ساوه دیاری باستانی و تاریخی در جغرافیای ایران زمین محسوب می شود و وجود آثار متعدد تاریخی از قبیل مسجد جامع مربوط به دوران سلجوقیان، کاروانسرای باغ شیخ برجا مانده از دوران قاجاریه و خانه های تاریخی و بازار سنتی سیمای زنده تاریخ و تمدن در این منطقه است.
با اینکه در سال ۲۰۱۶ مسجد جامع این شهر که یک بار در زمان حمله مغولان تخریب شد و اکنون همچنان پابرجا مانده است، در فهرست آثار پیشنهادی کشور برای ثبت جهانی در یونسکو قرار گرفت اما انجام نشدن برخی امور عمرانی و بازسازی به خصوص در زمینه محوطه این بنا، سبب شد تا ساوه از این فرصت گرانبها محروم شود.
امسال نیز به گفته مسئولان، نام کاروانسرای عبدالغفارخان واقع در روستای باغ شیخ در ۱۰ کیلومتری شرق ساوه که از آثار فاخر دوران قاجاریه است در فهرست معرفی شده برای ثبت جهانی قرار دارد اما مشکلاتی که در این زمینه میان میراث فرهنگی و مالک شخصی این بنا وجود دارد، امیدها را در این خصوص کمرنگ کرده است.
تاکنون از حدود ۴۰۰ اثر تاریخی شناسایی شده شهرستان ساوه ۱۱۵ اثر از قبیل آب انبار، قلعه، تپه‌های تاریخی، مسجد، کاروانسراها و برخی بقعه های مذهبی در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
اما در دورن شهر ساوه نیز تاکنون ۲۰ خانه تاریخی و ارزشمند شناسایی شده است که برخی از آنها به دلیل کم توجهی در سالهای گذشته تخریب یا در آستانه تخریب قرار دارند درست مانند خانه تاریخی نادری که در بارش های فروردین امسال و در میانه های شب صدای آوارش به گوش همگان رسید.
فقر منابع مالی میراث فرهنگی از یک سو و همکاری کمرنگ مالکان این بناهای تاریخی برای مرمت و بازسازی و حتی تمایل به تخریب برای ساختن برج های چند طبقه سبب شد که در سالهای اخیر علاوه بر کُندی در روند بازسازی، روز به روز بر دامنه تخریب خانه های تاریخی شهر ساوه افزوده شود.
تخصیص اعتبار چهار میلیارد ریالی برای خانه های تاریخی ساوه
امروز خبری مسرت بخش از سوی مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی منتشر شد که با تصمیم مسئولان کشوری چهار میلیارد ریال برای مرمت و بازسازی این خانه ها و بافت ارزشمند شهر ساوه اختصاص یافت؛ مبلغی که هرچند ناکافی اما می تواند آغازگر تحولی در سیما و منظر این بناها و ترغیب سرمایه گذاران بخش خصوصی برای ورود به این حوزه باشد.
بر اساس اعلام روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی، «مصطفی مرزبان» روز شنبه در این خصوص گفت: با هدف حفظ و صانت از بافت ارزشمند و تاریخی ساوه و ترمیم و بازسازی ۱۶ خانه تاریخی این شهر چهار میلیارد ریال اعتبار اختصاص یافت.
وی اظهار داشت: این اعتبار برای ۱۶ باب خانه تاریخی در شهر ساوه هزینه خواهد شد و نحوه مرمت و بازسازی این بناها نیز با مشارکت مالکان و تعامل سایر دستگاه ها عملیاتی خواهد شد.
مرزبان افزود: تاکنون ۲۰ باب خانه تاریخی در شهرستان ساوه شناسایی شده است که با تکمیل مراحل کارشناسی در آستانه ثبت ملی قرار دارند.
مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی اظهار کرد: کار محوطه‌سازی مسجد جامع ساوه متعلق به دوران سلجوقیان و مرمت و بازسازی سردرب بازار تاریخی این شهر نیز در دستور کار قرار دارد.
