روزه داری علاوه بر اینکه فرصتی برای تزکیه روح است، فرصت مغتنمی برای سلامت جسم نیز محسوب می شود، این نکته ای است که صاحبنظران علم پزشکی بر آن تاکید دارند، اما وقتی پای بیماری به میان می آید، اینکه بدانیم پاسخ بدن بیمار به روزه چیست، نکته مهمی است.
در همین رابطه یک پزشک و متخصص تغذیه و رژیم درمانی در گفت‌و گو با ایسنا، با اشاره به مطالعه ای که در سال ۲۰۰۱ بر روی تقریبا ۱۲ هزار بیمار مبتلا به دیابت در ۱۳ کشور جهان انجام شد و شامل هزار بیمار دیابتی نوع یک و ۱۱ هزار مبتلا به دیابت نوع ۲ بودند، افزود: در این مطالعه دیده شد که ۴۲ درصد از افراد مبتلا به دیابت نوع یک و ۷۸ درصد از افراد مبتلا به دیابت نوع دو حداقل ۱۵ روز از ماه مبارک رمضان را روزه گرفته بودند.
به گفته وی، نتایج این مطالعه نشان داد که در افرادی که دیابت نوع یک داشتند میزان افت شدید قند خون که منجر به بستری می‌شد پنچ برابر و در افراد مبتلا به دیابت نوع دو نیز هفت برابر نسبت به سایر ماه‌ها بود.
وی اظهار کرد: بر اساس این مطالعه بیماران دیابتی که قند خونشان خیلی خوب تحت کنترل است و به دیگر بیماری‌ها مبتلا نیستند، یعنی دیابت به دیگر اعضای بدنشان از جمله قلب، کلیه و چشم آسیب نزده است، همچنین بیمارانی که انسولین مصرف نمی کنند، می‌توانند روزه بگیرند. بیماران دیابتی باید اصول صحیح روزه‌داری را بیاموزند و آنها را رعایت کنند. آنها نباید کالری دریافتی خود را در این ماه افزایش دهند و باید مصرف مواد قندی و شیرین مثل زولبیا و بامیه را محدود کنند.
دکتر سارا صافی افزود: ترشح انسولین که باعث ذخیره سازی گلوکز در کبد و عضله به صورت گلیکوژن می‌شود، در افراد سالم با غذا خوردن تحریک می‌شود. در حالت ناشتا، سطح قند خون در حال کاهش است و منجر به کاهش ترشح انسولین می شود و همزمان، سطوح گلوکاگون و کاتکول آمین‌ها افزایش می‌یابد. تحریک ناشی از غذا خوردن تجزیه گلیکوژن را افزایش می‌دهد و در عین حال گلوکونئوژنز نیز افزایش می‌یابد. در طول چند ساعت روزه داری، ذخایر گلیکوژن کاهش می‌یابند و سطح پایین انسولین در خون باعث افزایش آزاد شدن اسیدهای چرب از آدیپوسیت‌ها می‌شود. اکسیداسیون اسیدهای چرب باعث تولید کتون می‌شود که می‌تواند به عنوان سوخت توسط عضله اسکلتی و قلب، کبد، کلیه و بافت چربی استفاده شود، در نتیجه باعث کاهش مصرف گلوکز برای استفاده مداوم توسط مغز و اریتروسیت‌ها می‌شود.
خطرات مرتبط با روزه‌داری در بیماران دیابتی
وی در ادامه به عوارض عمده مرتبط با روزه‌داری در بیماران دیابتی اشاره کرد و گفت: کاهش قند خون(هایپوگلایسمی)، افزایش قند خون (هایپرگلایسمی)، کتواسیدوز دیابتی، دهیدراسیون و ترومبوزیز از جمله عوارض مرتبط با روزه‌داری در بیماران دیابتی است.
وی در خصوص کاهش قند خون(هایپوگلایسمی)، توضیح داد: کاهش میزان مصرف غذا عامل خطر شناخته شده‌ای برای توسعه هیپوگلیسمی است. تخمین زده شده است که هیپوگلیسمی علت دو درصد مرگ ومیر در بیماران مبتلا به دیابت نوع یک است. تأثیر روزه‌داری در طول ماه رمضان بر میزان هیپوگلیسمی در بیماران مبتلا به دیابت به طور دقیق شناخته نشده است. تحقیقات نشان داده است که روزه گرفتن در ماه رمضان خطر ابتلا به هیپوگلیسمی شدید در برخی از بیماران مبتلا به دیابت نوع یک را ۴.۷ برابر(از ۳ تا ۴ مورد در هر ۱۰۰ نفر در هر ماه) و ۷.۵ برابر در بین بیماران دیابت نوع دو(از ۴/. تا ۳ مورد در هر ۱۰۰ نفر در هر ماه) افزایش می‌دهد.
