بررسی آواز های میرزا سید احمد خان ساوه ای سارنگی
دوره قاجار
بهروز مبصری
چکیده
آواز در موسیقی ایرانی بخش مهمی از رپرتوار این هنر است واحمد خان ساوه ای از اساتید برجسته وگمنام درین زمینه ، از این رو مهم ترین مساله در این تحقیق معرفی سید احمد خان ساوه ای سارنگی (۱۲۳۱-۱۳۱۹ ش ) آخرین استاد آوار در دوران قاجار کشف بررسی ویژگی های آوازهایی او می باشد . با وجود استعداد وتوانایی های بالای سید احمد خان متاسفانه کمتر نامی از این استاد جز در برخی موارد چون کتاب سرگذشت موسیقی ما از روح الله خالقی به جا مانده است. جستار در پیش رو به شیوه کتابخانه ومیدانی انجام وبه روش توصیفی ، تجزیه وتحلیل شده است. در پایان بررسی ها این نتایج بدست آمد که اجرا تحریر های مسلسل مقطع ، به کارگیری گوشعه های مختلف وهمنچنین استعداد احمد خان ساوه ای در پرده شناسی از ویژگی های بارز شیوه آوازی این هنرمند تواند بد تا جائی که عبدالله خان دوامی هم این نکته را تایید کرده است.
کلید واژه : موسیقی ، آواز، سید احمد خان ساوه ای،
مقدمه
میرزا سید احمد خان ساوه ای سارنگی (۱۲۳۱- ۱۳۱۹) درخانواده ای مذهبی به دنیا آمد . پدران سید حسین ساوه ای ( سادات حسینی ، نبوی زاده ، نمازی ، گیوی... ) از علما بزرگ منطقه بود وسیید احمد پنجمین فرزند خانواده و تک پسر خاندان بود. اولین معلم آواز او پدرش بود که به رسم قدما پای منبر می خواندو اغلب در مراسم عزاداری مرثیه سرایی می وردک بعد ها از طریق این. هنر به تعزیه خوانی روی آورد.
سید احمد خان به رسم قدیم به مکتب خانه رفت واو لین آموزش های آواز را از پامنبری فرا گرفت . معین البکا ، تفرشی در یکی از سفرها خود به ساوه اورا یافت وبه تکیه دولت در تهران برد وزیر نظر ملا عبدالکریم جناب قزوینی تعلیم یافت. سید احمد خان قامتی بلند وصدایی رسا داشت وخیلی زود به سلک تعزیه خوانان در آمد و تسلط خیره کننده او بر ردیف آوازی باعث شد که درنقش شبیه حبرین ریاحی وامام خان ظاهر شود. از سید احمد خان دودره ضبط صفحه در دست می باشد که برای ضبط صفحه به پاریس رفت. ازاوفرزندی به نام هوشنگ سارنگ باقی ماند. وی سلطان تئاتر نامیده اند که در سال ۱۳۴۸ فوت می نماید . سید احمد خان در آذر ماه ۱۳۱۹ شمسی مرحوم شد. آرامگاهش در آمآمزاده زید بازار تهران است . وی کارمند عالی مرتبه شهرداری تهران بوده است . به تحقیق اهل سید احمد خان خواننده ای ردیف دان در مکتب سنتی موسیقی ایرانی بوده وبه رموز آن آشنایی کامل داشته است. درمان استادی وی همین بس که وقتی در سال ۱۲۸۴ شمسی ۱۹۰۶ میلادی کمپانی
گرامافون برای ضبط صفحه به ایران می آید ، جناب میرراحسینقلی با آواز سید احمد خان اولین صفحات موسیقی دستگاهی را درچهار گاه به ضبط می رساند، همچنین درویش خان اولین اثر خود را با آواز اودر ماهور به‌ضبطمی رساند(مبصری ، ۱۳۸۹ :۱۸۵ ).
