از عواملی که ایجاد هپاتیت می‌کنند می‌توان به افراط در مصرف الکل، اثر برخی داروها، آلودگی به باکتری و همچنین ویروس‌ها اشاره کرد.

هپاتیت ویروسی منجر به عفونت کبدی می‌شود. عامل بیماری هپاتیت ویرال(ویروسی) یک ویروس است و در ابتدا می‌تواند مثل یک سرماخوردگی بروز کند. هپاتیت‌های ویروسی شامل انواع مختلف ویروس هپاتیت E، D، C، B، A  است که راه انتقال ویروس‌های هپاتیت B ،D و  C با بقیه متفاوت بوده و می‌توانند مزمن شوند و سرطان کبد ایجاد کنند.

به دلیل اهمیت بالا و شیوع قابل توجه این بیماری در جهان و ایران در گفت‌وگو با معاون بهداشتی دانشکده علوم پزشکی ساوه به بیماری‌های هپاتیت B و هپاتیت C پرداختیم.

دکتر رضا نظری در گفت‌وگو با ایسنا، به اپیدمیولوژی و روش‌های تشخیص آزمایشگاهی اشاره کرد و گفت: بیماری مزمن هپاتیت C به دلیل از کار افتادن کبد و مشکل بودن درمان می‌تواند حیات بیمار را تهدید کند. بیشتر مبتلایان به هپاتیت از نوع C  و B علائمی ندارند. برخی از این بیماران علائم سرشتی عفونت ویروسی را از قبیل خستگی، دل درد، درد عضلانی و تهوع و بی اشتهایی نشان می دهند، ولی در موارد پیشرفته، علائم نارسایی کبدی بروز می‌کند که شامل تورم شکم، اندام‌ها، یرقان و خونریزی‌های گوارشی و ... است.

وی با بیان اینکه هپاتیت B بوسیله ویروس HBV  به وجود می‌آید، گفت: این ویروس در خون، منی و مایعات واژینال وجود دارد و از طریق تماس جنسی، وسایل آلوده تزریق دارو منتقل می‌شود. زنان باردار آلوده می‌توانند از طریق جفت یا در موقع زایمان، ویروس را منتقل کنند. هپاتیت B منتقل شده از مادر به نوزاد در موقع تولد می‌تواند به دو شکل مزمن و حاد دیده شود. مزمن یعنی دستگاه ایمنی بدن تا ۶ ماه نمی‌تواند ویروس را شناسایی و نابود کند، در حالی که ویروس برای ماه ها و سال ها در کبد باقی مانده و به فعالیت و تکثیر ادامه می‌دهد و باعث سرطان کبد و آسیب آن می‌شود.  

نوزادان رکورددار مزمن شدن هپاتیت B

به گفته وی، کمتر از ۱۰ درصد بزرگسالان، این بیماری را به شکل مزمن نشان می‌دهند، در حالی که این رقم در کودکانی که در موقع تولد آلوده شده‌اند به ۹۰ درصد و در نوجوانان به ۲۵ الی ۳۰ درصد می‌رسد. خطر ابتلا به ویروس در بزرگسالان بستگی به سلامتی دستگاه ایمنی دارد. برای مثال افرادی که دستگاه ایمنی آنها به دلایلی مانند پیوند عضو، دیالیز و مشکلات کلیوی، شیمیوتراپی و ایدز تضعیف شده است، بیشتر از افراد سالم مبتلا می‌شوند.

هپاتیت B واکسن دارد

نظری در خصوص درمان هپاتیت B گفت: اهداف درمانی عفونت مزمن هپاتیت B شامل سرکوب تکثیر ویروس در درازمدت با هدف جلوگیری از پیشرفت آسیب کبدی، محو ماندگار شاخص‌های تکثیر فعال ویروسی (HBeAg و HBV DNA)، بهبود بالینی، بیوشیمیایی و هیستولوژی کبد است.

وی در خصوص پیشگیری نیز گفت: اهداف پیشگیری عبارت از گسیختن زنجیره انتقال، حفاظت از افراد پرخطر با استفاده از ایمن سازی فعال(واکسن) و ایمن سازی غیر فعال است. پیشگیری از انتقال نیز شامل غربالگری مداوم خون دهندگان از نظر وجود آنتی ژن، استفاده از سرنگ ها و سرسوزن‌های یکبار مصرف و سیستم‌های تجویز IV بدون سرسوزن(آنژیوکت)، رعایت بهداشت فردی و ایمن سازی فعال (و واکسن هپاتیت B ) است.

