قلب شاید بعد از مغز مهمترین عضو و قطعا یکی از حساس ترین اعضای بدن باشد، پس شناخت عواملی که این عضو حیاتی را بیمار می کنند، نیز امری مهم و حساس محسوب می شود.

دکتر فراز فرمهینی، فوق تخصص قلب و عروق مقیم آلمان در گفت و گو با ایسنا، با بیان اینکه بیماری های قلبی عروقی مهمترین عامل مرگ و میر در دنیا هستند و بالای ۳۰ درصد مرگ و میرها در سراسر دنیا به صورت مستقیم مربوط به بیماری های قلبی و عروقی است، اظهار کرد: این آمار اهمیت بسیار بالای توجه به سلامت قلب و عروق را نشان می دهد.

وی افزود: جامعه ما طی ۵ دهه گذشته به سرعت روند شهرنشینی را طی کرده و در حال حاضر پدیده صنعتی شدن یا زندگی صنعتی را در کشورمان تجربه می کنیم. این تجربه با یک تغییر فرهنگی همراه بوده است به این معنی که میزان فعالیت فیزیکی افراد کاهش یافته، سبک زندگی عوض شده، پشت میزنشینی افزایش یافته و در کنار عادت های بد غذایی و استفاده از غذاهای پرچرب و پر کالری که همچنان در فرهنگ ما غالب است، قرار گرفته، از طرفی مصرف فست فودها که غذاهایی پرچرب، پرکالری و پرنمک هستند، به عنوان بخشی از فرهنگ غذایی کشورهای غربی به فرهنگ مان وارد شده است.

سیکل معیوب چاقی، معضل جامعه بشری مدرن!

فرمهینی گفت: این سبک تغذیه ای جدید در کشور ما و بسیاری از کشورهای دنیا باعث بالا رفتن چربی خون افراد و بروز پدیده چاقی شده است. چاق شدن از بزرگترین معضلات جامعه بشری است و یک سیکل معیوب را در بدن انسان ها آغاز می کند. در این سیکل معیوب، بدنبال چاق شدن فرد، فشار خون نیز افزایش می یابد، چربی بدن سخت می شود، اشتها افزایش پیدا کرده، تمایل به خوردن غذاهای پر کالری در فرد تقویت شده و در کنار آن شانس ابتلا به دیابت نوع دو بالا می رود و افراد دیابتی به جهت اینکه باید تحت درمان های ضد دیابتی قرار بگیرند باز هم مستعد چاقی بیشتر می شوند.

خطر بیماری های قلبی کمتر از کرونا نیست

وی با اشاره به مرگ و میرهای ناشی از کرونا و توجه ویژه به این مسئله، با بیان اینکه مرگ و میر ناشی از بیماری های قلب و عروق نیز به همان اندازه مهم و متاسفانه رایج است گفت: از آنجا که بسیاری از مرگ و میرها بدنبال بیماری های قلب و عروق بوقوع می پیوندند، گویی حساسیت نسبت به این نوع مرگ کاهش یافته است، در حالی که بی توجهی نسبت به عوامل ایجادکننده نارسایی های قلبی بسیار خطرناک بوده و نباید نسبت به آنها بی تفاوت بود.

وی در خصوص ریسک فاکتورهای بیماری های قلبی عروقی اظهار کرد: فشار خون، چربی خون، دیابت، کم تحرکی، استعمال دخانیات و چاقی مجموعه عواملی هستند که با تغییر سبک زندگی می توان آنها را تحت کنترل درآورده و به میزان زیادی از آسیب های بعدی به قلب جلوگیری کرد.

دکتر فرمهینی گفت: آنچه امروز تصمیم گیران در تمامی کشورهای دنیا بر آن متفق هستند، ضرورت تغییر سبک زندگی و اصلاح آن، از زندگی بی تحرک و مصرف غذاهای پرنمک و پرکالری و چرب به سبک زندگی سالم است تا بتوان ریسک فاکتورهای بیماری های قلبی و عروقی را در مراحل اولیه کنترل کرده و آسیب های بعدی را کاهش داد.

این فوق تخصص قلب و عروق، با تاکید بر ضرورت توجه به اصل تاثیرگذاری آموزش در سنین پایین، اظهار کرد: آموزش افراد در خصوص مضرات دخانیات و اهمیت توجه به سبک زندگی سالم، باید از مقطع پیش دبستانی آغاز شود و افراد از دوران خردسالی بیاموزند که بهیچوجه نباید این توصیه ها را شوخی گرفت. ضرورت انجام فعالیت های بدنی به میزان سه بار در هفته در هر فضایی، باید در افراد به یک باور تبدیل شود.