در این پژوهش آوازهایی سید احمد خان ساوه ای سارنگی که بر روی گرامافون ضبط شده بررسی می شود تا به پرسش زیر پاسخ داده شود :
سد احمد خان ساوه ای کیست ؟آواز های او چه ویژگی هایی دارد؟
مرور پیشینه ها
با مطالعات انجام شده مشخص گردید تاکنون پژوهشی شایسته جامع درمورد سید احمدخان ساوه ای سارنگی ، خواننده وردیف دان برجسته صورت نگرفته است وبه دلیل آن که بسیاری از آثار به جای مانده از این خاندان درمجموعه های شخصی نگهداری می شود ، امکان معرفی وشناسایی دقیق آثار این هنرمند ممکن نبوده است.
روش شناسی
این پژوهش به شیوه کتابخانه ای ومیدانی انجام شده است. اطلاعات از طریق فیش برداری گردآوری ومحتوا ی آن به روش توصیفی ، تجزیه وتحریک شده است.
تحلیل داده ها
لازم به ذکر است که بعداز اعطای امتیاز از طرف مظفرالدین شاه قاجار به کمپانی گرامافون در سال۱۲۸۴ ش کمپانی شروع به کار می کند. جنس صفحات از ذغال سنگ و قیر بوده که به نام صفحه سنگی معروف است. زمان صفحه حدود سه دقیقه بوده است . به دلیل اینکه با دست وابزار مکانیکی تولید می شده ، تیراژ یک اثر ۳۰ عدد بوده وقیمت آن ۲۰ ریال که در آن موقع وسیله ای کاملا اشرافی بوده است. ابتدا ژنرال ژان با سیت لومر مسولیت را به عهده گرفته در ادامه، قلی خان شاهی ، که به دلیل کهولت سن کنار می رود . بعد از قلی خان جناب میرزا حسینقلی فراهانی کار مسولیت را به عهده می گیرد ود حالی است که ۲/۳ کار ضبط انجام یافته . استادی سید احمد خان وادوات تحریر واین که با بزرگانی چون میرزا حسینقلی، تار، باقرخان ، کمانچه دورویی خان ، نوازنده تار، کار می کند به خوبی جایگاه شاخص وی رانشان را می دهد وهنر مندان بزرگی چون عبدالله دوامی وابراهیم بوذری هنر اورا ستوده‌اند که امروز آثار ش ملاک ومصدر خوانندگان امروزی است.
سید احمد خان اولین اثر خود را با تار درویش خان به‌ضبط می رساند. احمد خان در این موقع ۵۳ ساله است دور اوج پختگی وجاافتادگی آواز است دورویی خان ۳۲ ساله .
نکته آن که درویش خان در میان بزرگانی چون میرزا عبدالله و میرزا حسینقلی ویزا اسدا خان حکم داشته وهنر به شهرت کافی دست پیدا نکرده بود ود آغاز کار بوده است . بینش صحیح جناب میرزا حسینقلی به شاگرد ارشد خود و آینده نگری ایشان آثاری راهم به درویش خان اختصاص داده، زیرا اطمینان داشته نوازنده خلاق وبه صفحات گرامافون درسال......
ادامه دارد،،،،،
نتیجه گیری
در این پژوهش سید احمد خان ساوه ای سارنگی ، آخرین استاد آواز در دوره قاجاریه معرف شد آوازهایی او کعب صفحات گرامافون ضبط شده بود، مورد بررسی قرار گرفت . حاصل این بررسی به شرح زیر است.
سید احمد خان هنرمندی مستعد وتوانمند در زمینه آواز خوانی است که به مانندش هنوز نیامده است واست ید اهل فن هنر آواز خوانی او را ستوده اند. اجرایی تحریر های مسلسل و مقطع ،به کارگیری گوشه های مختلف استعداد احمد خان ساوه ای در پرده شناسی از ویژگی. های بارز شیوه آوازی است.
منابع ومآخذ
- بیانی ، محمد (۱۳۶۳ )، احوال وآثار خوشنویسی ، جلد اول دووم ،چاپ دوم ، تهران .انتشارات علمی،
-کاظمی ، بهمن (۱۳۸۹ ) ، گلبانگ سربلندی ، مبانی بررسی آواز ایرانی ، به اهتمام ورزیده پور احمد وهی فراهانی ، تهران ، موسسه تالیف ، ترجمه ونشلط آثار هنری ،
- مبصری ، بهروز (۱۲۷۸ ) ، میرزا سید احمد خان سیر احمد خان ساوه ای سارنگی (۱۲۳۱-۱۳۱۹ ) ، فصل نامه ماهور ، سال دهم ،تابستان ، شماره ۴۰ ، ص ۱۸۵.
