت و حفاظت چهارسوق به شهرداری واگذار شود
اما مشکلاتی نیز در بازدید میدانی خبرنگار ایسنا از این اثر تاریخی مشاهده شد که ارتباطی به تخصیص اعتبارات مالی ندارد و با تامین نیروی انسانی مورد نیاز قابل رفع است. مشکلاتی که در بدو ورود هر گردشگر یا شهروندی برای وی آزاردهنده است.
کثیف بودن شیشه‌های نگهدارنده اشیای تاریخی موزه که نتیجه عدم توجه به نظافت لازم است، بستن تار عنکبوت در جای‌جای موزه و نامرتب بودن موزه از این دست مشکلات است که البته طبق نظر مدیر موزه علت وجود خاک زیاد در این موزه گرم و خشک بودن اقلیم ساوه و باز بودن درب موزه است. ضمن اینکه انبار مناسب برای مرتب کردن اشیای اضافی در موزه نیز به گفته این مسئول وجود ندارد.
رئیس شورای اسلامی شهر ساوه نیز در پاسخ به پرسش ایسنا در خصوص ادعای میراث فرهنگی مبنی بر مالکیت این بنای تاریخی بنام شهرداری و لزوم حمایت مجموعه مدیریت شهری از مرمت این بنای تاریخی اظهار کرد: در این خصوص طی جلساتی با مدیرکل میراث فرهنگی و صنایع دستی استان که در صحن علنی شورای شهر ساوه انجام شد، آمادگی خود را برای حمایت مالی از بازسازی و مرمت میراث فرهنگی ساوه اعلام کرده‌ایم.
هاشم زال افزود: اگر بنا به ادعای میراث فرهنگی مالکیت این بنای تاریخی متعلق به شهرداری است، از طریق این خبرگزاری اعلام می‌کنم که مدیریت و حفاظت از آن نیز به شهرداری واگذار شود تا شهرداری اقدام به حفاظت و مرمت آن کند.
وی با بیان اینکه میراث فرهنگی اجازه مرمت و بازسازی بناهای تاریخی را به شهرداری نمی‌دهد، اظهار کرد: اگر این مجوز به شهرداری داده شود قطعا مجموعه مدیریت شهری با تخصیص اعتباراتی مانع از افتادن ابنیه تاریخی در سراشیبی سقوط و نابودی خواهد شد.
وی از ممانعت اداره کل میراث فرهنگی استان مرکزی از ورود شورای شهر و شهرداری ساوه به اجرای طرح‌هایی که موجب جذب گردشگر بیشتر در میراث فرهنگی این شهرستان می‌شود، خبر داد و افزود: شورای شهر و شهرداری ساوه پیشنهاد احداث یک پارک مجموعه تفریحی در محوطه مسجد جامع ساوه را مطرح کرد که هم موجب بهره‌مندی شهروندان از امکانات تفریحی در این محدوده تاریخی شده و هم در جذب گردشگر موثر خواهد بود که با مخالفت این اداره کل مواجه شدیم.
زال در خصوص ساماندهی بازار ساوه نیز گفت: از مدیرکل میراث فرهنگی استان مرکزی تقاضا داریم یک سوم اعتباری را که صرف بازسازی بازار اراک کرده‌اند را به بازار ساوه اختصاص بدهند تا از تخریب این اثر ملی تاریخی جلوگیری شود.
به گفته رئیس شورای اسلامی شهر ساوه در این شهرستان با برخورداری از بیش از 400 اثر تاریخی ثبت شده که رتبه اول استان را به خود اختصاص داده است نیازمند توجه بیشتری از سوی میراث فرهنگی استان مرکزی است.
شهرداری پول بدهد ما حفاظت می کنیم
اما رئیس میراث فرهنگی و صنایع دستی در خصوص اظهارات رئیس شورای شهر ساوه مبنی بر واگذاری میراث فرهنگی به مجموعه مدیریت شهری برای مرمت و بازسازی آن گفت: آثار تاریخی میراث گران‌بهای ماست و باید با نظارت میراث فرهنگی مرمت و بازسازی شود، روند اینگونه نیست که یک بنای تاریخی بدون دخالت میراث فرهنگی مرمت شود.
رضا ایاز افزود: در خصوص این بنای تاریخی طرح مرمت از سوی میراث فرهنگی آماده و ابلاغ می‌شود و با نظارت دفتر فنی به مرحله اجرا در می‌آید و شهرداری یا هر اداره‌ای که مالکیت اثر تاریخی با اوست هزینه مرمت بنا را تامین می‌کنند.
به گزارش ایسنا؛ تهدیدی که برای این قسمت از بافت مرکزی و تاریخی شهر بوجود آمده است، به مخاطره افتادن سلامت تنها موزه شهر تاریخی و کهن ساوه را موجب شده است. موزه‌ای که معرف شهری است که در آن مسجدی هزار ساله با کلکسیونی از تزئینات معماری اسلامی و گوهر ایرانی در آن نهفته است.
براستی نباید برای بقای عمر این موزه تاریخی چاره‌ای اندیشید تا همچنان دورنمای هزار ساله تمدن و تاریخ شهر کهن ساوه را به تصویر بکشد و هویت این خطه از ایران اسلامی را به معرض نمایش بگذارد.
همانطور که پیشتر نیز اشاره شد، از مشکلات مهم این بخش از بافت تاریخی ساوه می‌توان به عدم وجود طرح مناسب و شایسته جهت محوطه مقابل چهارسوق، وجود کاربری‌های نامتناسب و ناهمخوان با ماهیت فرهنگی و تاریخی مرکز تاریخی شهر از قبیل پرنده‌فروشی‌های واقع در گذر عباسیه، تجمع کارگران فصلی، دستفروشان، معتادان، پارکینگ اتومبیل و ... در حریم این اثر تاریخی اشاره کرد.
به نظر می‌رسد برای زخم ناسور اقتصاد گردشگری در سایه بی‌برنامگی و تصمیمات پا در هوا و اقدامات یک خط در میان حفاظتی و تبلیغاتی نه تنها امید بهبود نیست که پنجره شکسته میراث فرهنگی در چنین شرایطی همچنان آماج سنگ‌های رهگذران ناآگاه و منفت‌طلبان آگاه و سودجو خواهد بود!
امید است مسئولین شهرستان حداقل برای برون‌رفت این بنای ارزشمند از این مشکلات چاره‌ای بیندیشند تا این بنای تاریخی که نشانگر هویت ساوجی‌هاست و روزهای خوبی را سپری نکرده از بیماری‌های جسمی و روحی نجات یابد و در بازدیدهای گردشگرانی که امیدواریم و گفته می‌شود که سعی می‌کنیم برای بهبود اقتصاد گردشگری‌مان و صد البته معرفی هویت تاریخی گرانقدرمان به سویش جذب کنیم شرمنده زخم‌های ناسور چهره و تار عنکبوت‌هایش نباشد.
گزارش از: علی فرقانی، ایسنا مرکزی
