تاریخ بیماری سل را می‌توان با قدمت بشریت برابر دانست. به این بیماری طاعون سفید نیز اطلاق شده و در کتب غربی به این بیماری توبرکلوز(tuberculosis)  و به اختصار TB اطلاق می‌شود.

معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اراک در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اینکه ۲۳ مهرماه روز جهانی مبارزه با سل است، گفت: از حدود ۶۰ سال پیش مبارزه با بیماری سل به صورت قانونمند و هدفمند با بهره گیری از اصول درمانی جدید آغاز شد و ایران نیز از این مهم مستثنی نبود و مبارزه با سل را آغاز کرد.

دکتر اردلان زیلابی با بیان اینکه سل یک میکروب باهوش است و با تغییر خود، در برابر رفتارهای مقابله‌ای مقاومت می‌کند، اظهار کرد: مقاومت دارویی میکروب‌های بیماری سل یکی از موضوعاتی است که در سطح جهان مطرح است و در مقابل داروهای رایج درمان این بیماری مقاومت از خود نشان می‌دهد.

وی با بیان اینکه در جهان هر ثانیه یک نفر به طور متوسط با میکروب سل در تماس است، گفت: براساس برآوردی که سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده است حدود ۵۰ میلیون نفر از بیماران مبتلا به سل در طول زمان به داروی درمان بیماری مقاومت پیدا کرده‌اند و این یک معضل جدی است که احتمال مرگ و میر بیماران را در پی دارد.

وی در خصوص میزان بروز، مرگ و میر و تشخیص بیماری افزود: خوشبختانه ایران جزو کشورهایی است که در حوزه تشخیص بیماری نسبتا موفق عمل کرده است. در سطح دنیا میزان ابتلا و بروز ۱۳۳ در هر ۱۰۰ هزار نفر است و این میزان در کشورهای مختلف متفاوت است. در منطقه ما از مصر تا پاکستان میزان بروز حدود ۱۱۰ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر است و این میزان در ایران حدود ۱۱ نفر به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر است.

مرگ سالانه ۱۶ مسلول در جهان

زیلابی در خصوص میزان مرگ و میر بیماری نیز گفت: به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر بطور متوسط ۱۶ نفر در سطح جهان در اثر ابتلا به بیماری جان خود را از دست می‌دهند و این میزان در منطقه ما ۱۰ و در ایران ۱.۱ نفر است که بیانگر انجام درمان در بین مبتلایان است.

وی در خصوص میزان تشخیص بیماری نیز گفت: در دنیا میزان تشخیص حدود ۷۱ درصد به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر، در منطقه ۶۹ درصد و در ایران ۷۶ درصد است که نشانگر وضعیت خوب تشخیصی در کشور است. در ایران ۴.۹ نفر به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر میزان بروز (موارد جدید بیماری) و در مجموع هفت هزار و ۲۰۰ نفر بیمار مبتلا به سل در سال ۱۴۰۲ وجود داشت که از این تعداد ۴۴ درصد زنان و ۵۶ درصد را مردان تشکیل می‌دهد. ۲۵ درصد موارد ابتلا به سل غیرایرانی و اغلب اتباع افغانستان بوده‌اند و بیشترین سن ابتلا به بیماری نیز ۶۵ سال به بالاست.

معاون بهداشتی علوم پزشکی اراک گفت: در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال ۱۴۰۲ یک روند کاهشی در تعداد ابتلا به بیماری سل مشاهده شده است به طوری که در سال ۱۴۰۲ میزان بروز ۵.۳ در هر ۱۰۰ هزار نفر بوده در حالی که در سال ۱۴۰۳ کاهش یافته و به ۳.۱ در هر نفر رسیده است که حدود یک چهارم این تعداد را اتباع افغانستان تشکیل می‌دهند.

درمان سل رایگان است

وی با اشاره به اجرای روش‌های موفق توسط ایران در درمان بیماری سل که براساس آن این بیماری روند کاهش به خود گرفته است، گفت: درمان بیماری سل در ایران رایگان است و حتی فردی که دو هفته ممتد سرفه می‌کند برای انجام آزمایش و عکس ریه می‌تواند به مراکز بهداشت مراجعه کند و خود و تمامی خانواده‌اش به صورت رایگان درمان می‌شوند.

وی در خصوص تولید داروهای درمان بیماری سل در کشور گفت: برخی مواد اولیه ساخت داروهای درمان سل در کشور تولید و برخی نیز وارد می‌شود اما در مجموع، کمبودی برای داروی بیماری وجود ندارد. بیشترین معضل موجود، مقاومت سل در برابر داروهاست.

زیلابی در خصوص آلودگی هوا و میزان تاثیر آن در بیماری سل گفت: هر چیزی که سیستم ایمنی فرد را تقلیل دهد می‌تواند باعث شود که او مستعد بیماری‌های عفونی نظیر سل شود. آلودگی هوا و حتی بیماری‌های زمینه‌ای می تواند بستری برای تسهیل در ورود بیماری به بدن شود.

وی گفت: سال گذشته در استان مرکزی ۵۳ نفر و امسال ۳۱ نفر به بیماری سل مبتلا شدند و روند درمان آنها انجام شده است.

انتقال سل عموما در مکان های بسته صورت می گیرد

معاون بهداشتی دانشکده علوم پزشکی ساوه نیز در گفت و گو با ایسنا، انواع سل را ریوی، اسمیر خلط مثبت، اسمیر خلط منفی و خارج ریوی بیان کرد و گفت: عفونت سلی(یا آلودگی به میکروب سل) زمانی اتفاق می‌افتد که فرد باسیل سل را در بدنش حمل کند، اما تعداد باکتری‌ها کم بوده و در حالت خفته قرار داشته باشند. دراین حالت این باکتری‌های خفته تحت کنترل سیستم دفاعی بدن بوده و باعث بیماری نمی‌شوند. بسیاری از مردم جهان به این عفونت دچار بوده و در عین حال سالم هستند.

