بانو فرخنده ساوجی،
شاعر ومداح اهل بیت
مقاله :دکترای ۱-آزاده شریفی۲ -سعیده قندی
چکیده
فرخنده ساوجی از شاعران زن اواخر عهد قاجار دوور رضا شاه از نظر سبک شناسی از زمره شاعران بازگشت ادبی به شمار می آید. دیوان کم حجم وی که نخستین بار در ۱۳0۷ به چاپ رسیده منحصرا" به نعمت ومناقب پیامبر (ص ) وامام آن شعیه اختصاص دارد واو راباید از پیشگام آن شعر زنان به شما آورد. در این مقاله نخست به جایگاه زنان درشعر فارسی وتوی ین موقعیت وی در میان شاعران شیعه بررسی شده است: عمده مضامین اشعار وی مدح امامان شعیه خاصه حضرت علی (ع) ، مرثیه سرایی برای شهدای کربلا بویان احساسات پرشور زنی شعیه مذهب است. درشعر وی عنصر احساس غلبه دارد ود وی از سرودن اشعار مذهبی شفاعت وبیانگری است نه تبلیغ یا دفاع از عقاید. در نهایت ، کیفیت اشعار وری از مهمترین ویژگی های سبکی وی ذکرشده اند. اگر چه شعر فرخنده ساوجی از نظر کیفیت بیان ، انتخاب واژگان ونوجونان اشعار کاملا"
------------------------------------------
1- داشجوی دکتری دانشگاه تهران . ایران
۲. دانشجوی دکتری دانشگاه تربیت مدرس . تهران . ایران
متوسط وری موارد دادی ضعف تالیف است، بیان احساسات شیعی وچاپ آن به عنوان شاعر زن جایگاهی قابل بررسی برای وی رقم زده است.
کلید واژه ها : فرخنده ساوجی ، شعیه بازگشت ادبی ، زن ، تقلید
مقدمه
امروز تعداد شاعران زنی که دیوان ودفتر دارند، اگر بیشتر از مردان نباشد کمتر از آن نیست وبایی همین تصور این که کمتر از صد سال پیش در همین سرزمین سواد خواندن ونوشن فضیلت ومزیت محسوب می شده است (نه امری بدیهی ) کمی دشوار است.
از شاعران زن ادبیات کلاسیک تنها از چند تن نام ونان چون سطری بر جای مانده است که ار آن میان باید به رابعه بنت کعب قدری بلخی (قرن ۴ ) ومستدات گنجی (قرن ۵و۶ ) اشاره کرد.
درتوجه به شعر زنان ، باید در نظر گرفت که چند تعداد شاعران زن که از ایشان بیتی براه مانده یا نامی در تذکره ها آمده است بسیار معدود (حدود ۴۰۰ تن ) است، اما این زنان با وجود تبعیض وار های اجتماعی واخلاقیات متداول که شعر گفتن زنان راناپسند می داشت وبا پنهانی دور خفا اشعاری سروده اند وبه ای سنگینی برای سرودن خود پرداخته اند.
زنان شاعری که از دربار قاجار سر بر آوردند واشر اف زاده بودند وبه همین دلیل جهان بینی محدودی داشتند . فاطمه قره العین (زرین تاج ) از شاعران زنی است که درقزوین بالید تحصیل کرد، سپس به عقآید شیخیه وبابیه گرایید وبه فرمان ناصرالدین شاه به قتل رسید. شعر مشهور " گر به به تو افتد نظر چهره به چهره آرو به رو " از سروده های منتسب به واست.
پس از مشروطه وبه عنوان یکی از نتایج بیداری اجتماعی، زنان ونیز تلاش کردند تا حضور خود در عرصه شاعری را تثبیت نمایند وری زنان پیشگام به چاپ اشعار خود روی آوردند که با نوی ساوجی نیر یکی از آنها ست. دیگر بانوان شاعر این گروه عبارتند از : فخر عظمی ارغوان(مادر مرحوم سیمین بهبهانی )، نیما سلماسی ، عالمتاج (ژاله ) قا ئم مقامی ومهمترین ، ایشان پروین اعتصامی . همه شاعران به لحاظ سبک شناسی به آخرین نسل" بازگشت ادبی " تعلق دارند.
از آنجا که توجه به ادبیات زنان ورود های ایشان تنها در سده اخیر وبه ویژه پس از پروین اعتصامی مطرح شده است، برخی محققانه چنین باز نموده اند که پدیده ای به نام" شعر زنانه " وجود دارد والا با ( شعر وادب یا مردانه ) متفاوت است. تاثیر فمنیسم غربی به ویژه شاخه سوسیالیستی آن برین. اندیشه وطرز فکری به مراتب بیشتر از نظریه پردازی های تاریخ ادبیات بوده است. هرچند می توان عناصری از " زنانگی " و مفهوم" مادری " را شعر زن بازیابی کرد ویا به تعبیر شاعرانه ادبیات وشعر را راساسا" زنانه دانست، اما نقد ادبی نوین رویگری پدیدار شناختی پیشنهاد می کند که مولف رابه کناری می نهد وتناسل خود اثر را درنظرگرفتن می گیرد. در چنین رویگری ، مولف نیز پس ازتولید اثر تنها یکی از خوانندگان آن محسوب میشود وزیری بر دیگر خوانندگان نداد. واضح است که درین. رویگری جایگاهی برای مقوله ای مانند جنسیت وجود نداد و طرح چنین مسائل اصولا" بی معنی است.
