وجود قلعه باستانی «سالسال» در اطراف روستای آقداش بخش نوبران شهرستان ساوه نمادی از قدمت تاریخی دوران پیش از اسلام است اما به دلیل موقعیت جغرافیایی و در کانون دید نبودن، هر از گاهی سر و کله سوداگران گنج و دفینه در این ناحیه پیدا می شود و رد آنها را می توان از چاله و گودالها دید.
پس از انتشار گزارش روز بیست و سوم دی ماه ایرنا در مورد هجوم گنج یاب ها به کاروانسرای خشکرود شهرستان زرندیه و انتشار آن در گروه و کانال های مجازی، چند تن از کاربران وضعیت ناگوار کوه و قلعه سالسال در روستای آقداش را یادآور شدند و تصاویری را برای خبرنگار ما ارسال کردند تا این موضوع هم در قالب گزارشی پیگیری شود.
از جمله این افراد آقای «رفیعی» عضو گروه حافظان طبیعت ساوه و زرندیه بود که پس از مشاهده گزارش ایرنا در خصوص کاروانسرای خشکرود و حفاری های غیر قانونی در این بنای تاریخی، چنین نوشت: «جانا سخن از دل ما می گویی؛ ای کاش سازمان میراث فرهنگی تعاملی با اداره منابع طبیعی داشته باشد زیرا دامنه کوههای سالسال روستای آقداش به دلیل قدمت تاریخی و همچنین وجود قلعه باستانی به مکانی امن برای حفاران و مخربین تبدیل شده و در زمان های خاصی مانند فصل پاییز این گونه فعالیت ها انجام می شود و در بهار هم به بهانه وجود گیاهان خوراکی و دارویی عده ای دیگر نسبت به تخریب محیط زیست و قلع و قمع رستنی ها و برداشت گونه های کمیاب منطقه اقدام می کنند.»
اهمیت حفظ میراث تاریخی در هر جای ایران زمین و مقابله با حفاران غیرقانونی و سوداگران گنج و دفینه ایجاب می کند که هر رسانه ای در این مورد مسئولانه رفتار کند و ما هم در همین راستا موضوع فعالیت سوداگران در روستای آقداش و اطراف قلعه سالسال را پیگیری کردیم.
چشم طمع حفاران غیرمجاز به قدمت تاریخی و غنای گیاهی منطقه
رئیس شورای اسلامی روستای آقداش در این رابطه به ایرنا، گفت: به عنوان رئیس شورای روستا همیشه با مشاهده افراد غریبه و مشکوک، از ورود آنها جلوگیری کردم اما نکته تاسف بار این است که برخی از افراد در درون روستا با حفاران غیرمجاز همکاری می کنند.
«حسن مهری» اظهار داشت: هر سال و در زمان رشد گیاهان خوراکی و دارویی در اردیبهشت به منطقه سلسال، زنگ چال و میدان (حوالی روستای آقداش) سرکشی می کنم ولی متاسفانه حفاران و جویندگان گنج سیمای ناخوشایندی را ایجاد کرده اند و در هر نقطه گودال و سوراخ های عمیقی مشاهده می شود.
وی گفت: در موارد زیادی با پاسگاه مستقر در روستای «یاتان» در مجاورت روستای آقداش نیز تماس گرفتیم که با وجود کمبود نیرو و تجهیزات همکاری می کنند اما حفاران از تاریکی شب و ایامی از سال که منطقه خلوت است برای مقاصد خود استفاده می کنند و در بهار هم مواردی از حضور افراد را مشاهده می کنیم که به بهانه چیدن گیاهان فصل مانند کنگر، چای کوهی، آویشن و پونه حضورر می یابند اما با خودشان بیل و کلنگ همراه دارند که مشکوک به نظر می رسند.
رئیس شورای اسلامی روستای آقداش گفت: در بالادست روستا نیز یک امامزاده به نام «طیب طاهر» وجود دارد که حتی در زیر این بارگاه اقدام به حفر تونل کرده اند و برخی از افراد که وارد این تونل شده اند نیز اعلام کردند که در انتهای این مسیر اکسیژن هوا قطع می شود.
