مقالاتِ تحقیقاتی برای نیازهای اساسی توسعه

بهسازی محیط روستا برای ایجاد یک روستای سالم


مهندس محمد شرافت ، دبیر پروژه شهر سالم و روستای سالم مرکز بهداشت شهرستان ساوه / مرکز آموزش بهورزی ساوه از استان مرکزی
اهداف آموزشی:
    1 ـ اهداف پروژه روستای سالم را نام ببرید.
    2 ـ اهمیت اصول مشارکت مردمی و همکاری بین بخشی را بشناسید.
    
     
     هدف کلی:
    هدف اصلی پروژه روستای سالم و شهر سالم کوششی است در جهت دستیابی به بالاترین سطح سلامت جامعه روستایی و شهری و نیل به « سلامت برای همه » تحت برنامه سازمان جهانی بهداشت از طریق بهره گیری از دو اصل مشارکت مردمی و همکاری بین بخشی.
    

اهداف اختصاصی:
    ـ افزایش دانش عمومی مردم درباره بهداشت، سلامت و بسیج مردم شهرنشین و روستایی برای مشارکت در برنامه های اجرایی بخشهای مختلف توسعه.
    در جهت پیشبرد اهداف روستای سالم در ابتدای کار آشنایی کامل مردم به عنوان مهمترین بخش و بالابردن دانش عمومی در تمامی فعالیتهای مصوب و مورد نظر در پروژه روستای سالم و این که کلیات موضوع و اهداف پروژه برای تک تک افراد جامعه به صورت ملموس درآید بسیار با اهمیت است؛ در این خصوص در روستا، بالابردن دانش عمومی از طریق کلاسهایی که در خانه بهداشت و یا مساجد برای مــردم برگزار می گردد، صورت می پذیرد.
    هدف از ارتقای دانش عمومی مردم ایجاد حس مشارکت مستقیم و غیرمستقیم در برنامه های اجرایی است که این مشارکت ها می تواند در تمامی جنبه های بهداشتی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و … باشد.
    ـ افزایش آگاهی سیاستگذاران و برنامه ریزان و کارشناسان بخشهای توسعه با هدف «سلامت برای همه » و بخصوص اهمیت برنامه توسعه پایدار، سلامت و محیط در جامعه؛ در این زمینه برگزاری گردهمایی و سمینار جهت سیاستگذاران، کارشناســـان و برنامه ریزان می تواند مفید باشد.
    ـ گسترش فرهنگ همکاری بین بخشــی در راستای اجرای پروژه های شهر سالم و روستای سالم برای ارایه خدمات بهینه در زمینه های مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، بهداشتی و خدماتی ـ رفاهی.
    اصولاً بدون همکاری بین بخشی، پروژه روستای سالم به هیچ وجه شکل نمی گیرد.
    
     راههای عمده برای دستیابی به اهداف پروژه روستای سالم:
    ? تشکیل شورای بهداشت در روستا 
    ? برگزاری جلسات ماهانه با رؤسای ادارات و پیگیری به منظور رسیدن به اهداف پروژه (اداراتی مثل بخشداریها، آب و فاضلاب، آموزش و پرورش، کمیته امداد امام خمینی، بهزیستی، جهاد کشاورزی، برق، مخابرات، اوقاف، نیروی انتظامی و …).
    ? برگزاری کارگاههای آموزشی برای تبادل نظر مسؤولان واحدها و ارگانهای ذی ربط.
    ? ارتقای سطح دانش مردم روستا به منظور شرکت فعال در اجرای طرحهای پروژه با برگزاری جلسات آموزشی.
    ? به کارگیری منابع و امکانات موجود در محل جهت پیشبرد اهداف پروژه.
    
