موزه گنبد چهارسوق در شهر یاقوت های سرخ ساوه

استان مرکزی- ایران

شهر ساوه از استان مرکزی شهری پر از جاذبه ‌های بکر و گردشگری مانند تپه ‌های باستانی، زیارتگاه ‌های معروف، مناطق طبیعی دست‌ نخورده، روستاهای زیبا، چمنزارهای سبز، چشمه‌ سارها و آبشارهای بلندقامت و … است.

این شهر به دلیل وجود انار نابش به شهر یاقوت های سرخ استان مرکزی شهرت دارد. از جمله جاهای دیدنی ساوه می توان به روستای گردشگری سامان، چشمه بالقلو، قلعه ی دختر، شهر زیرزمینی آوه، مسجد جامع، منطقه ی نمونه گردشگری روستاهای سنگستان و خلیفه کندی، امامزاده سید اسحاق، بازار تاریخی ساوه، آبشار هندس، مسجد سرخ، پارک جنگلی شهید چمران، دریاچه ی سد الغدیر، قلعه ی آردمین، بام ساوه، دریاچه ی مصنوعی و … اشاره کرد.

در کنار تمام اینها ساوه دارای بنایی به نام گنبد چهار سوق است. گنبد چهارسوق در ساوه با عنوان موزه گنبد چهارسوق ساوه هم شناخته می شود چون علاوه بر ارزش تاریخی و معماری دارای کاربری موزه نبز می باشد لذا دیدن از آن بسیار جالب و جذاب است.

معرفی کلی

ساوه شهری است که دارای بافت تاریخی زیبایی است و نمونه هایی از آثار تاریخی به جا مانده از سال های دور در آن قابل رویت است. بنای تاریخی چهار سوق یکی از این آثار تاریخی می باشد که یادگاری از دوران صفوی است و قدمتی نزدیک به 5 قرن دارد. این بنا در ساوه در خیابان سلمان ساوجی واقع شده ‌است.

گنبد چهار سوق ساوه جلوه ای از هنر معماری و زیبایی ایرانیان است که در دوره ی صفویه بنا شده است. این گنبد یکی از بناهای تاریخی و ارزشمند شهر ساوه است.

حدود 12 سال است که از این بنا به عنوان موزه ی باستان شناسی و مردم شناسی شهرستان ساوه استفاده می شود. در موزه ی گنبد چهار سوق ساوه اثار و صنایع دستی هنرمندان ساوه ای در معرض دید عموم قرار گرفته و اداب و رسوم و سنت های مردم شهرستان ساوه به به نمایش گذاشته می شود.

در این موزه اشیایی همچون کتب خطی و دست‌نویس، انواع قفل‌های قدیمی، ظروف مسی و سفالی، سکه و اسناد خطی و سنگ قبرهایی مربوط به دوره قاجار به نمایش درآمده است.

تاریخچه و موقعیت شهر ساوه و گنبد چهار سوق

شهر تاریخی ساوه، بنا بر روایات و اخباری که در این زمینه وجود دارد در قرن های اول اسلامی شکل گرفته است. این شهر از نمونه های بارز شهرهای واقع در مسیر کاروانی می باشد. مخصوصا اینکه در محل تلاقی دو شاهراه بزرگ شرقی – غربی و شمالی –جنوبی قرار داشته است.

قرارگیری در این موقعیت موجب شده تا ساوه همواره در طول تاریخ دچار تغییر و تحولات بزرگی شود. مسجد جامع ساوه که یادگاری از قرن اول هجری قمری است، مناره ی مسجد میدان (متعلق به سال 453 ه. ق.)، مناره ی مسجد جامع (متعلق به سال 504 ه. ق.) و تعداد دیگری از بناهای متعلق به دوره های مختلف اسلامی و بناهای فراوانی که در بافت قدیمی شهر قرار گرفته اند مانند آب انبار ها، تیمچه ها، حمام ها و راسته ی بازارها در قرن های اخیر، ساوه را به شهری زیبا و تاریخی تبدیل کرده اند.

البته برخی از بناهای تاریخی و باارزش ساوه از بین رفته و تنها با مراجعه به متونی مانند سفرنامه ی اولئاریوس می توان به وجود این بناها در گذشته پی برد.

از طرفی ساوه از جمله شهرهایی است که هنوز چهره ی تاریخی خود را حفظ کرده و آن را در مقابل چشمان امروزی ها به نمایش گذاشته است.

