دکتر عباس نعیمی عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی
مخترع و کارآفرین جوان در حوزه های اقتصادی
مدل های موفق اقتصادی با تاکید بر برنامه محوری، شناسایی استعدادها، تربیت نیروی انسانی و با رعایت اولویت‌بندی بر اساس مزایا، آسیب ها و فرصت های هر کشوری برنامه ریزی می شوند. در کشور عزیزمان ایران علاوه بر موارد فوق باید برنامه‌های اقتصادی براساس و با فرض ماندن تحریم ها تعقیب شده و تحقّق پیدا کند. با این فرض که این تحریم ها ذرّه‌ای و سرِ سوزنی کم نخواهد شد. (همچنان که معماران تحریم هم همین را میگویند.)
هدف از این مدل های اقتصادی، پیشرفت است؛ منتها رصد کردن مرحله به مرحله هم لازم است، که این وظیفه نخبگان است. بررسی این که امروز شرائط ما چگونه است، موانع ما چیست، نقاط قوّت ما کدام است، نقاط ضعف ما کدام است، فرصتها کدام است، تهدیدها چیست، چه کار باید کنیم، برای بهره‌مندی از فرصتها و جلوگیری از خطر تهدیدها چگونه برنامه‌ریزی کنیم؛ اینها کارهائی است که باید نخبگان در هر مرحله‌ای انجام دهند و در برنامه‌ریزی‌ها آن را به کار ببرند. رعایت اولویت در سرمایه گذاریهای زیربنایی و غیر زیربنایی با هدف تکمیل زنجیره‌ی تولید برای مصرف داخلی و صادرات و بی‌نیاز کردن کشور از خارج در مصارف عمده و نیازهای اساسی و همچنین در تکمیل طرحهای نیمه تمام و تأمین حداقل نیازهای دفاعی کشور، و جلوگیری از سرمایه‌گذاری در اموری که با این هدفها ناسازگار است و موجب هدر دادن سرمایه‌ها و یا تضییع منابع می‌گردد از اصول مدل موفق اقتصادی در شرایط کنونی است.در این مقاله تلاش شده به صورت فهرست مزیت های رقابتی کشورمان برای توجه در مدل اقتصادی بررسی شود.
مزیت‌های کشورها را در دو دسته می‌توان تقسیم‌بندی کرد: 1. منابعی که آن کشور در اختیار دارد. 2. دسترسی‌هایی که آن کشور به آبهای آزاد و سایر شیوه‌های ترانزیت کالا در اختیار دارد. چنانچه کشوری هر دو دسته از این مزیت‌ها را در اختیار داشته باشد از مزایای مضاعفی برخوردار خواهد بود.
نیروی انسانی
کارگر ایرانی به عنوان سرمایه انسانی در فرآیند تولید کالا و خدمات، عالاوه بر ایجاد ارزش افزوده اقتصادی، می بایست فرهنگ غنی ایرانی اسلامی و کار شایسته را در فرآیند تولید نهادینه کرده و از این راه با استفاده بهینه از سایر عوامل تولید، بهره وری اقتصادی و در نهایت تولید یک جامعه را ارتقا بخشد.
ارتباط موثر و سه جانبه (کارگر کارفرما دولت) در حوزه روابط کار باید به گونه ای باشد که همواره بین سه رأس این مثلث نوعی هم افزایی سیستمی وجود داشته باشد به نحوی که این سه جزء يكديگر را تقویت نموده تا از حاصل آن بتوان تولید و خدمات با کیفیت تری را انتظار داشت. در این میان، اصلاح و بهبود فضای کسب و کار در کنار اصلاح و بهبود قانون کار از جمله ضرورتهایی است که بیش از پیش، توجه به آن ضرورت دارد. بدون تردید نهاد کارفرمایی بدون داشتن منابع انسانی توسعه یافته، نخواهد توانست تولید و خدمت رقابتی را در مواجهه با دنیای داخل و خارج عرضه نماید. داشتن نهادهای کارفرمایی و کارگری توانمند، الزم و ملزوم يكديگر بوده و در کنار این دو مؤلفه، این دولت توسعه گرا خواهد بود که با تنظیم و برقراری روابط دو جانبه، تسهیل در فرآیند تولید را ممکن خواهد ساخت.
