تولید پسته سابقه‌ای طولانی در تاریخ ایران دارد، جنگل‌های وحشی و خودروی پسته در ایران این پیشینه را اثبات می کنند و گفته می‌شود که این محصول حدود سه تا چهار هزار سال قبل در ایران اهلی شده است.
پسته یکی از باارزش‌ترین محصولات کشاورزی ایران بوده و کشاورزی ایران در جهان با محصول پسته شناخته شده است، این محصول، یکی از باسابقه‌ترین محصولات صادراتی ایران است.
استان‌های زیادی در ایران که اولین صادرکننده پسته دنیاست، این محصول را تولید می‌کنند و کرمان در این میان در سطح ایران و دنیا شناخته‌شده‌ترین است.
صادرات پسته ایران نیز منشاء تاریخی داشته و این محصول از مدت‌ها قبل به صورت سنتی صادر می شده است. تا سال۱۹۷۰، ایران به تنهایی ۷۵ درصد بازارهای صادراتی پسته جهان را در اختیار خود داشت و تنها رقیبش ترکیه بود که فقط ۲۵ درصد بازار جهانی پسته را به خود اختصاص داده بود، پس از آنها به تدریج کشورهایی همچون سوریه، آمریکا و چین به جمع صادرکنندگان پسته جهان پیوستند.
هر چند پسته تولید شده توسط کشورهای مختلف، کیفیت و مرغوبیت پسته ایران را نداشت، ولی تلاش این کشورها در راستای کاهش هزینه تولید، بهبود روش‌های بازاریابی، بستهبندی، تبلیغات و ایجاد بازارهای جدید، سهم آنها از بازار پسته را افزایش داد.
کشورهای مختلف با علم به ثروت‌آفرینی این محصول و با استفاده از شرایط ویژه ایران در دوران جنگ و ابتلای محصول ایران در برهه‌ای از زمان به آفلاتوکسین، به خوبی از فرصت ایجاد شده استفاده کرده و جای پایی برای خود در بازار پسته دنیا کسب کردند و در حال حاضر آمریکا در صدد و شاید در آستانه سبقت گرفتن از ایران است.
فرآورده‌های فرعی پسته شامل چوب فشرده(نئوپان)، سقز، کود آلی، خوراک دام و مرباست که ارزش بالای تجاری آنها در سایه قدرت میوه یا مغز پسته از دید بسیاری از پسته‌کاران و البته متولیان بخش کشاورزی مغفول مانده است و در ثروت‌آفرینی دست کمی از پسته ندارند. متاسفانه ایرانیان که به اقتصاد تک‌محصولی عادت کرده‌اند، دیگر ثروت‌های بخش کشاورزی را جدی نمی‌گیرندو ثروتی به نام پوست سبز و استخوانی پسته در جرگه این منابع است.
به گفته کارشناسان براساس آمارهای موجود، میزان قابل توجهی از محصولات کشاورزی بدون اینکـه بـه مـصرف برسـد در مراحـل مختلف از بین می‌روند و صنایع تبدیلی موجود در ایران به آن حد از رشد نرسیده که بتواند از تمامی اجـزای یـک محصول کشاورزی بهره مناسب و کامل را ببرد. در مورد پـسته سـالانه چندین هزار تـن ضـایعات تولید می‌شود کـه بیشتر آنها مربوط به ضایعات پوست‌گیری است و در صـورت برخورداری از برنامـه‌ای مـدون، کـسب فنـاوری‌هـای نداشته و ساماندهی داشته‌ها می‌توان از این مواد که رها شدن آنها در اکثر مواقـع نیـز مـسایل زیـست‌محیطـی حـادی بـه دنبال دارد، جهت استفاده بهینه و تبدیل به مـواد بـا ارزش استفاده کرد.
پوست استخوانی پسته، ثروتی ناشناخته
به گفته یکی از فعالان اقتصادی که دورانی را در تجارت پوست پسته سر کرده است، پوست استخوانی پسته، گردو، فندق و بادام از جمله محصولاتی هستند که در کشورهایی همچون ترکیه به عنوان سوخت مصرف شده و در این کشور مشتریان خوبی برای این محصول که یک محصول فرعی پسته است، یافت می‌شود.
"ولی‌پور" گفت: فندق مرغوب‌ترین این محصولات از نظر آزاد کردن انرژی است و به همین دلیل علیرغم قیمت بالای پوست فندق، مشتریان بسیاری برای این محصول در ترکیه وجود دارد.