دکتر صافی افزود: به این دلیل که در این مطالعه فقط افت قند خون شدید بررسی شده است در نتیجه بروز کاهش قند خون در ماه رمضان در این مطالعه کمتر از حد عادی ارزیابی شده است. هیپوگلیسمی شدید در بیماران با انسولین و داروهای هیپوگلیسمی خوراکی از جمله سولفونیل اوره و همچنین کسانی که تغییرات قابل توجهی را در شیوه زندگی خود گزارش کردند، بیشتر بود. علائم هایپوگلایسمی خفیف شامل اضطراب، لرزش یا عدم تمرکز، تعریق، گرسنگی، تهوع، افزایش ضربان قلب، سرگیجه، سردرد و علائم هایپوگلایسمی شدید شامل اختلال تکلم، عدم درک زمان و مکان، گیجی و بی قراری، از دست دادن هوشیاری و تشنج است.
وی با اشاره به اینکه درمان هایپوگلایسمیز تجویز گلوکز است، افزود: اگر بیمار هوشیار باشد، از غذا یا نوشیدنی شامل ۱۵ تا ۲۰ گرم کربوهیدرات می‌توان استفاده کرد. در هایپوگلایسمی شدید که فرد هوشیاری خود را از دست می‌دهد باید با گلوکز تزریقی درمان شود. افراد دیابتی روزه دار در صورت بروز حملات هایپوگلایسمیک باید به سرعت روزه خود را قطع کنند و تا موقعی که دیابت خو د را تحت کنترل مناسب قرار نداد اند نباید روزه بگیرند.
افزایش قندخون (هایپرگلایسمی)
این پزشک و متخصص تغذیه و رژیم درمانی در خصوص افزایش قند خون (هایپرگلایسمی) بیماران دیابتی در دوران روزه‌داری نیز گفت: مطالعات بر روی افراد مبتلا به دیابت، ارتباط زیادی بین افزایش قند خون و عوارض میکروواسکولار و ماکروواسکولار نشان می‌دهند. با این حال، هیچ اطلاعاتی در ارتباط با کاهش قند خون به عنوان عوارض دیابت در کوتاه مدت به عنوان مثال، مدت زمان ۴ هفته ای وجود ندارد. نتایج متغیری در مورد تنظیم قند خون در بیماران مبتلا به دیابت که در ماه رمضان روزه می گیرند، گزارش شده است که به صورت بدتر شدن، بهبود یا عدم تغییر بوده است.
وی بیان کرد: بیماران مبتلا به دیابت، بویژه کسانی که دیابت نوع یک دارند و در ماه رمضان روزه می گیرند، در معرض خطر ابتلا به کتواسیدوز دیابتی هستند، به خصوص اگر دیابت آنها قبل از ماه رمضان کنترل نشده باشد. علاوه بر این، افزایش خطر کتواسیدوز دیابتی ممکن است به علت کاهش بیش از حد دوز انسولین دریافتی در نتیجه کاهش مصرف غذا در این ماه باشد.
او گفت: محدودیت مصرف مایعات در ماه رمضان، بخصوص اگر طولانی باشد، علت دهیدراسیون است. دهیدراسیون در مناطق با آب وهوای گرم و مرطوب و در افرادی که فعالیت فیزیکی بیشتری دارند، شدیدتر است. علاوه بر این، هیپرگلیسمی باعث دیورزیز اسموتیک می شود که منجر به تخلیه الکترولیت‌ها و آب بدن می‌شود و کاهش فشارخو ن را به همراه دارد، در نتیجه سنکوپ، افتادن، صدمات و شکستگی‌های استخوانی در این شرایط ممکن است ناشی از هیپوولمی و هیپوتانسیون همراه باشد. افزایش ویسکوزیته خون ناشی از کمبود آب و دهیدراسیون ممکن است خطر ترومبوز و سکته را افزایش دهد. یک مطالعه در عربستان سعودی، افزایش شیوع انسداد ورید شبکیه در بیمارانی که در ماه ر مضان روزه داشتند را گزارش داد. با این حال، بستری شدن به علت حوادث کرونری یا سکته مغزی در ماه رمضان افزایش نیافت.
