مسجد میدان( مسجد انقلاب) در ضلع جنوبی ميدان قديمي شهر ساوه(میدان انقلاب) واقع شده و مطابق با اصول شهرسازی قدیمی و سنتی ایرانی که مساجد جامع، مجاور با عناصر اصلی شهری ساخته می‌شده‌اند، این مسجد نیز مجاور با میدان، راسته بازار، گنبد و آب انبار چهارسوق و بازارچه آهنگران بنا شده است.
این بنای تاریخی که سالیان درازی را به سلامت از سر گذرانده در دوران وفور تکنولوژی و شعارهای فرهنگ دوستانه همچون بسیاری از بناهای تاریخی این مرز و بوم وضعیت قرمز را تجربه می کند.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) - منطقه مرکزی - این بنا از مجموعه شبستان‌هایی در ضلع شرقی(مسجد سرخ با قدمت سلجوقی و صفوی)، ضلع غربی(مسجد حاج فرج با قدمت قاجاری) و ضلع جنوبی و نوبنیاد مسجد تشکیل شده است. قدیمی‌ترین کتیبه موجود در مسجد میدان بر مناره آن به تاریخ 453 ه.ق قمری نقش بسته است .
در کتاب گنجینه آثار قم به این بنا با نام مسجد قرمز(سرخ) اشاره شده و آمده است که وجه تسمیه آن شاید به دلیل تزئینات زرشکی و کتیبه‌های قرمز رنگ مسجد باشد.
مسجد انقلاب ساوه مجموعه‌اي از معماري سنتی و زیبای ایران به شمار می‌رود، این مسجد که از لحاظ معماری یکی از مساجد بی‌نظیر به شمار می‌رود، متشکل از سه مسجد انقلاب، مسجد سرخ و حاج فرج است.
به گفته رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ساوه طبق تحقیقات تاریخی انجام شده، مناره مسجد از جمله کوتاه‌ترین مناره‌های تاریخی است و قدیمی‌ترین عنصر تشکیل‌دهنده بنای امروزی مسجد نیز این مناره آجری کوتاه است که در گوشه شمال شرقی بنا قرار دارد.
"علی‌اکبر صدیف" در گفت‌وگو با ایسنا مرکزی با بیان اینکه به نظر می‌رسد مناره و مسجد مجاور آن(مسجد سرخ) از آثار امیر ظهیر‌الدین‌بن‌ملک‌شرف‌الدین‌ساوجی و از آثار دوره سلجوقی باشد، افزود: در دوره صفویان، خواجه‌شمس‌الدین‌محمد، مسجد دیگری بر روی زمین مسجد دوره سلجوقی احداث کرد و شاید پایه و جرزهای بنای فعلی، از همان مسجد قدیمی مانده و یا قسمت‌هایی بر آن افزوده شده باشد، در این دوره بنا را تعمیر کرده و تزئیناتی نیز به آن افزوده‌اند.
وی ادامه داد: ورودی اصلی شبستان‌های ضلع شرقی(مسجد سرخ) از ایوان رو به میدان فعلی انقلاب و در گوشه شمال شرقی و متصل به مناره سلجوقی قرار دارد، مقرنس گچی، آیات قرآنی به خط ثلث، نقوش اسلیمی گچ‌بری شده و کاشی‌های خشتی و شش وجهی فیروزه‌ای رنگ از جمله تزئینات فضای ایوان است.
وی با بیان اینکه بر کتیبه سردر ایوان، نام شاه اسماعیل صفوی به تاریخ 914 ه.ق حک شده است، افزود: دو گنبد آجری کوتاه و پوشش طاق و تویزه، گنبدخانه و شبستان‌های مسجد سرخ را مسقف کرده است. در حفاری‌ها و کاوش‌های صورت گرفته در رواق جنوبی گنبدخانه یک لوح سنگی به تاریخ 1019 ه.ق قمری بدست آمده است و فرمانی از شاه اسماعیل را حجاری کرده بوده‌اند، که البته قسمت فوقانی کتیبه در دهه‌های گذشته شکسته و ربوده شده است.
