شهرستان زرندیه در 80 کیلومتری تهران در مسیر جاده تهران ساوه قرار گرفته و مانند بسیاری از شهرهای جدید در بستر روستایی شکل گرفته است که متشکل از 5 روستا به نام‌های آسیابک ، امیر آباد زرند کهنه، خورشید آباد و مامونیه است که اکنون از آنها به نام محله یاد می شود و به دلیل قدمت و گسترش منطقه مامونیه نام شهر را مامونیه نهاده اند که مرکز شهرستان زرندیه است.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)- منطقه مرکزی، به دلیل قرار گیری این شهر در مسیر جاده اصلی ابریشم در نزدیکی آن، چندین کاروانسرا وجود دارد و در برخی از سفر نامه ها نام این منطقه آورده شده است مانند سفر نامه عراق عجم – سده هشتم هجری سفر نامه بلاد مرکزی ایران و....

آثار و تپه های تاریخی فراوانی در این منطقه قرار دارد مانند تپه تاریخی سرقلعه و تپه تاریخی امیر آباد که قدمت آن به پیش از اسلام می رسد. در سرقلعه در زیر نور آفتاب خشت های عظیم 40×70 دیده می شود که البته این خشتها را بصورت کامل در بناهای چاله محله نیز می توان دید.

در خصوص این قلعه افسانه های زیادی هست. افسانه زنان و دختران زیبای زنجیر به دست که زمانیکه ماه شب چهارده طلوع می کند با حرکت در راهروهای قصر و رقص، داستان اسارت خود را به آواز به گوش همگان می رسانند.

بنایی که هسته اصلی مامونیه در کنار آن شکل گرفته و پس از احداث خود بخشی از بنای دیگر شده هیچ گاه مورد کاوش‌های علمی و باستان‌شناختی قرار نگرفته است. این شهر دارای یک خیابان اصلی به نام خیابان امام خمینی(ره) است. در مرکز شهر خیابان امامزاده قرار گرفته و هسته اصلی شهر در آن شکل گرفته است.

مجموعه فرهنگی چاله محله در این خیابان واقع شده که شامل امامزاده سید منصور(ع) و حمام های چال و مسجد چال است. بنای امامزاده در دوره سلجوقیان شکل گرفته و در دوره های تاریخی صفویه و قاجاریه تکمیل شده است. حمام چال که به دلیل حفظ گرما در زیر زمین احداث شده، متعلق به دوران قاجار است و در ساخت آن از خشت‌های سرقله استفاده شده.

این حمام شامل دو بخش زنانه و مردانه است. حمام زنانه در اوایل دوران قاجار احداث شده و در اواسط دوره قاجار نیز حمام مردانه احداث شده. حمام زنانه دارای سردر است. در گذشته امامزاده نیز دارای سردر بوده که متاسفانه در دهه 60 تخریب شد.

حمام‌ها نقش بسیار زیادی در توسعه روابط اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و آداب و رسوم مردم این منطقه دارد.

مسجد چال که در شمال شرقی امامزاده قرار گرفته و متعلق به دوران سلجوقیان است، به دلیل احترام گذاردن به امامزاده فاقد گنبد و گلدسته است. خانه های قدیمی و کاه گلی که فقط اندکی از آنها باقی مانده نشان دهنده معماری بومی این منطقه است. اکثر خانه ها دو ایوانی هستند و در برخی از آنها بالاخانه نیز دیده می شود. در اکثر آنها طویله در بخشی از حیاط قرار داشته که نشان از بافت روستایی آن دارد ایوان های رفیع و بلند را در تمام بناها می توان مشاهده کرد که نشان از هنر معماران در ایوان سازی است،

نوع خاصی از جفد که به جفد بیز معروف است در معماری این منطقه مشاهده می شود شاید بتوان گفت این جفدها مخصوص این منطقه است. تمام اتاقها دارای سقف طاق دار و طاقچه و رف است که توسط پنجره های کوچک از جهت جنوب نورگیری می کردند.

احداث زیرزمین و پیشانی برآمده نشان از معماری کویری این منطقه دارد. حوض کاشی در وسط حیاط و درختان میوه در تمام حیاط های قدیمی مشاهده می شود. در جنوب منطقه مامونیه منطقه امیر آباد و زرند کهنه قرار گرفته و آثار عمارت محبعلی خان در عهد خاقان مغفور دیده می شود که البته در اثر تقسیم ارث به مرور زمان تنها بخش فرسوده ای از آن عمارت باقی مانده و بنای امامزاده پنج تن را شاید بتوان سالم ترین بنای امامزاده زرند نامید.

تپه تاریخی در بخش جنوبی شهر نیز بقایای تمدنی کهن است. بیشتر بناهای این منطقه دارای بالاخانه است و ایوان سازی در زرند مانند منطقه مامونیه رفیع نیست و از نظر تزئینات دارای قابلیت های بهتری نسبت به دیگر محله ها هستند. در بخشی از خیابان، بقایای یخچال قدیمی دیده می شود که تنها بخشی از آن باقی مانده که با خشت‌های بزرگ بصورت عرق چین احداث شده است.

در این منطقه ساخت و ساز جدید به ندرت دیده می شود به همین دلیل بافت سنتی خود را نسبت به دیگر نقاط حفظ کرده است. نمونه یک بنای خشتی ساخته شده در امیر آباد منطقه خورشید آباد است در غرب شهر واقع شده و می توان چند ساختمان قدیمی را در این منطقه مشاهده کرد. اکثر این بناها دارای سردر است که در دو طرف آن فضای نشستن قرار دارد و پوشش سقف آن نیز طاقدار است و در نزدیکی آن یخچال مهدی آباد قرار دارد.

منطقه آسیابک شمالی ترین نقطه شهر است و یک خیابان اصلی به نام خیابان بسیج در آن دیده می شود و از طریق میدان گلها به خیابان امام دسترسی دارد. بناهای قدیمی این منطقه اغلب در یک طبقه احداث شده و دارای سردر ورودی هستند و با توجه به اینکه خاک این منطقه محکم است زیر زمین در اکثر بناها دیده نمی شود و ساختمان‌ها بیشتر در ضلع شرق حیاط ها احداث شده اند.

مردم منطقه مامونیه و امیرآباد فارس زبان و دیگر محله ها ترک زبان هستند. در نزدیکی این شهر دو روستای متروکه قدیمی به نامهای شمس آباد و حمزه آباد قرار دارد که خود دارای جاذبه های زیادی هستند. دو کاروانسرای خشکه رود و ورده در نزدیکی این شهر از جاذبه های این منطقه هستند.