به گفته او، اخیرا هم درب ورودی امامزاده را به سرقت بردند در حالی که با هزینه اهالی و کمک خیرین و هزینه ای افزون بر ۲ میلیارد ریال آن را در سال ۱۳۹۵ بازسازی و تجهیز شده بود.
وی ادامه داد: در اطراف این امامزاده یک درخت توت قدیمی وجود داشت که قطر آن افزون بر یک متر بود اما آنقدر اطراف آن را حفاری کردند که متاسفانه خشک شد.
وی افزود: قلعه سالسال از آثار تاریخی و در زمره آثار ثبت ملی کشور قرار دارد و حتی روایتی هم وجود دارد که در زمان باستان ۲ برادر به نام آقداش و سالسال وجود داشته اند که بعد از ورود اسلام به ایران، آقداش مسلمان می شود و وقتی موضوع را به برادرش می گوید و از او هم برای مشرف شدن به اسلام دعوت می کند با واکنش قهری او مواجه می شود و با ضربه شمشیر وی را به قتل می رساند.
مهری گفت: تمام تجهیزاتی که به عنوان رئیس شورای آبادی در اختیار دارم، یک دستگاه موتورسکلیت قدیمی است که امکان تردد با آن را برای سرکشی به همه تپه های اطراف ندارم و حتی در مواجهه با گروههای حفار از این هراس دارم که مبادا آسیبی به من برسانند؛ بنابراین از مسئولان درخواست می کنم که برای پایش و نظارت بهتر منطقه و مقابله با حفاران غیرمجاز حمایت کنند.
وی افزود: در فصل بهار نیز برخی از هموطنان از سایر استانها برای چیدن کنگر به منطقه می آیند اما متاسفانه به جای چینش، آنها را از ریشه در می آورند و ما بارها با این افراد گفت و گو کردیم که حتی القمدور ریشه را از بین نبرند زیرا نسل این گیاهان در سالهای آینده از بین خواهد رفت.
به گفته او برخی گروههای دانشجویی نیز برای کارهای تحقیقاتی و پروژه های دانشگاهی در مورد گیاهان دارویی به منطقه می آیند که البته این افراد موارد لازم را رعایت می کنند.
رئیس شورای اسلامی روستای آقداش گفت: از مسئولان درخواست می کنیم که از ما دفاع و حمایت شود و وقتی که گزارش تردد افراد و خودروهای مشکوک را اعلام می کنیم، به سرعت رسیدگی کنند هرچند درک می کنیم که امکانات پاسگاه یاتان محدود است.
وی گفت: جمعیت روستای آقداش به صورت ثابت ۴۵ خانوار با ۱۰۰ نفر جمعیت است اما در فصل تابستان حتی به ۴۰۰ خانوار هم افزایش می یابد.
تعامل میراث فرهنگی و نیروی انتظامی برای برخورد با حفاران سوداگران گنج
رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان ساوه نیز در این خصوص، گفت: باید بررسی کنیم که آیا تپه و قلعه مورد نظر همانی است که به ثبت آثار ملی رسیده یا خیر.
«رضا ایاز» افزود: در مورد امامزاده طیب و طاهر روستای آقداش هم باید گفت که در زمره آثار تاریخی قرار ندارد اما موارد مقابله با حفاران غیرمجاز را پیگیری خواهیم کرد.
وی افزود: چندی پیش در همین منطقه افرادی که اقدام به حفاری غیر قانونی کرده بودند، شناسایی و دستگیر شدند و اکنون هم پرونده آنها در مراجع قضائی در دست بررسی و رسیدگی است.
وی اظهار داشت: بافت و ساختار منطقه آقداش و سالسال به گونه ای است که تردد چندانی در این ناحیه کوهستانی انجام نمی شود با این حال ما با نیروی انتظامی همکاری و تعامل مناسبی داریم و اطلاع رسانی های لازم در مورد فعالیت حفاران غیرمجاز نیز با توجه به اینکه انجمن میراث فرهنگی در منطقه فعال است، انجام می شود.