تغذیه مناسب افراد دیابتی در ماه رمضان
دکتر صافی در ادامه با اشاره به اینکه در ماه رمضان تغییر زیادی در رژیم غذایی افراد به وجود می آید، گفت: اکثر مشکلات سلامتی احتمالا ناشی از رژیم نامناسب یا در نتیجه بیش از حد خوردن و خواب ناکافی است. بنابراین، رژیم غذایی در ماه رمضان برای افراد مبتلا به دیابت نباید از یک رژیم غذایی سالم و متعادل متفاوت باشد و در عین حال توصیه های تغذیه ای باید جوابگوی نیازهای خاص و مشکلات پزشکی آنها باشد.
وی افزود: در بیشتر مطالعات ۵۰ الی ۶۰ درصد افراد روزه دار وزن بدن خود را در طول ماه رمضان حفظ می‌کنند در حالی که ۲۰ الی ۲۵ درصد آنها کاهش یا افزایش وزن دارند. از مصرف مقدار زیادی از غذاهایی که دارای کربوهیدرات و چربی هستند، خصوصاً در وعده افطار باید اجتناب شود، از سوی دیگر به علت تأخیر در هضم و جذب، مصرف غذاهای حاوی کربوهیدرات پیچیده(آهسته هضم) در وعده سحر توصیه می شود، هم چنین توصیه می‌شود مصرف مایعات در طول ساعات بین افطار تا سحر افزایش یابد.
او بیان کرد: فرد به کمک متخصص تغذیه می‌تواند میزان کالری مورد نظر خود را دریافت و با رژیم غذایی مناسب وزن خود را در حد متعادل نگه دارد. در فرد دیابتی تقسیم غذا به ۳ الی ۴ وعده در فاصله بین افطار و سحر خیلی اهمیت دارد زیرا سبب کاهش نوسانات گلوکز سرم می‌شود.
فعالیت فیزیکی افراد دیابتی در ماه رمضان
این پزشک متخصص تغذیه و رژیم درمانی در ادامه با تاکید بر اینکه سطح طبیعی فعالیت بدنی باید حفظ شود، گفت: با این حال، فعالیت بدنی بیش ازحد ممکن است منجر به افزایش خطر ابتلا به هیپوگلیسمی شود و باید از آن بخصوص در چند ساعت قبل از افطار خودداری شود. توصیه می شود فعالیت های ورزشی به ساعات بین افطار و سحری موکول شود. در برخی از بیماران مبتلا به دیابت نوع یک کنترل نشده، ورزش ممکن است به هیپرگلیسمی شدید منجر شود.
قطع روزه داری
وی افزود: همه بیماران باید درک کنند که اگر هایپوگلایسمی اتفاق افتاد و قند خون آنها افت شدید یا افزایش ناگهانی داشت روزه خود را قطع کرده و همچنین در دوران بیماری روزه‌داری را متوقف کنند. تمام بیماران مبتلا به دیابت که مایلند در ماه رمضان روزه بگیرند باید ارزیابی‌های پزشکی را انجام دهند و آموزش‌های لازم را ببینند. برنامه‌های آموزشی باید شامل آموزش علائم و نشانه‌های مربوط به افزایش و کاهش قند خون و همچنین بررسی گلوکز خون باشد. سلامت کلی بیماران باید مورد بررسی قرار گیرد و کنترل گلیسمی، فشارخون و چربی‌ها انجام و آزمایش خون باید مرتبا ارزیابی شود. توصیه‌های ویژه پزشکی نیز باید به بیماران داده شود. در طول این ارزیابی لازم است تغییرات لازم در رژیم غذایی یا دارو انجام شود و زمانی که بیماری آنها تحت کنترل باشد، می‌توانند روزه بگیرند.
افرادی که نباید روزه بگیرند
وی بیان کرد: بیمارانی که دستورات غذایی را خوب اجرا نمی کنند، دیابتی‌های باردار، بیمارانی که قند خون آنها کنترل شده نیست، بیماران دیابت نوع یک با نوسانات قند خون بالا، بیمارانی که سابقه کتواسیدوز یا اغمای هایپراسمولار دارند، دیابتی‌هایی که بیماری‌هایی مثل گرفتگی عروق کرونر، سیروز و نارسایی مزمن کلیه دارند و بیمارانی که سن بالا دارند و اختلالات ذهنی دارند نباید روزه بگیرند.