    عملیات بهسازی محیط در روستا (اقدامات انجام یافته و در دست اقدام): 1 ـ بهداشت آب:
     آب یکی از نعمات بزرگ پروردگار و منشأ حیات و سرآغاز زندگی موجودات زنده است. بهسازی منابع آب مهمترین رکن تأمین آب آشامیدنی سالــــــم می باشد که می توان با هماهنگی و مشارکت شرکتهای آب و فاضلاب روستایی، جهاد کشاورزی، مرکز بهداشت و مشارکت مردم نسبت به انجام و اجرای آن اقدام نمود. حفر و بهسازی چاه جدید آب آشامیدنی و احداث منبع ذخیره و تأمین فشار آب و تهیه و نصب دستگاه کلرزنی به منظور تهیه آب سالم و کافی با مشارکت ارگانهای مذکور از جمله اقدامات انجام شده در روستای سالم می باشد.
    2 ـ دفع بهداشتی فاضلاب:
    دفع بهداشتی فاضلاب در روستاها خصوصاً روستاهای کوهستانی غالباً به صورت غیربهداشتی صورت می گیرد. عدم امکان حفر چاه به علت سنگی بودن و هزینه بالای ایجاد شبکه جمع آوری و تصفیه فاضلاب از علل این امر به شمار می آید. در روستای الویر با مشارکت مرکز بهداشت شهرستان و بخشداری و شورای اسلامی روستا،‌شبکه جمع آوری فاضلاب به طول حدود 1000 متر با تأمین لوله سیمانی با قطر از 150 تا 300 میلی لیتر اجرا شده و جهت تکمیل و توسعه کار با مشارکت شرکت آب و فاضلاب روستایی، مرکز بهداشت و مـردم روستا برنامه ریزی شده است.
    شرط اصلی موفق بودن در برنامه بهداشتی از جمله جمع آوری فضولات حیوانی و انسانی ، همکاری صمیمانه مردم و هماهنگی و مشارکت شرکتهای آب و فاضلاب روستایی و بنیاد مسکن و مرکز بهداشت شهرستان و بخشداریهـــــــا و شورای اسلامی می باشد.
    

3 ـ دفع بهداشتی زباله:
    افراد جامعه باید بدین باور برسند که علاوه بر رعایت موازین بهداشت فردی ملزم به حفظ بهداشت محیط پیرامون خود هستند، زیرا در صورت عدم رعایت این موضوع سلامت آنها و بهداشت سایر افراد جامعه به مخاطره خواهد افتاد. یکی از موارد مهم در زمینه حفظ و ارتقای سلامت افراد جامعه، جمع آوری، انتقال و دفع صحیح و بهداشتی زباله می باشد.
    با توجه به وضعیت جغرافیایی منطقه و در نظر گرفتن وضعیت اقتصادی ساکنین آن طرح جمع آوری ـ انتقال و دفن بهداشتی زباله می تواند به مرحله اجرا گذاشته شود. پیشنهاد می شود با تشکیل شورای بهداشت روستا و جلب مشارکت مردم روستا و یا روستاهای همجوار، بخشداریها، جهادکشاورزی و مرکز بهداشت جمع آوری زباله به دو صورت به مرحله اجرا گذاشته شود:
    الف ـ بخش خصوصی: بخش خصوصی می تواند با توجه به وضعیت موجود در روستاها با استفاده از چرخ دستی، گاری حمل با چهارپا، گاری موتــــــوری، یدک کش همراه تراکتور، وسیله نقلیه موتوری مناسب (نیسان کمپرسی) با در نظر گرفتن هزینه ماهیانه هر خانــــوار و با نظارت خانه های بهداشت طرح را به مرحله اجرا درآورد. 
    ب: یا با گرفتن خودیاری مردم روستا و همکاری مرکز بهداشت با خرید وسیله مناسب جمع آوری ایجاد شرکت تعاونـــــی تحت پوشش اداره تعاون به صورت قانونی نسبت به جمع آوری و بازیافت آن اقدام نمود.
    در روستای الویر با همیاری مردم و کمکهای مرکز بهداشت، شورای اسلامی با تهیه یک دستگاه یدک کش که به تراکتور موجود در روستا متصل می گردد اقدام به جمع آوری زباله نموده و جهت دفع بهداشتی به صورت دفن در نظر است در آینده ای نزدیک ادوات لازم (نظیر بیل متصل به تراکتور) تهیه و دفن بهداشتی زباله نیز در این روستا انجام گردد.
    4 ـ حمام بهداشتی: 
    وجود حمام بهداشتی در روستا و رعایت اصول بهداشتی در آن بسیار با اهمیت و ضروری می باشد. از آنجایی که در روستاهای کم جمعیت راه اندازی و نگهداری حمام عمومی توجیه اقتصادی ندارد و با عدم استقبال و حمایت مردم روبروست، لذا ایجاد حمام های خصوصی در داخل منازل مورد توجه بوده که با تأمین مصالح و کمک در حد توان توسط ادارات ذی ربط به افراد تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره)، ادارهبهزیستی و مشارکت مردم و نظارت بهداشت قابل دستیابی است.
    نظر به مشکلات موجود در خصوص حمامهای عمومی اعم از مشکلات بهداشتی، اقتصادی و اجتماعی در روستای الویر برای خانواده های بی بضاعت اقدام به خصوصی سازی حمام با مشارکت ارگانهایی نظیر مرکز بهداشت با اهدای مصالحی مثل آجر، کمیته امداد امام خمینی و نیز همیاری مردم و شورای اسلامی شده است و جهت افراد تحت پوشش اداره بهزیستی برنامه ریزی شده است که خصوصی سازی با مشارکت بهزیستی و مردم انجام گردد.
    