وی افزود: سوخت در ترکیه بسیار گران است، به همین دلیل پوست اینگونه میوه‌ها به عنوان سوخت مصرف بسیاری در این کشور دارد و با توجه به میزان بالای این محصول در ایران می‌توان از این بازار درآمد بسیار خوبی کسب کرد.
ولی‌پور با اشاره به فعالیت برخی صادرکنندگان ایرانی استان‌های شمال غربی کشور در این حوزه و درآمدهای قابل توجهی که در این بازار حاصل می‌شود، افزود: متاسفانه هیچگونه تعرفه‌ای در حوزه خرید این محصول وجود ندارد و صادرکنندگان این محصول نقش تعیین کننده ای در افزایش و کاهش این قیمت دارند و گاه این تاثیرگذاری‌ها با هدف بیرون راندن تازه‌واردان به این بازار انجام شده و حتی به قیمت متضرر شدن خود آنها نیز تمام می‌شود، ولی در نهایت نتیجه اصلی از پای درآمدن تازه‌واردان به این صحنه و انحصاری شدن این بازار پردرآمد و البته ناشناخته برای بسیاری از ایرانی‌هاست.
وی چنین رفتارهایی را از معضلات اقتصادی و آسیب‌زننده به اقتصاد کشور دانست و افزود: عدم بستهبندی درست این محصول فرعی از دیگر معضلات در حوزه صدور پوست پسته است، ولی در صورت رفع این مشکل و تعیین تعرفه برای خرید این محصول، شناسایی بازارهای تولید و مصرف و آشنا کردن باغداران با چنین امکان سودآور اقتصادی و در کل با ساماندهی این بازار می‌توان سرمایه قابل توجهی را به کشور وارد کرد.
فساد پوست پسته در دوران بی‌خبری باغداران
به گزارش ایسنا، به نظر می‌رسد باغداران در استان‌های تولیدکننده پسته آنچنان که باید با این فرصت آشنا نیستند و نمی‌دانند آنچه بجز مغز این محصول با ارزش برای آنان درآمدزایی دارد، پوست پسته است.
زرندیه یکی از شهرستان‌های تولیدکننده پسته است. این شهرستان به دلیل اقلیم خاص و به مدد همت کشاورزان و باغداران با تولید بیش از 70 نوع محصول باغی و زراعی قطب کشاورزی استان مرکزی محسوب شده و سهم عمده‌ای از تولیدات کشاورزی را به خود اختصاص داده است.
امسال سی‌امین سال تولد این محصول در زرندیه است. در مدت زمان کوتاهی که از عمر پسته‌کاری در این نقطه زرخیز کشورمان می‌گذرد، جایگاه بسیار خوبی حاصل شده و پسته زرندیه در بازارهای جهانی بویژه اتحادیه اروپا طرفداران زیادی را به خود جلب کرده است.
هرچند زرندیه در حال حاضر پایانه صادراتی پسته ندارد و محصول خندان زرندیه مسافر ناشناس سفرهای دور دنیاست و در سی‌امین سال تولد هنوز هم با برند استان کرمان صادر می‌شود، اما تلاش پسته‌کاران، در راستای هویت‌بخشی به این محصول ناشناخته کشورمان است که نه تنها تفاوتی از لحاظ طعم، شکل و اندازه با پسته کرمان ندارد بلکه به مراتب از کیفیت مطلوب‌تری برخوردار است.
پسته زرندیه علاوه بر عدم برخورداری از پایانه صادراتی از واحد صنایع تبدیلی نیز برخوردار نیست و نتیجه این شرایط زیان بزرگ اقتصادی برای منطقه و عدم استفاده مطلوب از این ثروت غنی در این خطه از کشورمان است.
زرندیه در این حوزه نه تنها به مرحله صادرات پوست پسته نرسیده، بلکه این محصول را صرف خوراک دام نیز نکرده و تنها اندکی از آن به عنوان کود مصرف می شود و این ثروت خدادادی غافل از ظرفیتی که برای درآمدزایی داراست بدون استفاده دور ریخته می‌شود.
آفلاتوکسین یک تهدید جدی برای صادرات
از طرفی به گفته کارشناسان این مواد طبیعتی فسادپذیر دارند، به گونه‌ای که با گذشت چند روز سیاه، گندیده و کپک‌زده می‌شـوند. هجـوم و تراکم حشرات مزاحم در اطراف آنها دیده می‌شود وآلودگی زیست‌محیطـی گـسترده‌ای را ایجـاد مـی کننـد. علاوه بر این بستر مناسبی برای زمستان‌گذرانی اسپور قارچ آسپرژیلوس محسوب می‌شوند که این امـرمبـارزها با گسترش زهرابه آفلاتوکسین را مشکل کرده بلکه به توسعه آن نیز کمک شایانی می کند و در نهایت ممکن است آن ضربه‌ای به اقتصاد پسته استان وارد شود، که در کرمان تجربه کردیم و بازارهای صادراتی‌مان به این دلیل ضعیف شد یا از دست رفت.
