Historic Jameh Mosque of Saveh
(مسجد جامع تاریخی ساوه)
مسجد جامع ساوه - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
مناره مسجد جامع ساوه - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
مسجد جامع ساوه از قدیمی ترین مساجد ایران
کتیبه‌های مسجد جامع ساوه
قدیمی ترین مساجد دنیا
10 مسجد از قدیمی ترین مساجد دنیا
مسجد جامع ساوه، بنایی با قدمت ۳ دوره ی مهم تاریخی
1397-09-08
مسجد جامع ساوه
در ایرانگردی امروزمان می خواهیم به سراغ یکی از جاذبه های تاریخی شهرستان ساوه برویم. مسجد جامع ساوه که البته بیشتر به موزه ای کم نظیر می ماند، از اولین مساجد ساخته شده در ایران است که در خود آثار زیادی از ۳ دوره ی مختلف که بر سرزمین ایران گذاشته است را دارد. علاوه بر این که شهر ساوه خود یکی از شهرهای معروف و تاریخی ایران است، وجود چنین بناها و مکان هایی در آن عجیب هم نیست. در ادامه با ما در الی گشت همراه باشید تا به اتفاق یکدیگر، مسجد جامع ساوه را به صورت کامل بررسی نماییم.
مطالب مرتبط:قاهان کجاست؟مسجد جامع کاشان، بنایی تاریخی از دوره سلجوقیانآشنایی با کاروانسراهای اطراف تهران
در گوشه گوشه ی ایران مکان ها و ابنیه های که نشانی از تاریخ بسیار غنی کشورمان را داشته باشند کم نیست اما، بعضی از این مکان ها در برخی از ویژگی ها از دیگری برتری های خاص تری دارند. مسجد جامع ساوه یکی از اولین مساجد ساخته شده در کشورمان، ایران است که می توان در آن آثاری از ۳ دوره ی تاریخی پیش از اسلام، قرن های اولیه ی ورود اسلام در ایران و عصر صفویه را در ساختمان آن مشاهده نمود.
مسجد جامع ساوه یکی از بناهای بسیار ارزشمند در ایران و شهرستان ساوه است که از هر نظر تاریخی که فکرش را بکنید، ارزشمند و مهم است. این مسجد تاریخی کاملا از موادی همچون خشت و گل ساخته شده است و در نوع خود بنایی بسیار بی نظیر می باشد. محوطه ی این مسجد بزرگ از یک صحن و گنبدی در قسمت جنوبی آن، ۲ ایوان، ۱ مناره، چند شبستان و محراب هایی متعدد و چندگانه و قدیمی که با خط کوفی تزئین شده است.
البته لازم به ذکر است که این مسجد از ۲ محراب نیز تشکیل شده است که از دوره ی صفویه برای این مسجد به یادگار مانده است و با خط ثلث بر روی آن نوشته شده است. از جمله ی خصوصیت های این بنای مهم تاریخی و مذهبی در شهرستان ساوه این است که در خود به صورتی کاملا واضح نمودهایی از ۳ مقطع مختلف تاریخی که شامل دوره ی قبل از اسلام، قرون اولیه ی ورود اسلام به ایران و دوران حکومت صفوی در آن به وضوح دیده می شود.
با این که تاریخ شناسان بسیاری بر روی این مسجد کار کرده اند و البته این روند همچنان هم ادامه داد اما، اگر شما حتی از دید ساده ی خودتان هم از این مسجد بازدید کنید می توانید تا در آن آثار و بقایای موجود را که هنوز هم موجود است را ببینید که همه ی نشانه هایی که در خود دارند بیانگر این مطلب است که در مکان مسجد فعلی در دوران ایران باستان، آتشکده ای وجود داشته است که بعد از ورود اسلام به ایران و دوره ی ساخت مساجد به ایران این آتشکده با تغییراتی تبدیل به مسجد شده است و تغییر کاربری داده بوده است.
در بخش مرکزی و در محل ساختمان صلیبی چشم پوشی است که سازندگان آن را به شکل هندسی هشت ضلعی مختلف الاضلاع و با دهانه ای به مساحت تقریبی ۳۱ مترمربع و ارتفاعی برابر با ۹ متر که روی آن پوشیده نیست، ساخته اند. مسجد جامع ساوه به عنوان یک بنای کاملا باستانی و تاریخی علاوه بر این که دارای اهمیتی تاریخی است از زوایای دیگری دارای اهمیت بسیاری می باشد.
این مسجد از لحاظ مذهبی، معماری، نقاشی، کاشی کاری و نیز تزئینات انجام شده در این مسجد همچون گچ بری و خطوط کوفی و ثلثی بسیار ارزشمند می باشد. در بنای این مسجد می توان ۳ دوره ی تاریخی مختلف از جمله حکومت ساسانیان، قرون اولیه ی اسلامی و همچنین دوران پادشاهی حاکمان صفوی را به وضوح مشاهده نمود.
این مسجد تاریخی که از نخستین مساجد ساخته شده در ایران به شمار می رود، دارای مساحتی بیش از ۴ هزار و ۲۰۰ متر مربع می باشد و اثری است با شکوه و بی نظیر از هنرنمایی اساتید ایرانی که به جرات می توان آن را گوهری گرانبها از معماری و تزئینات خاص ایرانی نامید که در صحن، مناره، شبستان ها، محراب های قدیمی، ایوان ها، گنبد، دو محراب از عهد صفوی و دیگر قسمت های آن مشاهده نمود.