وی گفت: ساوه با داشتن بناهای متعدد از جمله خانه‌های تاریخی، حمام، مساجد و بازار سنتی دارای پیشینه و قدمت زیادی در تاریخ کشور است و تلاش می کنیم با تامین اعتبار و مشارکت مالکان این آثار فاخر را برای نسل های آینده نگهداری کنیم.
به گفته مرزبان برای تحقق مرمت و بازساری خانه های تاریخی و بافت ارزشمند شهر ساوه مشارکت و همراهی سایر ارگان ها از جمله شهرداری و شورای اسلامی شهر نیاز است که امیدواریم با تعامل سازنده محقق شود.
خطر تخریب خانه های تاریخی ساوه
در واپسین روزهای فروردین امسال بارش باران باعث شد خانه تاریخی نادری در هسته مرکزی شهر ساوه تخریب و بخش هایی از آن ریزش کند.
معماری خانه های قدیمی شهر ساوه تا حد زیادی شبیه مناطق کویری ایران است و در روزگار قدیم خانه ها اغلب دارای ساختار خشت و آجر بودند و بادگیرها نیز مهمترین وسیله سرمایشی و خنک کننده منازل بود؛ سقف های طاقی شکل و کاهگلی خانه ها به هم مرتبط بودند و عبور از کوچه های اغلب باریک و رد شدن از آب انبارها، حمام های عمومی و تکایا رهگذران را به بازار سنتی و مسقف شهر می رساند.
شهردار ساوه در گفت و گویی که بعد از تخریب خانه نادری با ایرنا داشت، اظهار داشت: تاکنون ۱۶ بنای ارزشمند تاریخی مانند خانه رفیعی، منزل کتابدار، میراسلامی، حیدرزاده و مقدس زاده از سوی میراث فرهنگی به شهرداری معرفی شده و توصیه اکید داریم که کسی وارد معامله خرید این بناها نشود.
«سیدمهدی حسینی» گفت: از سوی ستاد بازآفرینی شهری استان مرکزی به شهرداری ساوه تاکید شده که نسبت به حفظ و مرمت خانه های تاریخی اقدام کند به شرطی که یا اداره میراث فرهنگی این بناها را دارای ارزش تاریخی تشخیص دهد یا اینکه به ثبت آثار ملی برسند.
شهردار ساوه گفت: اگر بنایی ثبت ملی نشده ولی واجد ارزش تاریخی تشخیص داده شود باید برای بازسازی و مرمت از محل تسهیلات گردشگری با نرخ سود ارزان به مالکان آنها وام پرداخت شود و شهرداری هم در زمینه های مختلف از جمله بخشودگی عوارض و تسهیل در صدور مجوزها حمایت خواهد کرد و اعلام می کنم که مالکان بناهای تاریخی ارزشمند با مراجعه به شهرداری برای مرمت، بازسازی و احیاء از این تسهیلات می توانند استفاده کنند.
وی پیشنهاد کرد که بین مالکان، میراث فرهنگی و شهرداری تفاهمنامه ای منعقد شود تا امور مربوط به مرمت، بازسازی و نگهداری بناهای تاریخی بر اساس آن انجام شود.
اکنون به نظر می رسد با تخصیص اعتبار چهار میلیارد ریالی که به مثابه تزریق خونی تازه است، روند بازسازی و مرمت خانه های تاریخی و بافت ارزشمند شهر ساوه با شتاب بیشتری انجام شود تا این میراث گرانبها برای نسل های آینده ماندگار شود.
شهر ساوه با جمعیت ۲۳۰ هزار نفری دارای ۲۲ منطقه حاشیه ای و سکونتگاه غیر رسمی است و بخش های زیادی از این شهر به خصوص در هسته مرکزی را بافت های سنتی، تاریخی و فرسوده تشکیل می دهد.