توصیه کلی برای افرادی که مایلند روزه بگیرند
او گفت: برای بیماران دیابتی که با رژیم غذایی یا داروهای خوراکی ضد دیابت درمان می‌شوند، دیابت کنترل شده دارند و رژیم غذایی و فعالیت بدنی مناسب دارند، روزه گرفتن توصیه می‌شود. به افراد دیابتی که مایلند روزه بگیرند توصیه می شود نظارت مکرر و خود پایشی بر قند خون خود داشته باشند. ضروری است که بیماران قند خون خود را چندین بار در روز کنترل کنند. این موضوع مخصوصا در بیماران مبتلا به دیابت نوع یک و بیماران مبتلا به دیابت نوع دو که نیاز به انسولین دارند بسیار مهم است. روزه گرفتن در طول ماه رمضان برای بیماران مبتلا به دیابت خطر ابتلا به عوارض را به همراه می آورد.
دکتر صافی گفت: به طور کلی، بیماران مبتلا به دیابت نوع یک در معرض خطر بسیار بالایی از عوارض تهدیدکننده زندگی هستند. بیماران مبتلا به دیابت نوع یک که سابقه هیپوگلیسمی دارند، یا افرادی که بیماری آنها کنترل نشده است در معرض خطرهیپوگلیسمی شدید هستند. از سوی دیگر، کاهش بیش از حد دوز انسولین مصرفی جهت جلوگیری از هایپوگلایسمی ممکن است موجب بروز هیپرگلیسمی و کتواسیدوز دیابتی شود.
او ادامه داد: تصمیم بیمار برای روزه گرفتن باید بعد از مشورت با متخصص تغذیه و پزشک باشد. بیمارانی که تصمیم به روزه گرفتن دارند باید حتما ارزیابی قبل از ماه مبارک رمضان بر روی آنها انجام شود و آموزش‌های لازم در ارتبا ط با فعالیت بدنی، رژیم غذایی، نظارت بر گلوکز و دوز و زمان مصرف دارو را دریافت کنند. در این میان پمپ تزریق انسولین ممکن است ایمنی بیشتری در تنظیم قند خون در ماه رمضان داشته باشد. چندین مطالعه در مورد این تکنیک‌های جدید در ماه مبارک رمضان با نتایج دلگرم کننده وجود دارد، اما به طور کلی این شرایط درمانی چالش انگیز در مطالعات بالینی به اندازه کافی مورد توجه قرار نگرفته است.
روزه داری و چربی خون
او گفت: روزه‌داری در ماه رمضان یک مدل متابولیک خاص است که در طول ساعات خاصی از سحر تا افطار، فرد از خوردن و آشامیدن پرهیز می‌کند. در برخی تحقیقات اثر چندانی از روزه گرفتن در طی ماه رمضان بر چربی‌های خون گزارش نشده است. با این حال، یافته های بسیاری از پژوهش‌ها نشان داده که روزه‌داری می‌تواند اثرات مفیدی بر چربی‌های خون داشته باشد. تفاوت نتایج تحقیقات مختلف در ارتباط با اثر روزه‌داری بر چربی‌های خون، به دلایل متفاوتی نسبت داده شده است که شامل تغییرات فصلی، تفاوت در مدت زمان روزه‌داری، تفاوت در الگوها و عادات غذایی جوامع مختلف، تفاوت در نوع مواد غذایی مصرفی و دریافت کالری در طول ماه رمضان، تفاوت در سن، جنس، وضعیت سلامتی، فعالیت فیزیکی و وضعیت اقتصادی اجتماعی افراد مورد مطالعه و تفاوت های ژنتیکی و فرهنگی جوامع مختلف است.