البته نباید از ذکر این مسئله بگذریم که مسجد جامع ساوه در طول تاریخ تغییرات بسیار زیادی کرده است. گنبد خانه ی مسجد جامع ساوه که یکی از قدیمی ترین بخش های این مسجد است، در سده های ۴ و ۵ هجری در ضلع جنوبی بنا شده است که مناره ی مسجد متعلق به سده ی ۶ هجری است و ایوان غربی آن در سده ی ۸ هجری ساخته شده است. این مسجد به دلیل مرمت هایی که در دوران مختلف در مسجد جامع ساوه انجام شد، متاسفانه بنای اولیه ی این مسجد تغییرات بسیار زیادی داشته است و تقریبا اثری از آن باقی نمانده و آنچه که امروزه ما در واقع شاهد آن هستیم، متفاوت از ساختمان اولیه ی مسجد است.
این مسجد آن قدر در دوران های مختلفی مورد مرمت واقع شده است تا از شکل اولیه اش در آمده و به شکل امروزیش تبدیل شده است. تا به حال به صورت کاملا دقیق تاریخ بنای مسجد جامع ساوه تعیین نشده است اما با این حال قدیمی ترین وسیله ای که که در این مجموعه پیدا شده، کتیبه هایی است که در سده ی ۴ هجری قمری نوشته شده اند و بر همین اساس حدس زده می شود که این مسجد حداقل دارای هزاران سال قدمت می باشد.
در واقع قدیمی ترین کتیبه ی موجود در مسجد جامع ساوه قدمتش متعلق به سال ۵۰۴ هجری است که روی آن نام محمد بن ملک شاه نیز حک شده است. مناره ی مسجد جامع ساوه، یکی دیگر از بخش های مسجد جامع است که متعلق به دوران حکومت سلجوقیان است و این بخش از مسجد، به عنوان یکی از آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است.
مناره ی این مسجد با ارتفاعی بالغ بر ۱۴ متر و قطری برابر با ۳ متر و ۵۰۰ سانتی متر می باشد که سازندگان در داخل آن پله هایی به صورت مارپیچ و مزین به نقش های متنوع و برجسته تعبیه کرده اند. بخش پایین این مناره ی باستانی نیز ساده و بدون هیچگونه تزئین خاصی است و این در حالی است که هنرمندان ایرانی، بخش بالایی مناره را با نقش های آجری زیبا و قابل توجهی، تزئین کرده اند.
مناره ی مسجد در زمان احداث به صورت کاملا عمودی و به ارتفاع ۳۰ متر ساخته شده بوده است که البته به دلیل سیل ایجاد شده از طغیان رودخانه ی مزدقان، آسیب دیده است و عمود بودن خود را هم اکنون نیز از دست داده است. برخی از باستان شناسان پیشینه ی این مناره را قدیمی تر از بنای مسجد جامع می دانند و اعتقاد دارند که بنای مناره به صورت جداگانه و مستقل از بنای مسجد ساخته شده است.
کتیبه ی موجود در سر در مسجد که به زبان عربی است، نشان دهنده ی تاریخ تعمیر بنای مسجد جامع در سال ۹۲۴ هجری قمری و همزمان با دوران سلطنت شاه اسماعیل صفوی می باشد. مسجد جامع ساوه دارای دو ایوان بسیار بزرگ است که در ضلع جنوبی و غربی حیاط قرار گرفته است.
سازندگان این بخش ها، نمای بیرونی آن ها را با آجر و بسیار هنرمندانه تزئین نموده اند. در اطراف ایوان های این مسجد نیز شبستان ها و حجره هایی ساخته شده است که از آن ها به عنوان محل عبادت و استراحت استفاده می شده است.
دهلیزها و راهروهای بزرگ این شبستان ها را به یکدیگر متصل می کرده است که هر راهرو با عرضی برابر با ۳ متر و ۵۰۰ سانتی متر و طول تقریبی ۲۰ متر ساخته شده است. در سمت راست ایوان که در ضلع غربی مسجد قرار گرفته است، راه پله ای کوچک و باریک قرار گرفته است که درواقع راه ورودی به پشت بام مسجد می باشد.
حوضی بزرگ نیز در وسط صحن مسجد قرار گرفته است که بسیار دلنشین و دوست داشتنی می باشد. گنبد خانه ی مسجد نیز که از آن به عنوان قدیمی ترین بخش مسجد یاد می شود، در ضلع جنوبی مسجد ساخته شده است و داخل آن محرابی با گچ بری زیبا قرار دارد.
تصاویری از برگ، گل، بوته، نقش های اسلیمی و ختایی که به دوران حکومت صفوی باز می گردد نیز در چشم هر بیننده ای خودنمایی می کند. در حاشیه ی محراب این گنبد خانه می توان بخشی از سوره ی جمعه را مشاهده نمود.
گنبد فیروزه ای رنگ مسجد جامع را می توان از تمام نقاط شهر ساوه به خوبی مشاهده نمود. این گنبد با ارتفاعی برابر با ۱۶ متر و قطری برابر با ۱۴ متر ساخته شده که ارتفاع ساق آن تقریبا ۴ متر است و گرداگرد آن مزین به عبارت مقدس بسم الله الرحمن الرحیم، لا اله الا الله و علیه و توکلت و هو رب العرش العظیم مزین شده است که روی کاشی های فیروزه ای حک شده است.
همچنین در قسمت انتهایی ساق بند، به خط کوفی عبارت لا اله الی الله، محمد رسول الله، علی ولی الله در نواری بسیار زیبا و به عرض ۱۰ سانتی متر آن هم روی کاشی معرق اجرا شده است.
آن چه در سفر باید بدانیمایرانگردیجاذبه های گردشگری
تهیه کننده : محمد شرافت