به گفته وی در همین کتیبه معمار بنا، عبدالله‌بن محمد معرفی شده است. در این مقطع زمانی، محرابی گچ‌بری شده و نفیس در گنبدخانه مسجد ساخته شد و به نظر می‌رسد که نام استاد گچ بر محراب گنبدخانه که در کتیبه محراب خدشه‌دار شده، سیدامیربن‌ابی‌القاسم‌القزوینی بوده است.
صدیف اضافه کرد: همچنین در کتیبه کشف شده از رواق جنوبی این قسمت از بنا، نام شاعر و خطاط تزئینات، السید معصوم‌الحسینی‌الساوجی متخلص به "نامی" دیده می‌شود.
وی گفت: در گنجینه آثار قم آمده است که نشانه‌های بدست آمده در رواق جنوبی گنبدخانه، حاکی از وجود آتشکده در این مکان است. این آتشکده که در سال 1290 ه.ش آشکار شد، از دو مجرای عمود بر هم و یک کانون آتش در محل تقاطع آنها تشکیل شده بوده است .
این مقام مسئول در میراث فرهنگی و صنایع دستی ساوه با بیان اینکه مولف این کتاب آورده که معروف است این آتشکده در زمان خلافت مامون خاموش و به جای آن مسجدی بنا شد، اظهار کرد: مسجد میدان، تاکنون بارها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. تاریخ کتیبه بخش‌های نوبنیاد مسجد سال‌های 1319 و نیز 1379 را نشان می‌دهد.
وی اضافه کرد: در سال 1357، حجره‌های ضلع جنوب غربی و جنوبی محوطه تخریب شد و حجت‌الاسلام شیخ محمدرضا شریعتمدار ساوجی با خرید قسمت‌هایی از خانه‌های جنوب مسجد، چند حجره به بنا اضافه کرد، سپس در سال 1379 شیخ محمد حسین شریعتمدار، جهت گسترش مجموعه، شبستانی با سازه فلزی در ضلع جنوب صحن احداث کرد.
صدیف در ادامه با اشاره به اقدامات عمرانی در این بنای تاریخی گفت: در سال‌های اخیر توسط اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان ساوه در بخش‌های مختلف مجموعه مرمت‌هایی صورت پذیرفته که شامل جمع‌آوری مصالح فرسوده کف صحن و اجرای کف‌سازی جدید محوطه، جمع‌آوری مصالح فرسوده جداره‌ها در مسجد حاج‌فرج و بازسازی مجدد، سبک‌سازی بام و اجرای آجر فرش بام مسجد سرخ و مسجد حاج‌فرج، جمع‌آوری طاق‌های فرسوده شبستان مسجد سرخ و اجرای مجدد و ... بوده است.
به گفته وی مرمت فاز نخست اين مجموعه تاريخي مذهبي شامل کف‌سازي صحن مسجد انقلاب، نصب عايق، تقويت طاق‌ها و ستون‌هاست، که برای اجرای آن 150 ميليون ريال از محل اعتبارات مرمت مساجد تاريخي استان هزينه شده است.
وی بیان کرد: با توجه به قدمت مجموعه مذکور و وجود دوره‌های مختلف معماری از قرن پنج ه.ق تا عصر معاصر، این مجموعه نیازمند توجه بیشتر بویژه در خصوص اقدامات مرمتی صورت پذیرفته در بخش‌های سازه‌ای و تزئینات است.
صدیف خاطرنشان کرد: تزئینات گچ‌بری صفوی ایوان مسجد سرخ(ایوان متصل به مناره) در اثر گذشت زمان و تاثیر عوامل انسانی و طبیعی دچار آسیب‌های جدی شده و نیازمند مرمت، تثبیت و استحکام‌بخشی هر چه سریع‌تر است تا این اثر نفیس از خطر ریزش و تخریب در امان بماند.
به گفته وی در سال‌های گذشته مرمت‌های اضطراری بام و جداره‌های خارجی مسجد انجام شده و بودجه آن از محل اعتبارات ملی ابلاغ شده است.