دکتر رضا نظری درخصوص مخازن عفونت گفت: افراد آلوده به بیماری سل و مخصوصا سل ریوی فعال که سرفه می‌کنند (هرسرفه قادر است تا سه هزار ذره عفونی را تولید ‌کند.)، گاوهای آلوده که هنوز در مناطقی که سل گاوی، ریشه کن نشده است و بعضی از حیوانات دیگر و پرندگان، مخازن عفونت هستند.

وی بیان کرد: تابش مستقیم نور خورشید ظرف مدت پنج دقیقه باسیل‌های سل را می‌کشد، اما این ارگانیسم‌ها می‌توانند مدت‌ها در تاریکی زنده بمانند. به همین دلیل است که انتقال عموما در مکان‌های بسته صورت می‌پذیرد.

وی در خصوص علائم بیماری سل ریوی گفت: دو هفته سرفه مزمن، تب، خلط وگاهی خلط خونی، درد قفسه سینه، تنگی نفس، کاهش وزن، بی اشتهایی، بی حالی، خستگی و عرق شبانه از جمله علائم بیماری هستند.

نظری به راه‌های انتقال سل نیز اشاره کرد و گفت: سل از طریق هوا، وسایل و لوازم آلوده، دستگاه گوارش، پوست و مخاط و از طریق تماس با حیوانات و مصرف لبنیات منتقل می‌شود. به طور کلی انتقال سل، معمولا از فردی به فرد دیگر و از طریق استنشاق ذرات قطره‌ای حاصل از ترشحات ریوی افراد مبتلا صورت می‌گیرد.

وی با بیان اینکه مخزن اینگونه ذرات، اصولا بیماران بزرگسالی هستند که مبتلا به سل ریوی هستند، گفت: فاصله و مدت تماس با فرد مبتلا و فراوانی سرفه، در قابلیت سرایت نقش دارد. صحبت کردن، عطسه کردن، خندیدن، سرفه کردن و خوانندگی به راحتی می‌تواند بیماری را منتقل کند. فرد بیمار به هنگام سرفه، خنده و عطسه قطرات ریزی را در هوای اطراف منتشر می‌کند که به سرعت در هوا خشک شده و به صورت ذرات ریز حاوی باسیل تا چندین ساعت معلق می‌مانند و به آلوئول‌های ریه شخص سالم که هوای آلوده واجد قطرات را تنفس می‌کنند راه یافته و پس از استقرار و تکثیر، ایجاد عفونت می‌کنند.

او گفت: افرادی که با بیماران سل ریوی در نواحی با تهویه نامناسب ارتباط دارند در معرض خطر بالای آلودگی هستند. بیمارانی که مایکوباکتریوم را دفع می‌کنند حدود ۲۹ درصد از تماس‌های نزدیک شان را آلوده می‌سازند.

سل گاوی چگونه به انسان منتقل می شود

این مقام مسئول در علوم پزشکی ساوه به بیان نحوه انتقال سل از طریق تماس با حیوانات و مصرف لبنیات، اشاره کرد و گفت: سل گاوی در اثر تماس با گاو مسلول و مصرف لبنیات خام یا غیر پاستوریزه، ایجاد می‌شود. مایکوباکتریوم بویس، به آسانی باعث ایجاد عفونت در گاوها می‌شود و با گرفتاری غدد شیری، از طریق شیر گاو ترشح می‌شود. در صورتی که اینگونه شیرها بصورت خام مصرف شود باعث آلودگی انسان می‌شود. این میکروارگانیسم از طریق لوزه‌ها خود را به غده‌های لنفاوی گردنی می‌رساند و باعث آلودگی آنها می‌شود. ضمنا با رسیدن به روده، موجب بروز سل روده می‌شود و با راه یافتن به خون و لنف، باعث گرفتاری سلی سایر اعضای بدن نیز می شود.

وی در خصوص سیر طبیعی سل درمان نشده نیز گفت: در صورت عدم دریافت درمان ضد سل، پس از گذشت پنج سال از بیماری، ۵۰ درصد بیماران مبتلا به سل ریوی فوت کرده و ۲۵ درصد آنها بدلیل برخورداری از یک دفاع ایمنی قوی، خود بخود بهبود یافته و ۲۵ درصد آنها مبتلا به سل مزمن عفونت زا باقی خواهند ماند. اگر درمان بیمار مبتلا به سل ریوی به موقع آغاز شود و به درستی انجام گیرد، دو هفته پس از شروع درمان، فرد به شرط برطرف شدن علائم واضح بالینی، قابلیت انتقال بیماری به سایرین را ندارد.

ابتلای ۱۲ نفر به سل در ساوه

نظری با بیان اینکه وضعیت بروز گزارش شده سل از ۱۴۲ مورد در ۱۰۰ هزار نفر جمعیت در سال ۱۳۴۳ به ۸.۴ در ۱۰۰ هزار نفر جمعیت در سال ۱۴۰۲ رسیده و حدود ۱۷ برابر کاهش داشته است، گفت: در مجموع، در جمعیت تحت پوشش دانشکده علوم پزشکی ساوه در سال گذشته، ۲۳ مورد و در شش ماهه اول امسال  ۱۲ مورد سل شناسایی شده است.