مصرف قلیان، افزایش دهنده شانس بیماری های قلب و عروق   

وی مصرف دخانیات را یکی از بزرگترین معضلاتی عنوان کرد که در کشور ما طی چند دهه اخیر با افزایش مصرف قلیان در کنار مصرف سیگار، به عاملی نگران کننده تبدیل شده و بسیاری از جوانان و حتی افراد تحصیلکرده با توجیه مصرف تفننی، سموم دخانی بسیاری را از طریق مصرف قلیان به بدن خود وارد می کنند.

به گفته وی، مصرف یک وعده قلیان به اندازه چند پاکت سیگار ضررده بوده و نه تنها شانس بیماری های قلبی عروقی را بالا می برد، بلکه تاثیرات جبران ناپذیری بر سلامت ریه افراد دارد.  

آلودگی هوا با قلب و عروق چه می کند؟

دکتر فرمهینی با تاکید بر اینکه فشار خون و دیابت دو عامل بسیار مهم شناخته شده بروز بیماری های قلبی و عروقی هستند، گفت: تاثیر آلودگی هوا را در این میان نباید از یاد برد.

وی افزود: تحقیق بسیار جالبی پس از واقعه ۱۱ سپتامبر بر روی آتش نشانانی که به مصدومان این حادثه کمک کرده بودند، صورت گرفت که نتایج قابل توجهی از آن حاصل شد. آتش نشانانی که پس از تخریب برج های دو قلو در محل حاضر شده و و در معرض گرد و غبار ناشی از این تخریب ها و آلودگی هوای ناشی از آن قرار گرفته بودند، در سنین بسیار پایین، بیماری های قلبی عروقی نشان دادند و عمر این افراد بسیار بسیار پایین تر از همکاران شان در شهرهایی بود که چنین شرایطی را تجربه نکرده بودند.

فرمهینی افزود: این یکی از اولین مباحث جدی بود که سال‌ها پیش در مورد تاثیر آلودگی هوا و ریزگردها بر سلامت قلب و عروق افراد مطرح شد و پس از آن پژوهش های دیگری نیز در این رابطه صورت گرفت و امرزه می دانیم که آلودگی هوا یکی از ریسک فاکتورهای مهم در بروز بیماری های قلبی و عروقی است.

به گفته وی، در واقع، علاوه بر تاثیر آلودگی هوا بر ریه افراد و فشار مضاعفی که ضعف عملکردی ریه بر سیستم قلب و عروق می گذارد، ریزگردها و متابولیسم هایی که با قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا در خون جذب شده و بعدا در بدن به گردش در می آیند نیز جزو عواملی هستند که شانس ایجاد پلاک در عروق و ابتلا به سکته های قلبی را بالا می برند، بر این اساس آلودگی هوا سلامت تمامی افراد را در معرض خطر قرار می دهد و باید در این زمینه بخصوص در کلانشهری مثل تهران فکری اساسی کرد.

ارتباط بیماری های قلبی و استعداد ژنتیکی

دکتر فرمهینی در بخش دیگری از این گفت و گو با بیان اینکه بسیاری از بیماری های قلبی و عروقی ژنتیک هستند و افراد با به ارث بردن برخی ژن ها مستعد بیماری های قلبی و عروقی می شوند، مهمترین معضل ارثی در این حوزه را انسداد عروق قلب عنوان کرد که سکته های قلبی را بدنبال می آورد. برخی افراد به صورت ژنتیکی استعداد بیشتری برای ابتلا به این بیماری دارند و در عین حال بسیاری از بیماری های زمینه ای و اساسی همچون فشار خون، بالا بودن چربی خون و دیابت نیز در انتقال ژنتیک ریشه دارند. برخی افراد به جهت به ارث بردن برخی ژن های مشخص، بیشتر در معرض این بیماری ها قرار می گیرند، اما نباید فراموش کرد که تاثیر ژن در این دسته از بیماری ها هنوز محل بحث است و پژوهشگران زیادی در موسسات معتبر تلاش می کنند ژن های مسئول در این بیماری ها را پیدا کنند.

