کبوترخان، کفترخان یا برج کبوتر، سازه هایی هستند که در خاورمیانه و اروپا جهت لانه گزینی پرنده ها بخصوص کبوترها ساخته می شدند.
به گزارش ایسنا، منطقه مرکزی، کبوترخانه ها برای گردآوری کود کبوترها و دیگر پرندگان جهت مصارف کشاورزی ساخته می شده است. کود کبوتر در گذشته استفاده های زیادی نیز در صنعت باغی، چرمسازی و ساخت باروت داشته است.
ساختار کبوترخانه ها معمولا به شکل استوانه باپهنا و ارتفاع بین 7 تا 15 متر بوده و درون آن صدها لانه با شکل و ابعاد یکسان ساخته می شدند .
در همین رابطه کارشناس مرمت میراث فرهنگی شهرستان زرندیه گفت : فرم استوانه ای کبوترخانه ها باعث می شد که بنا از گزند ورود حیوانات شکارگر به داخل در امان باشد. معماری داخلی کبوترخانه ها استثنایی است و آشیانه ها با مدول های یک شکل، زیبا و منظم و از مصالح عمدتا خشتی ساخته می شد.
وی افزود: در تابستان باد از برج ها و دریچه های تعبیه شده در بدنه بنا به داخل نفوذ کرده و محیطی خنک را ایجاد می کرد و بالعکس در زمستان از وزش بادهای سرد محلی در امان بوده و محیطی گرم را ایجاد می کرد. ساختار معماری کبوترخانه ها به گونه ای بوده که محیطی امن را در برابر نفوذ پرندگان شکارچی برای کبوتران ایجاد می کرده است. قطر سوراخ ها و دریچه های ورودی به داخل برج ها به اندازه ای ساخته می شد که تنها کبوتران می توانستند وارد بنا شوند و از ورود پرندگان مهاجم در امان بود.
رنجبر در خصوص برج کبوترخانه خورآباد اظهار کرد: این برج در بخش مرکزی شهرستان زرندیه، دهستان رودشور و روستای متروکه خورآباد واقع شده و در سال 1387 و به شماره 22995 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و از آثار دوره پهلوی اول به شمار می‌رود.
وی افزود: ساختار استوانه ای بنا با استفاده از مصالح عمدتا خشتی و در بخش هایی نیز با استفاده از آجر بنا شده است. چهار برج واقع در راس و همچنین چهار دریچه (پنجره مشبک) تعبیه شده در بدنه خارجی بنا راه دسترسی و ورود کبوترها را به داخل بنا فراهم می کند.
رنجبر گفت: لبه انتهایی بنا با کنگره های مثلثی شکل تزیین شده است که متاسفانه امروزه بخش زیادی از آنها فرور ریخته است. در قسمت شرقی بدنه بنا درگاهی جهت دسترسی انسان رو به داخل تعبیه شده است.
به گفته وی، تیرهایی چوبی از قسمت هایی از سازه بنا به سمت بیرون به جهت نشستن پرندگان جاگذاری شده است. به علت اینکه پرواز همزمان هزاران کبوتر در آن واحد ارتعاشات بسیار قوی را به دنبال دارد به منظور کنترل ارتعاشات و همچنین جلوگیری از آسیب های احتمالی به سازه، در فضای داخلی، یک طبقه در میانه برج ایجاد شده است تا علاوه بر کاهش ارتفاع برج، استحکام سازه در مقابل ارتعاشات تامین شود.
کارشناس مرمت میراث فرهنگی زرندیه در ادامه گفت: این تنها کبوترخانه موجود در شهرستان زرندیه است و فعلا هیچ بهره‌برداری از آن به عنوان کبوترخانه نمی‌شود.
وی خاطرنشان کرد: در صورت تخصیص اعتبارات کافی در بحث مرمت ابنیه شهرستان ممکن است این اثر تاریخی در اولویت احیا و مرمت قرار بگیرد، ولی در شرایط فعلی اعتبارات، این امر در اولویت نیست.