فرهنگ
«مشخصه‌های فرهنگی» و «مزیت‌های فرهنگی»، هویت فرهنگی یک ملت را تشکیل می‌دهند. اقتدار فرهنگی هم همینطور است؛ یعنی از لحاظ فرهنگی، اگر فرهنگِ کشور اثرگذار باشد و اثرپذیر نباشد میتواند تهاجم فرهنگی را به شکل صحیحی دفع نماید. در دورانِ اوّلِ انقلاب این گونه بود که مردم ظرف مدّت کوتاهی، تغییرات اساسی در خُلقیّات خودشان احساس کردند: گذشت در بینِ مردم زیاد شد؛ آز و طمع کم شد؛ همکاری زیاد شد؛ گرایش به دین زیاد شد؛ اسراف کم شد؛ قناعت زیاد شد. این فرهنگ ایرانی -اسلامی است که اگر از این ظرفیت استفاده شود تاثیرات شگرفی را می تواند بر روی اقتصاد بگذارد.
انرژی
یکی از ظرفیّتهای مهمّ کشور ما منابع طبیعی است. برنامه ریزی برای استفاده از مزیت نسبی نفت و گاز در زنجیره صنعتی و خدماتی و پایین دستی وابسته از اولویت های این مدل اقتصادی است. ضمن این که از ظرفیت انرژی‌های پاک مانند انرژی آب و خورشید و باد و غیره نیز نباید غافل شد.
معدن
سنگ آهن، سنگهای قیمتی، معادن طلا، معادن سیمان، معادن فلزهای کمیاب و فلزهای ارزشمند و اساسی که از صنایع مادر محسوب می شوند ظرفیّت بزرگی برای کشور ایجاد کرده است.
گردشگری
گسترش و استفاده بهینه از ظرفیت های اقتصادی دارای مزیت مانند گردشگری و حمایت از فعالیت‌های گردشگری با تأکید بر بوم گردی و استفاده از ظرفیت آحاد جامعه به ویژه روستاییان در این حوزه از سیاست های مدل اقتصادی این مطالعه است.
کشاورزی
امر كشاورزي دركشور ما از اهم امور است و هدايت و اجراي آن به وجه صحيح اساس اقتصاد كشور است. كشاورزان در هر كشوري كه مثل كشور ما باشد، اصل در امور هستند. كشور ايران كشور كشاورزي است؛ زمين، آب (در صورتی که مدیریت شود)، منابع انسانی اگر با مهارت های کافی و به روز همراه شوند می توانند در همین شرایط کشور را از وابستگي در برخی کالاهای اساسی نجات دهند.
ترانزیت
گسترش خدمات تجارت خارجی و ترانزیت و زیرساخت‌های مورد نیاز از سیسات های کلی اقتصاد مقاومتی ابلاغی مقام معظم رهبری است. حمل و نقل و ترانزیت یکی از فرصت های بزرگ کشورها است؛ این مزیت برای کشور ما نیز هست و در جنوب به دریای آزاد و در شمال به آبهای محدود منتهی می شود. در همسایگی کشور ما حدود ۳۷۰ میلیون جمعیّت زندگی میکنند که این مقدار ارتباطات و همسایه برای رونق اقتصادی یک کشور فرصت بسیار بزرگی است. هر مدل اقتصادی باید بتواند نقش مدیریتی ایران در توزیع و ترانزیت انرژی را ارتقا داده و از این اهرم برای افزایش فرصتهای صادراتی، جذب سرمایه خارجی و فناوری‌های پیشرفته استفاده کند.در جنگ بین‌الملل، اسم ایران را «چهارراه خاورمیانه» گذاشته بودند؛ چون در برهه‌ای طولانی از زمان، تنها راه ارتباطی بین شرق آسیا و اروپا بود.
دریا
دریا برای یک کشور فرصت بزرگ برای پیشرفت و حفظ منافع ملی است. فوائد دریا فوائد راهبردی است؛ فوائد بزرگ و کلان است. کسانی با تسلط بر دریا و دریانوردی در طول قرنهای پی‌در‌پی -تقریباً در طول چهار قرن - توانستند قدرت بین‌المللی خودشان را تا سرزمینهای دوردست گسترش دهند. به ملتها ظلم شد، سرزمین ها غصب شد، منابع ملتها تضییع شد؛ اما آن دولتها و کشورهای مسلط بر دریا توانستند از این طرقِ ظالمانه برای خود حیثیتهای مادی و قدرتهای بزرگ فراهم بیاورند.کشور ما یک کشور دریائی است. متصل به اقیانوس و دارای دریا، آن هم دریائی به این حساسیت؛ چه خلیج فارسش، چه دریای عمان و بقیه‌ی بخشها و مراکزی که اینقدر این منطقه را حساس کرده است.