وی با بیان اینکه شاید روزی برسد که بتوانیم از طریق ژن درمانی این اختلالات را درمان کنیم، اما تا آن زمان فاصله بسیار زیادی داریم، اظهار کرد: در این میان برخی بیماری های قلب و عروق نیز مشخصا ناشی از اختلالات ژنتیک هستند، ولی متاسفانه دانش ژن‌درمانی و علم ژنتیک هنوز به حدی نرسیده است که بتوان با تکیه بر آن این بیماری ها را در مقاطع بسیار پایین جنینی تشخیص داد و درمان کرد.

وی افزود: در این شرایط، با کشف اینگونه بیماری ها مثل برخی آریتمی های قلبی که می دانیم با برخی ژن های خاص در ارتباط هستند، درمان های علامتی و پیشگیرانه برای بهبود بیماران در نظر گرفته می شود.

مردان یا زنان؟

این فوق تخصص قلب و عروق با بیان اینکه بیماری های قلبی و عروقی در بین مردان و زنان به یک نسبت مشاهده می شود، ولی بروز برخی از این بیماری ها در یک جنس بیشتر است، گفت: برای مثال می دانیم که شانس مردان برای ابتلا به بیماری گرفتگی عروق قلب در سنین میانسالی بیشتر از زنان است، اما شانس ابتلای زنان به این بیماری از سن ۵۵ سال به بعد افزایش می یابد و علت آن ورود زنان به مرحله یائسگی است.

وی افزود: در این شرایط ترشح هورمون های زنانه که به نوعی محافظ قلب و عروق هستند، متوقف می شود، همچنین زنان پس از دوران یائسگی اضافه وزن پیدا می کنند و این عوامل آنان را در معرض خطر ابتلا به بیماری های قلبی قرار می دهد، از طرفی افزایش مصرف دخانیات در میان بانوان که طی سالیان اخیر در ایران به عنوان یک معضل قابل مشاهده است، نیز در کنار عوامل گفته شده استعداد بروز بیماری های قلب و عروق را در زنان ایرانی افزایش داده است.

افزایش سن مساوی ابتلا به بیماری های قلبی است؟

وی همچنین با تاکید بر اینکه افزایش سن از عوامل بروز بیماری قلبی هست، اما به تنهایی عامل بروز بیماری ها نیست، اظهار کرد: هرقدر سن بالاتر می رود، بیماری های زمینه ای بیشتر خودنمایی کرده و بر قلب و عروق اثر گذاشته و باعث تغییر عملکرد قلب می شوند. بر این اساس، اگر عوامل زمینه ای به خوبی کنترل شوند عامل سن به تنهایی نمی تواند سلامت قلب و عروق را تحت تاثیر قرار دهد.

وی توصیه کرد که افراد به جای توجه به طرز فکر قدیمی و پوسیده ای که معتقد است "افراد مسن بیشتر در معرض بیماری های قلبی عروقی هستند"، از سنین جوانی مراقبت های لازم را انجام دهند، چراکه ریسک فاکتورهای بیماری های قلبی و عروقی، تخریب را از سنین جوانی آغاز می کنند و چون این تخریب به صورت تدریجی رخ می دهد، بیمار زمانی علائم را در خود مشاهده می کند که به سنین بالا رسیده و کار از کار گذشته و عروق و عضله درگیر شده اند یا دریچه قلب فرسایش پیدا کرده است. در این مرحله تنها بخشی از مشکلات را می توان اصلاح کرد و برخی مشکلات در این مراحل قابل اصلاح نیستند.

این فوق تخصص قلب و عروق اظهار کرد: با کنترل قند و چربی و وزن در افراد دچار دیابت، فشار خون و چاقی و تغییر سبک زندگی می توان به سلامت قلب و عروق کمک کرد و جلوی گرفتگی عروق را گرفت.

با بیماری های قلبی شوخی نکنید

وی همچنین با تاکید بر اینکه تصور غلط بسیاری از بیمارانی که در سنین میانسالی یا بعد از آن تحت درمان های مورد نیاز برای بیماری های قلب و عروق قرار گرفته و برای مثال، جراحی باز قلب یا بای‌پس داشته یا درمان های مداخله ای دریافت کرده اند، اینست که خود را دوباره کاملا سالم فرض می کنند و فکر می کنند که می توانند به سبک زندگی گذشته برگردند، تاکید کرد: این تصور کاملا غلط است.