5 ـ بهداشت مدارس:
    نظــــر به اهمیت بهداشت دانش آموزان در زمینه بهداشت محیط و سایر زمینه ها ، بهسازی سرویس بهداشت و آبخوری مناسب و ایجاد سیستم آبگرم در مدارسسردسیر و کوهستانی روستایی و ایجاد سیستم صابون مایع در سرویس های بهداشتی و آسفالت حیاط مدرسه از اهمیت به سزایی برخوردار است. با مشارکت و همکاری آموزش و پرورش ـ مردم خیر ـ انجمن اولیا و مربیان و مرکز بهداشت، سیستم صابون مایع و تأمین آب گرم در مدارس در دست اقدام است. 
    6 ـ روشنایی کوچه ها:
    روشنایی کوچه ها در شب از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد، بدین منظور می توان با مشارکت مردم و جلب همکاری اداره برق و بخشداریها و مرکز بهداشت نسبت به ایجاد سیستم روشنایی مناسب در روستا اقدام نمود که بدین منظور با مشارکت مردم و جلب همکاری اداره برق، بخشداری و مرکز بهداشت نسبت به ایجاد سیستم روشنایی معابر در روستا اقدام شده است.
    7 ـ گسترش سیستم مخابرات: 
    با کمک و مشارکت اداره مخابرات، بخشداری، مرکز بهداشت و مردم روستا نسبت به اجرای پروژه واگذاری تلفنهای خودکار 256 شماره ای به منازل تسریع به عمل آمد. ضمناً خانه بهداشت روستا از خط تلفن به صورت مشارکتی برخوردار گردید.
    8 ـ نامگذاری کوچه ها و خیابانها و پلاک گذاری منازل با مشارکت بخشداری، اداره پست ، مخابرات، اداره برق، آب و فاضلاب و مرکز بهداشت و مردم روستا انجام شده است. قابل ذکر است که یک خیابان به نام بهورز نامگذاری شده است.
    9 ـ بهداشت مساجد و زیارتگاهها:
    در مساجد و زیارتگاهها به عنوان اماکن عمومی بایستی نکات بهداشتی و بهداشت محیطی کاملاً رعایت شود. برنامه های آموزشی و تشویق و مشارکت مردم روستا ـ اداره اوقاف و امور خیریه ـ جهاد کشاورزی ـ روحانیت ـ سازمان تبلیغات و مرکز بهداشت در ایجاد محیط سالم و بهداشتی (جمع آوری زباله ، ایجاد سرویس بهداشتی ، وضوخانه با داشتن آب گرم و ایجاد سیستم صابون مایع و همچنین عدم استفاده از جام سماور یا تشت در شستشوی استکان و نعلبکی و ایجاد ظرفشویی مناسب به منظور جایگزینیمورد توجه قرار گیرد.
    در این زمینه نسبت به بهسازی و نوسازی ساختمان امامزاده با مشارکت مردم و اداره اوقاف، اقدام و نسبت به احداث سرویسهای بهداشتی با کمک مرکز بهداشت و مردم و سایر ارگانهای ذی ربط اقدام شده است.
    10 ـ بهداشت غسالخانه:
    بهسازی و احداث غسالخانه بهداشتی به منظور حفظ رعایت موازین بهداشتی و جلوگیری از شستشوی میت در داخل رودخانه ها و منازل مسکونی توصیه می گردد در خارج از روستا و در مجاورت گورستان احداث گردد. برنامه اجرایی با مشارکت مردم روستا ـ روحانیت ـ اداره اوقاف و امور خیریه ـ سازمان تبلیغات اسلامی و مرکز بهداشت به مرحله اجرا گذاشته می شود (تصویب در شورای بهداشت بخش).
    تأمین مصالح ساختمانی اصلی و نیروی انسانی (تیر آهن ، آجر، ماســــه و کارگر و بنا کاشی ـ سیمان) به عهده مردم ، بخشداری و اداره اوقاف و امور خیریه می باشد که مرکز بهداشت با تأمین مقداری کاشی و سیمان مشارکت می نماید.
    11 ـ شن ریزی یا آسفالت:
    کثیف بودن محیط روستا مانند وجود کوچـــــــه های خاکی و شن ریزی نشده، تراکم گل و لای در داخل کوچه ها، جوی ، نهر آب، سطح منازل و همچنین وجود آشغال، مواد زاید مانند کاغذ پاره ، کاه، خاکستر و … ضمن این که محیط کثیف و بد منظره ای ایجاد می کنـــد باعــث آلودگـــی نیز می گردد.
    جهت رفع مشکل می توان با تشکیل شورای بهداشت شامل جهاد کشاورزی ، اداره راه، مسکن و شهر سازی، مرکز بهداشت، بخشداریها و مشارکت مردم در شن ریزی و… اقدام نمــــــود و با تشویق مردم می توان از امکانات روستا مانند چهارپا، تراکتــــور و …جهت شن ریزی استفاده کرد؛ همچنین از امکانات ادارات یاد شده مورد استفاده می شود. که در روستای الویر با مشارکت بخشداری و مردم کوچه ها و معابر عمومی شن ریزی شده است.
    