یکی از مهم ترین بناهای تاریخی شهر زیبای ساوه گنبد چهار سوق است که قدمت آن حداقل به پنج قرن پیش می رسد و در میان بافت قدیمی شهر ساوه واقع شده است و امروزه به عنوان موزه هم شناخته می شود.

ویژگی های معماری گنبد چهار سوق

این بنا که علاوه بر گنبد چهار سوق به تکیه ی چهار سوق هم معروف است شامل یک ساختمان چهار ضلعی است که در چهار ضلع شمال و جنوب و شرق و غرب آن چهار دالان وجود دارد.

هر یک از این دالان ها در قدیم به چهار بازار راه می یافته است. امروزه در شمال این گنبد بازار بزرگ ساوه و در جنوب آن یک بازارچه کوچک با چند مغازه باقی مانده است.

اضلاع دیگر این بنا در داخل به صورت حجره هایی بوده که در ایام ده روزه ی عاشورا به عنوان تکیه از آنها استفاده می شده است؛ به همین خاطر این بنا را به نام تکیه چهار سوق نیز می شناسند.

در اطراف بدنه ی بنا هشت پنجره ی نورگیر وجود دارد که در بالای سقف حجره ها واقع شده اند و در قسمت بالایی گنبد نیز پنج پنجره ی نورگیر دیگر وجود دارد که مجموعه ی این پنجره ها در کنار هم نور مورد نیاز بنا را تامین می کند.

قطر قاعده ی این بنا حدود 11/14 متر و ارتفاع آن تا کف فعلی حدود 14 متر است در نتیجه گنبد دارای حجم زیادی است. به همین خاطر به یک میزان بالا نرفته بلکه با یک دور آرام در وسط تشکیل شده و دوباره به طرف بالا ادامه یافته و فرم شلجمی پیدا کرده است.

مصالح ساختمانی به کار رفته در این بنا، گل آهک، گچ، کاشی و آجر است و گنبد آن نیز با نوارها و اشکال بیست ضلعی، دوازده ضلعی، شش ضلعی و سه گوش با نقش های پیکانی تزئین و داخل این اشکال به گچبری های زیبایی آراسته شده است.
گنبد چهار سوق با دهانه ای نزدیک به 15 متر و ارتفاعی به همین اندازه از بیرون دارای پلان دوازده ضلعی است اما از داخل بنا مدور بوده و شامل 4 دالان و 8 حجره می باشد.

این بنا در گذشته به عنوان محور اتصال راسته ی اصلی و مسیر اصلی بازار بوده و در دوره هایی نیز به عنوان تکیه جهت برگزاری مراسم عزاداری و نیز به عنوان زورخانه جهت انجام ورزش های باستانی کاربرد داشته است.

در این گنبد تزئینات زیبایی به کار رفته که متاسفانه در اثر آتش سوزی تزئینات پوشش داخلی گنبد از بین رفته است. از جمله تزئینات باقی مانده در گنبد، اسماء الله، محمد (ص) و علی (ع) است که به خط کوفی و با کاشی بر بنا اجرا شده است.

این بنا در تاریخ ۱۶ خرداد سال 1356 با شماره ی 1382 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و در تاریخ 28 مرداد 86 به مناسبت روز جهانی صنایع دستی به عنوان موزه ی باستان شناسی و مردم شناسی شهرستان ساوه مورد بهره برداری قرار گرفته است.

خلاصه ای از اطلاعات موزه چهار سوق ساوه
نوع موزه: باستان شناسی و مردم شناسی
تاریخ تأسیس: 20 / 3 / 1386
مکان موزه: بنای گنبد چهارسوق ساوه
دوره ی تاریخی بنای موزه: صفوی
آثار موزه شامل: آثار باستان شناسی دوره های مختلف، کاشی های دوره ی اسلامی، سکه های دوره های مختلف و آثار مردم شناسی
ساعت کار موزه: 8 صبح تا 8 شب
روز تعطیل موزه: دوشنبه ها

مسیر دسترسی به موزه گنبد چهار سوق: این موزه در مرکز شهر قرار گرفته و به راحتی از طریق میدان انقلاب قابل دسترسی می باشد.

نزدیک ترین جاذبه های دیدنی به این گنبد زیبا مسجد جامع ساوه در فاصله ی 1 کیلومتری، کاروانسرا و آب انبار باغ شیخ در فاصله ی 8 کیلومتری و شهر زیرزمینی آوه در فاصله ی 24 کیلومتری از گنبد سوق است.