دکتر فرمهینی تصریح کرد: در بیش از ۹۹ درصد موارد، این تصور درست نیست چراکه عوامل زمینه ای که در ابتدا باعث ایجاد بیماری در این افراد شده بودند، همچنان در بدن آنها وجود دارند و در صورت بی توجهی می توانند دوباره باعث گرفتگی عروق بیمار شوند.

وی مهمترین توصیه به این افراد را جدی گرفتن تغییر سبک زندگی، انجام درست درمان ها و جدی گرفتن شرایط بیماری عنوان کرد و گفت: در غیر این صورت،  درگیری های جدید در عروق قلب و عوارض آن که سکته ها، آریتمی های قلبی و مرگ ناگهانی است در انتظار این افراد است و متاسفانه اغلب این افراد بعد از چند سال دوباره با شرایط مشابه شرایط قبلی به پزشک مراجعه کرده و مجبورند درمان های جدید را دریافت کنند که البته هرقدر بیماری پیشرفت می کند درمان ها اثربخشی کمتری پیدا می کنند و میزان موفقیت و حصول نتیجه مطلوب کمتر می شود.

قلب بیمار چه علامت هایی نشان می دهد؟

وی در ادامه، بیماری های قلبی را بسیار متنوع عنوان کرد و با بیان اینکه اختلال و درگیری می تواند در عروق، دریچه ها یا سیستم الکتریکی و اعصاب قلب باشد، افزود: گاه نیز عضله یا کیسه دور قلب دچار اختلال و التهاب می شود و بر این اساس، علائمی که بیماران قلبی ممکن است تجربه کنند نیز به همین اندازه متنوع و علائم آنها نیز متفاوت است.

دکتر فرمهینی در خصوص بیماری هایی که به علت کمبود اکسیژن در عضله قلب  و گرفتگی عروق قلب ایجاد می شوند، گفت: وقتی عروق قلب گرفته باشند و خون رسانی به عضله قلب به درستی انجام نشود، بیمار علائمی مثل درد قفسه سینه و دردهایی از فک تحتانی تا زیر شکم و بویژه دردهایی که در اثر فعالیت بیشتر می شوند، را تجربه می کند.

به گفته وی، این دردها با تغییر حالت بدن، مثل به جلو خم شدن تغییر نمی کنند ولی در عین حال، چند دقیقه بیشتر دوام نمی آورند و با استراحت رو به بهبودی می گذارند. این دردها به شکل تیرکشنده به دو دست یا به ناحیه کتف هم توصیف شده اند.

وی نشانه بعدی گرفتگی عروق را تنگی نفس بویژه تنگی نفسی که حین فعالیت رخ دهد، عنوان کرد و گفت: اما گاها بیمارانی که دچار گرفتگی عروق قلب هستند این علائم را به صورت واضح نشان نمی دهند و حتی برخی بیماران مثل بیماران سالخورده یا بیماران دیابتی اصلا علامت ندارند.

فرمهینی با تاکید بر اینکه در صورت مشاهده این علائم حتما باید به متخصص قلب مراجعه کرد افزود: برخی بیماران مبتلا به التهاب عضله یا کیسه قلب، دردهای تیرکشنده در ناحیه سینه و شکم را تجربه می کنند که چند ثانیه بیشتر طول نمی کشند، این دردها وقتی بدن در حالت های خاصی قرار می گیرد بیشتر یا کمتر می شوند، ولی در مجموع، این تعاریف صددرصد نیستند و بیمارانی که تنگی نفس یا دردهای تکرار شونده در قفسه سینه دارند باید به پزشک مراجعه کنند تا بررسی لازم در خصوص آنها انجام شود.

وی با بیان اینکه علائمی نیز در مراحل انتهایی بسیاری از بیماری های قلبی دیده می شود گفت: بیماران مبتلا به نارسایی های قلبی، گاهی علامت مشترک کلی که جمع شدن بیش از حد آب در بدن است، دارند که با ورم پاها نمود پیدا می کند و فرد با تنگ شدن کفش متوجه آن می شود. تنگی نفس و بزرگ شدن شکم ناشی از تجمع مایعات در فضای داخلی شکم نیز از جمله این علائم است.

دکتر فرمهینی تاکید کرد: در صورت مشاهده این علائم باید با متخصصین قلب مشاوره کرد تا علل زمینه ای بهتر شناخته شوند، چراکه بسیاری از بیماری های قلبی مثل بیماری های دریچه قلب یا بیماری های مربوط به ریتم قلب و آسیب های عضله می توانند در مراحل انتهایی، علائم مشترکی را ایجاد کنند.