پوست سبز پسته دارای مواد مغذی فراوان بوده و یک نعمت الهی است که بزرگترین تولیدکننده پسته دنیا آنرا بـه صـورت نقمتـی بـرای خـود در آورد و باعث شد تا مشکل آلودگی به زهرابه آفلاتوکسین ایجاد شود، در صـورتی کـه مـی‌تـوان آن را به سرعت از باغ و پایانه‌های فرآوری جمع‌آوری کرده و در صنایع تبدیلی از آن استفاده کرد. ضـایعات پوست‌گیری پسته در صنایع تبدیلی موارد استفاده متعددی دارد.
"حسن شریفی" مدیر جهاد کشاورزی شهرستان ساوه در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا اظهار کرد: پوست پسته حاوی 11 درصد پروتئین، 15 درصد فیبر، 33 درصد ماده خشک، 12 درصد کربن و 6درصد چربی، 55.5 درصد عصاره فاقد ازت بوده و حاوی 4425 کیلوکالری انرژی در هر کیلوگرم است که از ارزش غذایی بالایی برخوردار بوده و می‌توان با مدیریت کارشناسان امور دام از این ضایعات برای تغذیه بهینه دام و طیور استفاده کرد.
وی بیان کرد: ضایعات پسته شامل پوست نرم، پوست رویی، خوشه‌ها و برگ درخت است که پس از انجام مراحل پوست‌گیری در کارخانه حاصل می شوند.
شریفی با بیان اینکه از هر سه کیلو پسته تازه، دو کیلو ضایعات تولید می‌شود، اظهار کرد: استفاده تجاری از ضایعات پسته در حال حاضر در سطح استان مرکزی وجود نداشته و هم‌اکنون فعالیت‌ها در حد مطالعات و کارهای تحقیقاتی برای کاربرد تجاری خلاصه می‌شود.
وی نیز با اشاره به به اینکه ضایعات پسته در صورت عدم فرآوری در مدت زمان کوتاهی کپک زده و تولید قارچ "آسپرژیلوس" و سم آفلاتوکسین می‌کند که محصول را غیرقابل استفاده می‌کند و با بیان اینکه برای فرآوری صحیح پسته باید پروسه خاصی را طی کرد، تصریح کرد: در همین رابطه چندین پایان‌نامه دانشجویی به منظور ترویج روش‌های صحیح فرآوری پسته با هدایت جهاد کشاورزی تنظیم و ارائه شده است و پس از انجام کارهای تحقیقاتی و مطالعاتی عملیاتی خواهد شد.
ارزآوری 200 میلیون دلاری پسته زرندیه
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان زرندیه نیز این شهرستان را قطب تولید پسته در استان مرکزی دانست و به ایسنا گفت: زرندیه رتبه نخست تولید پسته ارگانیک کشور را به خود اختصاص داده است.
"احمد قره‌بیگلو" با بیان اینکه بیش از 80 درصد پسته تولیدی این شهرستان جنبه صادراتی دارد و به بازارهای اروپایی ارسال می‌شود، اظهار کرد: این ظرفیت بالا در تولید پسته که مشتاقان زیادی از اتحادیه اروپا پیدا کرده است، نیازمند احداث صنایع تبدیلی و تکمیل پایانه صادراتی است تا بتوان پسته زرندیه را به خوبی به دنیا معرفی کرده و از تمام محصولات فرعی و اصلی آن به خوبی بهره‌مند شد.
وی با اشاره به ارزآوری سالانه 200 میلیون دلاری پسته زرندیه در حوزه صادرات اظهار کرد: وجود این پتانسیل در زرندیه لزوم بهره‌برداری از پایانه صادراتی پسته به عنوان یکی از نیازهای پسته‌کاران این شهرستان که چند سالی است، احداث آن در زمینی به مساحت 17 هکتار آغاز شده را دو چندان می‌کند.
به گقته وی احداث صنایع تبدیلی علاوه بر مزایای خاص خود می‌تواند عاملی برای معرفی بیشتر پسته زرندیه بوده و نقش تاثیرگذاری در تقویت صادرات غیر نفتی این منطقه داشته باشد.