12 ـ دفع صحیح و بهداشتی مدفوع:
    دفع ناصحیح مدفوع از مهمترین علل شیوع بیماریها محسوب می شود، چرا که موجب آلودگی خاک و منابع آب و مواد غذایی می شود.
    برحسب شرایط محلی مدفوع در چاهها دفن و یا در محفظه های روباز جمع آوری و پس از تخلیه آن را مستقیماً در مزارع کشاورزی به عنوان کود مورد استفاده قرار می دادند و یا به علت عدم رعایت فاصله محل دفع با چاههای آب آشامیدنی عامل اصلی اشاعه بیمایهای عفونی و انگلــــی و اپیدمی های وسیع بوده است.
    دفع غیر بهداشتی مدفوع از اهم مشکلات بهداشتی افراد کم درآمــــد و بی بضاعت روستایی می باشد، لذا می توان با هماهنگی و مشارکت مادی و حمایتی مسؤولان کمیته امداد امام خمینی (ره) و اداره بهزیستی ، مرکز بهداشت و جهاد کشاورزی و آب و فاضلاب روستایی و جلب کمکهای مردمی در تأمین مصالح مورد نیاز از قبیل سیمان، آجر، سره توالت، در و پنجره، وسایل لوله کشی و در زمینهایی که سنگی بوده و حفرچاه با مشکل روبرو می باشد، با استفاده از کمپرسور به صورت سینک انفرادی در رفع مشکل اقدام نمود و یا با اجرای عملیات طرح جمع آوری فاضلاب با همکاری شرکت آب و فاضلاب عملیات انتقال انجام و در خارج از روستا با احداث تصفیه خانه عمومی شرایط لازم جهت دفع بهداشتی مدفوع را فراهم نمود که در این راستا بهسازی توالــــت هشتاد مورد خانوارهای بی بضاعت با مشارکت مردمی و ارگانهایی مثل مرکز بهداشت و کمیته امداد امام خمینی با تأمین مصالحی مثل آجر، سیمان، در و پنجره، موزاییک و سنگتوالت و … همچنین مبلغ 10000 تومان به ازای هر خانوار از طرف کمیته امداد امامخمینی و حدود 5000 تومان به ازای هر نفر از طرف مرکز بهداشت و مابقی با همیاری خود مردم انجام گرفته است.
    13 ـ بهداشت نان:
    کنترل و نظارت بهداشتی در تهیه نان بسیار مهم است، لذا به منظور ایجاد نانوایی های سنتی و تنوری با سوخت هیزم با مشارکت زنان روستایی، جلب اداره غله، بخشداریها در سهم آرد و در احداث نانوایی به صورت بهداشتی با همکاری و مشارکت شورای اسلامی ارزیابی مثبت در پی خواهد داشت (البته بدون هیچ گونه افزودنی شیمیایی در تهیه خمیر).
    14 ـ بهداشت موادغذایی:
    انسان برای ادامه حیات به غذا نیازمند است. در صورت آلوده بودن غذا مصرف آن سبب ضعف قوای جسمانی و ایجاد بیماریهای گوناگون می گردد.
    بنابراین لازم است مراحل تولید، نگهداری و توزیع و فروش موادغذایی طبق موازین بهداشتی انجام گیرد. به منظور حمایت از تولید کنندگان موادغذایی در روستاهــــــا مانند کارگاههای شیره پزی ـ رب انار ـ لواشک و … در شرایط مناسب و بهداشتی لازم است روستاییان را تشویق به مشارکت در ایجاد شرکتهای تعاونی تحت پوشش اداره تعاون نمود تا مواد غذایی به صورت سالم با داشتن کد بهداشتی وارد بازار گردد.
    