وی با اشاره به اینکه دو نوع واکسن هپاتیت B که محتوی HBSAg هستند در دسترس است، اظهار کرد: واکسن‌های بدست آمده از پلاسمای خون و واکسن‌های نوترکیب که هر دو نوع واکسن حتی اگر پس از تولد تلقیح شوند مطمئن، ایمنی‌زا و اثر بخش هستند و آنتی بادی مادری تاثیری بر پاسخ به واکسن نمی‌گذارد. بیش از ۹۰ درصد کودکان حساس پس از سه دوز واکسن، آنتی بادی محافظت کننده را تولید می‌کنند و در اکثر مطالعاتی که بر کودکان هم گروه برای بیش از ۱۰ سال انجام شده نشان می دهد که اثربخشی واکسن جهت جلوگیری از حامل مزمن شدن از ۹۰ درصد تجاوز می‌کند.

او گفت: موارد کاربرد ویژه جهت واکسینه کردن با HBIG بعد از در معرض قرار گرفتن، شامل تماس اتفاقی با خون آنتی ژن مثبت از طریق زیر پوستی(فرو رفتن سرسوزن) یا راه مخاطی (پاشیدن ترشحات به غشای مخاطی)، تماس جنسی با افراد آنتی ژن مثبت و تماس طی دوران قبل از تولد است که در این حالت نوزاد باید واکسن را طی ۱۲ساعت بعد از تولد دریافت کند.

عفونت هپاتیت  B، معضلی بهداشتی در سراسر دنیاست

معاون بهداشتی علوم پزشکی ساوه در خصوص اپیدمیولوژی ویروس هپاتیت B گفت: عفونت هپاتیت  B، معضلی بهداشتی در سراسر دنیاست و حدود ۳۵۰ میلیون نفر حامل ویروس هپاتیت B درسراسر جهان هستند. گرچه با توجه به واکسیناسیون نوزادان و افراد پرخطر، شیوع درصدی و نه عددی بیماری در دنیا کاهش یافته است ولی شیوع عفونت مزمن هپاتیت B در نواحی مختلف دنیا متفاوت است و دنیا از این جهت به سه منطقه با شیوع بالا، متوسط و پایین تقسیم می‌شود.

وی افزود: مناطق با شیوع پایین، شامل آمریکا، اروپای غربی، استرالیا و نیوزیلند است که یک تا دو درصد جمعیت آنها حامل مزمن هپاتیت B هستند. مناطق با شیوع متوسط، شامل کشورهای واقع در نواحی مدیترانه، ژاپن، هند، سنگاپور، خاورمیانه، آمریکای جنوبی و لاتین که سه تا پنج درصد جمعیت این کشورها حامل مزمن هپاتیت B هستند. مناطق با شیوه بالا، جنوب شرقی آسیا و آفریقا که هفت تا ۱۰ جمعیت آنها حامل مزمن هپاتیت B هستند.

هپاتیت C درمان دارد

وی در خصوص هپاتیت C نیز گفت: HCV نوعی عفونت است که عمدتا کبد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. ویروس هپاتیت C علت این بیماری است. هپاتیت C اغلب هیچ علائمی ندارد، اما عفونت مزمن موجب آسیب کبد می‌شود و پس از چند سال به سیروز کبد می‌انجامد. در بعضی موارد، افراد مبتلا به سیروز کبد همچنین دارای نارسایی کبد، سرطان کبد یا عروق بسیار متورم مری و معده هستند که این مورد آخر می‌تواند منجر به خونریزی تا حد مرگ شود.

او گفت: افراد اغلب از طریق تماس خونی ناشی از استعمال درون وریدی مواد مخدر، تجهیزات پزشکی ضد عفونی نشده، و تزریق خون، به هپاتیت C مبتلا می‌شوند. هپاتیت C دارو و درمان دارد و افرادی که با این داروها تحت معالجه قرار می‌گیرند، بیش از ۹۰ درصد درمان می‌شوند. کسانی که به سیروز یا سرطان کبد دچار می‌شوند، ممکن است به پیوند کبد نیاز پیدا کنند و هیچ واکسنی برای هپاتیت C وجود ندارد.