تاریخ مقدمه چاپ نخست دیوان بانو ساوجی ۱۳۰۷ هجری شمسی است،یعنی دوره اول پهلوی، بنابراین در زمان چاپ اینشده اشعار بسیاری مردان ایرانی هم حتی سواد خواندن ونوشن نداشته اند، چه رسد بهشهر سرودن وچاپ دیوان اشعار.
فرخنده ساوجی شاعر زن است واهیمیت وی از جهت اقدام به چاپ اشعار است.درپستوهاوحرمسراها شعر های زیادی خوانده ورود می شده اند مومن است بسیاری ازای اشعار پخته تر وبه تر از اشعار بانو ساوجی بوده باشند، اما به دست ما نرسیده، بنابر این جسارت وی در چاپ دیوان شعر - در زمانی که این کار نه مرسوم است و نه مقبول -نامی راشایسته برجاماندن درمیان شاعران فارسی زبان می کند.
مرور پیشینه ها
تاکنون تحقیقات بسیاری در باره شاعران زن انجام شده وزنی واشعارشان بررسی شده است، اما نگارنده پس از تحقیق در مجلات وسایل های معتبر با پژوهشی در زمینه ساوجی برخورد نکرده وتاکنون مطلب منسجم می درباب اشعار وی منتشر نشده وی آن وی نیز از مدت ها پیش تجدید چاپ نشده است.
روش شناسی
این نوشتار با استفاده از شیوه کتابخانه ای وبه روش تحلیل متوالی با روید توصیفی - تحلیلی انجام شده است.
۲-فرخنده ساوجی، شاعر شیعه ومداح اهل بیت
شعر ، یکی از مهم ترین رسانه های جهان کهن بود وشاعران تلاش می کردند با زبان شعر عقیده واحساس خودرا درسطح وسیع بپراکنند وآن را جاودان سازند.
توجه به این جنبه از کاربرد شعر در کلام پیامبر (ص ) وامام آن شعیه بسیار است. تشویق های ائمه معصومین(ع ) به خاطر اثر بخشی شعر همواره شعری متعداد رابرای نی داشت درباره فضائل مناقب آن بزرگوار آن بسرایند.
امام صادق (ع ) فرموده اند "هرکس شعری برای حسین بن علی (ع ) بگوید وپنچاه نفر رابگریند ، بهشت اورست. ....).........
ادامه دارد ارمنابع پیوست بهرمند شوید..
منابع "
مجموعه مoقالات. همایش ملی. تاثیر مشاهیر ساوجی
همایش ملی
تاثیر مشاهیر ساوجی
گسترش وتحکیم فرهنگ ایرانی و اسلامی
( از سده های اول هجری تا پایان قاجاریه )
اردیبهشت ماه ۱۳۹۷ ثبت شده در ISC
برگزار کننده موسسه ی آموزش عالی غیر دولتی دانشستان ساوه
دبیر علمی همایش : دکتر عباسعلی وفایی
دبیر اجرایی : دکتر علی رضا شعبانلو
فهرست مطالب
1- ادبیات زندان در اشعار مسعود سعد سلمان وسلمان ساوجی دکتر شهلا خلیل اللهی/ دکتر غفار برج ساز 2- بررسی آواز های سید احمد خان ساوه اغی سارنگی- بهروز مبصری 3- بررسی صنایع بدیعی در اشعار شوقی ساوجی - سید عباس طباطبا یی 4- بررسی کارکرد کنایه در دیوان فرخنده ساوجی- دکتر غفار برج ساز/ دکتر شهلا خلیل اللهی 5- بررسی ویژیگی های کتیبه تگاری دوران قاجاریه - ساناز یوسفی/ ساراکفایتی/لیلاصالحیپور /دکتر منصورمهر نگار 6- تحلیل ساختاری مثنوی جمشید وخورشید سلمان ساوجی - محمد تقی قندی / علیرضا شعبانلو 7- تحلیل محتوای سیاست مدن اثر میرزاموسی رطبیب ساوجی - عبدالله دانش بیات 8- تیلیم خان وشعر غنایی / علیرضا شعبانلو 9- جناس وگونه های آن درشعر سلمان ساوجی - محمد تقی قندی / حسین آریان 10- روایت شناسی {جمشید وخورشید } سلمان ساوجی بر اساس الگوی گرماس ... غذرا نصیری افراپلی / علی وفایی / افسانه فرمت 11- زن به مثابه ممدوح نگاهی به قصاید سلمان ساوجی در مدح دلشاد خاتون .....اد لیلا نورور پور 12 برسری سبک شعری میر شوقی ساوجی وتاثیر اوبر شاعران سبک هندی ... سید عباس طباطبایی 13- شناخت فرخنده ساوجی - خسرو امیرحسینی 14- عشق وماهیت معشوق از دیگاه سلمان ساوجی .... علی وفایی 15- فرخنده ساوجی . شاعر شعیه و مداح اهل بیت .... آزاده شریفی / سعیده قنادی 16- نظری بر احوال وآثار حاج میرزا فضل الله وابوالفضل ساوجی ... مریم ویسی 17- خواجه نصرالدین ساوجی در اعتلای فرهنگ ایران وزبان .... اسمیل علی سلیمی / الهه واثق 18- گونه های خاص ایهام در اشعار سلمان ساوجی / محمد تقی قندی ا
مجموعه مقالات همایش ملی تأثیر مشاهیر ساوجی در گسترش و ...
https://www.academia.edu/40220545/%D9%85%D8%AC%D9
تهیه کننده - وجمع آوری
دکتر علیرضا شعبانلو - مهندس محمد شرافت