15 ـ اماکن تهیه و توزیع موادغذایی:
    رعایت اصول بهداشتی در مراکز تهیه و توزیع موادغذایی از ضروریات است و عدم رعایت این اصول می تواند مشکلات فراوانی برای انسان فراهم کند؛ بدین منظور می توان با تشکیل شورای بهداشت و با جلب همکاری و مشارکت بانکها ـ بخشداریها با تأمین وام قرض الحسنه برای افرادی که مشکل اقتصادی دارند نسبت به رفع مشکل اقدام نمود.
    16 ـ بهداشت مسکن و طرح هادی:
    مراعات اصول بهداشت در تمام ارکان زندگی از جمله مسکن و اماکن عمومی باید مورد نظر قرار گیرد. رعایت اصول مهندسی ساختمان جهت اقدامات پیشگیرانه، کاهش اثرات بلایای طبیعی (زمین لرزه، سیل ، آتش سوزی و …) در نظر گرفته می شود.
    به منظور رعایت حداقل مسایل بهداشت محیطی می بایست اتاقها از نور کافی برخوردار باشد و مشارکت در برنامه سفیدکاری اتاقها، بهداشت آشپزخانه، سرویس بهداشتی و … می بایست مورد نظر قرار گیرد.
    17 ـ ایجاد فضای مناسب و زمین ورزشی:
    به منظور استفاده بهینه از اوقات فراغت دانش آموزان و جوانان با مشارکت اداره تربیت بدنی ـ بخشداریها ـ شورای اسلامی روستاها ـ جهاد کشاورزی و مرکز بهداشت اقدامات لازم جهت ایجاد مکانهای مناسب ورزشی از قبیل تسطیح و فراهم نمودن زمین ورزشی و بهسازی ساختمانهای رها شده شرایط مناسب جهت انجام فعالیتهای ورزشی فراهم گردد.
    