وی ابراز امیدوای کرد که پسته‌کاران با سیاست‌های حمایتی جهاد کشاورزی علاوه بر نگاه به سودآوری مغز پسته به سادگی از کنار سایر اجزای جانبی این محصول نگذشته و برای احداث صنایع تبدیلی از طریق بخش خصوصی اقدام کنند.
به گزارش ایسنا، پوست سبز پسته را می‌توان در صنایع تبدیلی به مربا و ترشی تبدیل کرد، این ماده همچنین در رنگرزی و تولید قارچ خوراکی و خوراک دام نیز قابل استفاده است و حتی می‌توان از پسته‌های ریز و لک‌دار که جزو ضایعات پسته محسوب می‌شوند در صنایع تبدیلی روغن استخراج کرد که در مصارف دارویی قابل استفاده است. پوست استخوانی پسته نیز در تولید کربن کارآمد است.
در کشورهای دیگرمثل چین وهند ضایعات فرآوری محصولات کشاورزی منـابع تـأمین گـاز طبیعـی در بخـش روستایی و کشاورزی هستند و ضایعات پسته نیزمی تواند در چنین موردی به کار گرفته شود.
پایانه صادرات پسته زمینه‌ساز استقرار صنایع تبدیلی
رئیس هیات مدیره تعاونی پسته‌کاران استان مرکزی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا گفت: در صورت فراهم بودن زیرساخت‌ها و امکانات لازم و وجود صنایع تبدیلی، ضایعات پسته می‌تواند مکمل آلی برای کودهایی باشد که در کشاورزی بکار می‌روند.
"محمود بارانی" افزود: پسته‌کاران استان مرکزی به دلیل نبود امکانات زیرساختی فرآوری و بستهبندی علاوه بر تامین هزینه‌های سنگین حمل‌ونقل، محصولات خود را با برند سایر نقاط پسته‌خیز کشور صادر می‌کنند و از ضایعات آن نیز نمی‌توانند به درستی استفاده کنند، از این رو تا نبود صنایع تبدیلی و پایانه پسته همچنان پسته این منطقه ناشناخته باقی خواهد ماند.
وی در پاسخ به سوال خبرنگار ایسنا درخصوص علت نبود صنایع تبدیلی و فرآوری پسته در استان مرکزی افزود: پسته در استان مرکزی نونهال است، چرا که 30 سال برای درختی مانند پسته عمر کوتاهی است و می‌توان به احداث صنایع تبدیلی همچنان امیدوار بود.
وی اولویت اصلی در حل مشکلات پسته‌کاران را احداث پایانه صادراتی پسته دانست و افزود: با احداث پایانه صادراتی پسته که برای تکمیل آن نیازمند تخصیص اعتبارات هستیم، قطعا صنایع تبدیلی نیز متولد شده و این محصول استراتژیک استان مرکزی به جایگاه واقعی خود خواهد رسید.
به گفته وی در حال حاضر در مناطقی از کشورمان نظیر استان کرمان که پسته آن 500 سال عمر دارد، از ضایعات و پوست پسته به عنوان کود و غذای دام استفاده می‌شود و در کل هیچ بخشی از اجزای محصول پسته دور ریخته نمی‌شود.
بارانی خاطرنشان کرد: هم‌اکنون در منطقه پسته‌کاری دشت سلطان احمدلو شهرستان زرندیه بخشی از ضایعات و پوست پسته توسط کرم‌ها خورده شده و به کود ورمی کمپوست تبدیل می‌شود.
به گزارش ایسنا، به نظر می‌رسد در هیچیک از بخش‌های دولتی و خصوصی استان شناخت چندانی نسبت به ارزش صادراتی ضایعات پسته وجود ندارد و آنچه هست، معدود اقداماتی است که تنها درصد محدودی از این سرمایه هزاران تنی را به کار می‌گیرد و مابقی راهی گورستان زباله می‌شود.
آنچه در خصوص پسته زرندیه به عنوان باکیفیت‌ترین و نوپاترین پسته تولیدی کشور مطرح است، استفاده از تجربیات دیگر تولیدکنندگان پسته کشور است، تا از سویی به سرنوشت محصولات آفلاتوکسین‌زده کرمان مبتلا نشود و از سوی دیگر جای پای محکمی را در بازارهای بین‌المللی از آن خود کرده و از همین امروز به فکر استفاده کامل از تمامی ظرفیت‌های این ثروت خدادادی باشد.
گزارش: از علی فرقانی، خبرنگار ایسنا، منطقه مرکزی