ایاز تاکید کرد: اگر اخیرا هم موردی از حفاری در منطقه مشاهده شده است، آمادگی ارائه گزارش آن به نیروی انتظامی برای پیگیری و شناسایی افراد دست اندرکار را داریم.
رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان ساوه گفت: پیش تر نیز پنج نفر از حفارانی که در پوشش برداشت گیاهان خوراکی و دارویی اقدام به حفاری می کردند را در این منطقه شناسایی و دستگیر کردیم و خودم نیز به عنوان مدعی در جلسه دادگاه حضور یافتم و در نهایت از سوی مراجع قضایی برای آنها حکم زندان صادر شد.
وی گفت: با اینکه هم پاسگاه یاتان و هم اداره میراث فرهنگی از نظر امکانات و تجهیزات در وضعیت مناسبی نیستیم اما همکاری لازم برای مقابله با حفاران غیرقانونی میان ما برقرار است.
قلعه سالسال را بهتر بشناسیم
قلعه سالسال نوبران استان مرکزی به عنوان یکی از آثار ارزشمند تاریخی ایرانی و اسلامی جلوه های هنری و معماری را در کنار صلابت یک بنای نظامی دارد و خشت خشت آن گواهی از اصالت و درایت ایرانی است.
این قلعه کهن در زبان محلی با عنوان «قلعه سالسال» شهرت دارد و در ۳۲ کیلومتری شمال غرب نوبران و پنج کیلومتری روستای آقداش بر پیکره صخره ای عظیم واقع شده است.
در شمال این قلعه، دره ی سقیرقالا و در فاصله حدود پنج کیلومتری شمال آن روستای حریقان وجود دارند.
اطراف این دژ نظامی را پرتگاه های عظیمی فرا گرفته که نشان از تدبیر و درایت پیشینیان در مسائل امنیتی و استراتژیک دارد.
مصالح به کار رفته در سازه این بنا از لاشه سنگ های بستر کوه و ملات آهکی است که امروزه بخش زیادی از آن تخریب شده و بقایای بخشی از برج های دیده بانی و جرزهای متعلق به فضاهای داخلی قلعه تمام آن چیزی است که از این قلعه نظامی در گذر زمان باقی مانده است.
راه دسترسی به بالاترین سطح محوطه این دژ، از طریق ۲ ورودی طبیعی از جنس سنگ های کوه امکان پذیر است و این ورودی ها دهانه هایی از جنس سنگ سخت و مقاوم دارند و عرض دهانه های آن ها حدود ۱۲ متر و ارتفاعشان هم بین ۲۰ تا ۲۵ متر است.
باستان شناسان بر اساس داده هایی که از اشیاء به جای مانده در محوطه این قلعه نظیر تعدادی قطعات سفالی لعابدار فیروزه ای و آبی کبالتی به دست آورده اند، قدمت این بنای نظامی را به دوره میانی اسلامی و قرن هفتم هجری قمری نسبت داده اند.
بر دیوار برج ها و جداره های باقی مانده این دژکهن منافذی دایره ای شکل با قطر تقریبی ۱۰ سانتیمتر بنام مزغل تعبیه شده که کاربری آن برای دیدبانی بوده است.
چشم انداز این مزغل ها به سمت روستاها، دشت های اطراف و آبراهه های منتهی به قلعه است و در واقع یکی از اهداف مهم این دژ استراتژیک، حفاظت از گذرگاه مواصلاتی و دشت جنوبی این قلعه (دشت گلازور) بوده که در آن زمان محل عبور کاروان های تجاری و نظامی از شرق به غرب محسوب می شده است.
متاسفانه در دهه های اخیر بخش هایی از محوطه این اثر تاریخی توسط حفاران غیر مجاز مورد تعرض و حفاری قرار گرفته که آسیب های جبران ناپذیری را به سازه این اثر تاریخی ارزشمند وارد کرده است.
روستای آقداش در منطقه کوهپایه بخش نوبران و در کیلومتر ۶۵ جاده ساوه به سمت همدان قرار دارد.