18 ـ‌ ایجاد فضای سبز و پارک:
    می توان در روستاهای گرمسیر و خشک ایجاد فضای سبز مثمر و پارک با مشارکت منابع طبیعی ـ جهاد کشاورزی شورای اسلامی روستاها و مرکز بهداشت شرایط مناسب فراهم نمود.
    19 ـ مبارزه با حشرات و جوندگان:
    حشرات و جوندگان می توانند عوامل بیماری زا مانند انگل ها و میکروبها، ویروسها و غیره را از راههای مختلف وارد بدن انسان کنند و خسارتهای اقتصادی به وجود آورند. بنابراین در روستا با مشارکت مردم، جهاد کشـــــــاورزی و شبکه دامپزشکی و …) برنامه اجرایی مبارزه با حشرات و جوندگان باید مرحله به مرحله به اجرا گذاشته شود.
    1- بهسازی محیط (حذف پناهگاه، آب، غذا). 
    2‌ـ طعمه گذاری را (تأمین گندم و روغن به عهده مردم و تأمین سموم به عهده شبکه دامپزشکی یا جهاد کشاورزی) با نظارت و پیگیری مرکز بهداشت می توان انجام داد و موفق شد.
    20 ـ بهداشت کشتارگاهها:
    به منظور تهیه گوشت به صورت سالم و بهداشتی و جلوگیری از ایجاد آلودگی های بهداشت محیط و پیشگیری از انتقال بیماریها تا ایجاد مجتمع صنعتی کشتارگاه بهداشتی در مراکز شهرستان ها می توان با مشارکت و تشویــــــق قصابان و همکاری شبکه های دامپزشکی و جهادکشاورزی ـ بخشداریها و مرکز بهداشت ، ساختمان کشتارگاه را در داخل روستاهــــــایی که دارای خانه های بهداشت می باشند، احداث کرد. 
    21 ـ برنامه های آینده:
    ? احداث و تجهیز کتابخانه: در خصوص تجهیز کتابخانه تعداد 500 جلد کتاب و یک دستگاه ویدئو از طریق اداره ارشاد اسلامی ساوه در اختیار کتابخانه روستا قرار گرفته شد. ضمناً محل ساختمان جدید کتابخانه تهیه و احداث آن جزو برنامه های آینده می باشد.
    ? بهسازی اماکن متروکه و رها شده: در این خصوص بهسازی حمام قدیمی و تاریخی در روستا و تبدیل آن به یک محل فرهنگی ورزشی از اقدامات آینده می باشد.
    ? ایجاد صنایع مونتاژ کوچک در روستا
    ? ایجاد تعاونیهای مختلف در روستا
    ? ایجاد صندوق قرض الحسنه با مشارکت مردم روستا
    ? آماده سازی زمین فوتبال
    ? انتقال گورستان از داخل روستا به خارج روستا و ایجاد فضای سبز
    ? لایروبی قنات با مشارکت جهادکشاورزی و مردم روستا در دست اقدام می باشد (اعطای وام بلاعوض تا سقف دو میلیون تومان).
    ? ایجاد سد خاکی 
    ? انجام طرح هادی روستای: منوط به واریز مبلغ دو میلیون تومان و اجرای مقدمات پروژه و نقشه برداری روستا بوده که شرایط تا حدودی فراهم است.
     موانع و مشکلات موجود را می توان به شرح زیر نام برد:
    ـ نبودن ردیف محل خاص پروژه روستای سالم جهت تأمین اعتبار طرحها و قرار نگرفتن اعتبارات مالی در سازمان مدیریت و برنامه و بودجه
    ـ کمبود ادوات و ماشین آلت مخصوص
    ـ مشکلات موجود در خصوص پشتیبانی و هماهنگی های بین بخشی