نظری بیان کرد: هپاتیت C تنها در ۱۵ درصد موارد به علایم حاد منجر می‌شود. علایم اغلب ملایم و نامشخص، از جمله کاهش اشتها، خستگی، تهوع، دردهای مفصلی یا عضلانی، و کاهش وزن را شامل می شوند. تنها موارد کمی از عفونت حاد با زردی همراه است. عفونت در۱۰ الی ۵۰ درصد افراد و بیش از سایرین در بانوان جوان، بدون درمان بهبود می‌یابد.

سیروز کبدی در مردان شایع تر است

وی در خصوص عفونت مزمن گفت: حدود ۸۰ درصد افرادی که در معرض این ویروس قرار می‌گیرند، به عفونت مزمن دچار می‌شوند. اکثر افراد در دهه‌های نخستین عفونت، کمترین علائم را مشاهده می کنند یا هیچ علائمی را تجربه نمی‌کنند، اگرچه هپاتیت C مزمن می‌تواند با خستگی همراه باشد. هپاتیت C در میان افرادی که برای چندین سال به این بیماری مبتلا بوده‌اند، علت اصلی سیروز کبد و سرطان کبد است. سیروز کبد در افرادی که همچنین به هپاتیت B یا HIV مبتلا بوده‌اند، معتادان الکلی و مردان، شایع تر است. افرادی که به سیروز کبد مبتلا می‌شوند، با میزان یک الی سه درصد در سال، با خطری ۲۰ برابر بیشتر درخصوص ابتلا به سرطان کبد مواجه هستند. در معتادان به الکل، خطر ابتلا ۱۰۰ برابر بیشتر است. هپاتیت C علت ۲۷ درصد ازموارد سیروز کبد و  ۲۵ درصد از موارد سرطان کبد است.

راه های سرایت هپاتیت C

وی در خصوص سرایت بیماری گفت: راه اصلی سرایت بیماری در کشورهای توسعه یافته استعمال درون وریدی مواد مخدر (IDU) است. در کشورهای در حال توسعه، راه‌های اصلی شامل تزریق خون و شیوه‌های پزشکی غیرایمن است. انتقال خون نیز یکی از راه‌های شایع انتقال است. این ویروس در هشت درصد اهداکنندگان خون در جهان وجود دارد.

نظری گفت: تزریق خون، فرآورده‌های خونی و پیوند اعضا بدون آزمایش HCV ریسک بالای ابتلا را ایجاد می‌کند. خالکوبی با دو یا سه برابر خطر بیشتر ابتلا به هپاتیت C همراه است و می‌تواند به دلیل استفاده از لوازم استریل نشده یا آلودگی رنگ‌های استفاده شده باشد. بین رفتار جنسی پرخطر و هپاتیت C نیز ارتباط نزدیکی وجود دارد. انتقال هپاتیت C از مادر مبتلا به فرزند وی در کمتر از ۱۰ درصد بارداری‌ها اتفاق می‌افتد. افرادی که دچار هپاتیت C مزمن هستند باید از مصرف الکل و داروهایی که موجب تولید سم در کبد می‌شوند خودداری کنند، این افراد همچنین باید برای هپاتیت A و هپاتیت B واکسینه شوند.

وی افزود: با توجه به ادغام برنامه‌های هپاتیت B و هپاتیت C از سال ۱۴۰۲ در نظام سلامت کشور با هدف حذف این دو بیماری همگام با سایر کشورهای جهان تا سال ۲۰۳۰ میلادی(سال ۱۴۰۹ شمسی) از طریق شناسایی بیماران در مراکز تجمعی و دارای رفتار های پرخطر(زندان، کمپ های ترک اعتیاد، و ...)، دانشکده علوم پزشکی ساوه نیز اقدامات لازم در این خصوص را در برنامه های حوزه بهداشت دنبال می‌کند. در نهایت پس از شناسایی بیماران با توجه به شرایط بالینی فرد و انجام آزمایش‌های مربوطه، درمان دارویی در کلینیک بیماری‌های رفتاری معاونت بهداشتی ساوه واقع در خیابان شریعتی، شریعتی ۷ توسط پزشک مربوطه شروع می شود و مراقبت‌های دوره‌ای به عمل می‌آید.