به گزارش ایسنا، در برخی نقاط مسجد آثار نم‌زدگی دیده می‌شود که نگران‌کننده به نظر می‌رسد؛ صدیف در این خصوص به ایسنا گفت: سطح کوچه حدود یک متر از سطح مسجد بالاتر است و شیب ایجاد شده در این شرایط باعث می‌شود که هرگونه رطوبت از سمت کوچه به مسجد هدایت شود.
وی افزود: احتمال دارد نشتی تاسیسات لوله کشی موجود در این قسمت نیز باعث ایجاد چنین ضایعه‌ای شده باشد، که البته به یقین رسیدن در خصوص این احتمال یا هر احتمال دیگری در این خصوص نیازمند اقدام کارشناسی است.
وی یکی از راهکارهای رفع این مشکل در خصوص شیب ایجاد شده نسبت به مسجد از سمت کوچه را خاکبرداری و ایجاد کانال هوا عنوان کرد.
وی عدم وجود نگاه کارشناسی در اقدامات عمرانی و خدماتی انجام شده در این بنا را یکی از مهمترین دلایل بروز آسیب در این سازه تاریخی دانست و افزود: متاسفانه ایجاد تاسیسات گرمایشی، سرمایشی و خدماتی مانند انشعاب آب شرب در این مسجد بدون استعلام و دریافت نظر کارشناسی از میراث فرهنگی عامل ایجاد چنین خسارت‌هایی در این بناست.
وی با بیان اینکه فقر فرهنگی در نگاه به میراث فرهنگی باعث شده نگرش متولیان این مجموعه تاریخی به مسجد سرخ در حد یک مسجد فاقد ارزش تاریخی باشد، افزود: این بنای ارزشمند میراث گذشتگان بوده و بیانگر صدها سال دیانت مردم این خطه است که با کوچکترین اقدام غیرکارشناسی و عدم استعلام از میراث فرهنگی دستخوش تغییرات تهدیدآمیز می شود.
به گزارش ایسنا، چند روز پیش معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور نیز در بازدید از این بنای تاریخی، مرمت و بهسازی مسجد سرخ را محل اشکال دانست و گفت: این بنا به معنای واقعی و آنچنان که مد نظر میراث فرهنگی است مرمت نشده است.
طالبیان بر لزوم بازنگری در مرمت این اثر تاکید کرد و خواستار کار کارشناسی توسط کارشناسان میراث فرهنگی و مشارکت هیات مدیره مسجد سرخ برای مرمت اصولی این مسجد شد و افزود: مرمت این بنا باید بر اساس چارچوب و ضوابط مد نظر میراث فرهنگی انجام شود.
به گزارش ایسنا، این بنای دینی در بافت تاریخی شهر و در بنای چارسوق قرار دارد که آن هم با مخاطراتی دست و پنجه نرم می‌کند و چندی پیش در گزارشی با عنوان "خراش برچهره چارسوق ساوه" به طور مشروح بدان پرداختیم.
این خطرات لزوم توجه متولیان امر را برای صیانت از این میراث گذشتگان و یادگار پیشینیان دو چندان می‌کند، هرچند آنها نیز معتقدند وقتی میراث فرهنگی برای اقدام در خصوص این بنای تاریخی هزینه‌ای پرداخت نمی‌کند پس نمی‌تواند اعتراضی هم در این خصوص داشته باشد.
به گزارش ایسنا، حضور در این محوطه تاریخی و مشاهده ریزش های صورت گرفته نگرانی‌هایی را ایجاد می کند. گرچه در این مسجد همواره فریضه جماعت برپاست، اما بعضا قدم زدن در فضای زیبای شبستان و محوطه آن و مشاهده این بنای ارزشمند تاریخی به دلیل تهدیداتی بازدیدکننده با آن مواجه است، دلهره‌آور بوده و موجب نگرانی است.
امید است با تخصیص اعتبارات ملی و حمایت دلسوزان میراث فرهنگی بتوان تهدیداتی که این اثر تاریخی با آن مواجه هست را برطرف کرده و از آن به عنوان نمادی از نمادهای تاریخی شهرستان کهن ساوه محافظت کرد.
گزارش از: علی فرقانی، خبرنگار ایسنا، منطقه مرکزی