-مشحون ، حسن (۱۳۷۳ ) ، تاریخ موسیقی ایران ، تهران ، نشر سیمرغ ، نشر فاخته،
منابع "
مجموعه مoقالات. همایش ملی. تاثیر مشاهیر ساوجی
تاریخ ایجاد در 27 آذر 1403
همایش ملی
تاثیر مشاهیر ساوجی
گسترش وتحکیم فرهنگ ایرانی و اسلامی
( از سده های اول هجری تا پایان قاجاریه )
اردیبهشت ماه ۱۳۹۷ ثبت شده در ISC
برگزار کننده موسسه ی آموزش عالی غیر دولتی دانشستان ساوه
دبیر علمی همایش : دکتر عباسعلی وفایی
دبیر اجرایی : دکتر علی رضا شعبانلو
فهرست مطالب
1- ادبیات زندان در اشعار مسعود سعد سلمان وسلمان ساوجی دکتر شهلا خلیل اللهی/ دکتر غفار برج ساز 2- بررسی آواز های سید احمد خان ساوه اغی سارنگی- بهروز مبصری 3- بررسی صنایع بدیعی در اشعار شوقی ساوجی - سید عباس طباطبا یی 4- بررسی کارکرد کنایه در دیوان فرخنده ساوجی- دکتر غفار برج ساز/ دکتر شهلا خلیل اللهی 5- بررسی ویژیگی های کتیبه تگاری دوران قاجاریه - ساناز یوسفی/ ساراکفایتی/لیلاصالحیپور /دکتر منصورمهر نگار 6- تحلیل ساختاری مثنوی جمشید وخورشید سلمان ساوجی - محمد تقی قندی / علیرضا شعبانلو 7- تحلیل محتوای سیاست مدن اثر میرزاموسی رطبیب ساوجی - عبدالله دانش بیات 8- تیلیم خان وشعر غنایی / علیرضا شعبانلو 9- جناس وگونه های آن درشعر سلمان ساوجی - محمد تقی قندی / حسین آریان 10- روایت شناسی {جمشید وخورشید } سلمان ساوجی بر اساس الگوی گرماس ... غذرا نصیری افراپلی / علی وفایی / افسانه فرمت 11- زن به مثابه ممدوح نگاهی به قصاید سلمان ساوجی در مدح دلشاد خاتون .....اد لیلا نورور پور 12 برسری سبک شعری میر شوقی ساوجی وتاثیر اوبر شاعران سبک هندی ... سید عباس طباطبایی 13- شناخت فرخنده ساوجی - خسرو امیرحسینی 14- عشق وماهیت معشوق از دیگاه سلمان ساوجی .... علی وفایی 15- فرخنده ساوجی . شاعر شعیه و مداح اهل بیت .... آزاده شریفی / سعیده قنادی 16- نظری بر احوال وآثار حاج میرزا فضل الله وابوالفضل ساوجی ... مریم ویسی 17- خواجه نصرالدین ساوجی در اعتلای فرهنگ ایران وزبان .... اسمیل علی سلیمی / الهه واثق 18- گونه های خاص ایهام در اشعار سلمان ساوجی / محمد تقی قندی ا
مجموعه مقالات همایش ملی تأثیر مشاهیر ساوجی در گسترش و ...
https://www.academia.edu/40220545/%D9%85%D8%AC%D9
تهیه کننده - وجمع آوری
دکتر علیرضا شعبانلو - مهندس محمد شرافت
https://savehje.blogfa.com/post/2080
زندگینامه سید رضا نبویزاده نمازی ساوه
سید وحید نبوی زاده نمازی ساوجی / پژوهشگر فرهنگی اجتماعی جهانی
https://savehje.blogfa.com/post/2060