اثرات مفید روزه داری بر چربی‌های خون
او گفت: همان طور که گفته شد، روزه‌داری در ماه رمضان یک مدل متابولیک خاص است که در طول ساعات خاصی، از سحر تا افطار، فرد از خوردن و آشامیدن پرهیز می‌کند. در طی ماه رمضان، شیوه زندگی، ساعات خواب، فعالیت بدنی، تعداد دفعات مصرف مواد غذایی، میزان مصرف مواد غذایی، الگوی غذایی و عادات غذایی افراد تغییر می‌کند که این تغییرات می‌تواند بر عوامل بیوشیمیایی خون از جمله چربی‌های خون تأثیر بگذارد. تغییر در تعداد و زمان وعده‌های غذایی و تقسیم کل کالری دریافتی به دو وعده غذایی نیز موجب تغییرات متابولیکی از جمله تغییر در چربی‌های خون می‌شود. همچنین شواهد علمی نشان داده است که مصرف ماده غذایی در یک زمان غیرمعمول می‌تواند با یکسری اثرات متابولیکی همراه باشد.
وی افزود: علاوه بر این، محدودیت‌های دریافت رژیمی و محدودیت دریافت کالری به دنبال روزه‌داری می‌تواند بر چربی‌های خون اثر بگذارد. این محدودیت‌ها خود می‌تواند منجر به کاهش وزن گردد و از این طریق نیز با تغییرات مفید در چربی های خون مرتبط باشد. از سویی در طول ماه رمضان چرخه خواب و بیداری تغییر می‌کند که بر سطوح هورمون هایی مانند لپتین، نوروپپتید تاثیر می‌گذارد. این هورمون‌ها نقش مهمی در تنظیم طولانی مدت دریافت و مصرف انرژی در بدن دارند. تغییرات در تمامی هورمون‌های ذکر شده به دنبال روزه‌داری، می‌تواند با تغییرات در چربی های خون مرتبط باشد.
وی گفت: علاوه بر این، در طی ماه رمضان، دریافت غذا به ساعات شب در طی یک مدت زمان کوتاهتر محدود می‌شود که این مورد می تواند زمان خواب را به تأخیر اندازد و کوتاه تر کند. همچنین در طول این ماه، چرخه خواب و بیداری تغییر می‌کند. در این ماه، بدن سطوحی از گرسنگی و کم آبی را نیز تجربه می‌کند، چنین شرایطی ممکن است به عنوان یک استرس متابولیکی خفیف برای بدن تلقی شود. با توجه به اثرات مفیدی که از روزه‌داری بر چربی‌های خون ذکر شد، می‌توان با آموزش و ارائه توصیه‌های تغذیه‌ای صحیح در طی ماه رمضان، در عین رساندن مواد مغذی لازم به بدن، از اثرات مفید روزه‌داری جهت کنترل چربی‌های خون بهره برد و از اختلالات چربی خون همچون افزایش تری‌گلیسرید یا افزایش کلسترول خون نیز جلوگیری کرد.
وی بیان کرد: استفاده از منابع غذایی غنی از فیبر مانند میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، غلات سبوسدار، حبوبات محدود کردن مصرف غذاهای سرخ شده و پرچرب و بجای آن، مصرف غذاهای کم چرب و طبخ شده به روش آبپز یا بخارپز، پرهیز از مصرف چربی‌های اشباع مانند کره، چربی‌های حیوانی و بجای آن استفاده از چربی‌های غیراشباع مانند روغن‌های گیاهی همچون روغن زیتون، کانولا، کنجد و ...، محدود کردن مصرف لبنیات پرچرب و بجای آن مصرف انواع کم چرب آن، مصرف کمتر گوشت قرمز و بجای آن مصرف گوشت‌های سفید مانند مرغ و سایر ماکیان، ماهی، محدود کردن مصرف قندهای ساده مانند قند، شکر، شیرینی و ... توصیه می شود.
روزه داری در بیماران گوارشی
این پزشک متخصص تغذیه و رژیم درمانی در ادامه با اشاره به اینکه روزه‌داری در ماه رمضان تأثیرات قابل توجهی را بر سلامتی به اثبات رسانده است، گفت: روزه گرفتن در ماه رمضان ممکن است بر متابولیسم بدن و رفتار انسان تأثیر بگذارد. در بین بیماران، عواملی از جمله تغذیه، خوابیدن و تغییر در برنامه‌های روزانه می‌تواند کنترل بیماری آنها را تحت تأثیر قرار دهد. علاوه بر این، محدودیت غذا و کالری، به عنوان عامل مداخله قوی برای بهبود بیماری‌های مختلف، منجر به کاهش آسیب‌های ناشی از آن بیماری‌ها می‌شود. با این حال، این مهم برای تمامی بیماری‌ها صدق نمی‌کند.
وی با اشاره به اینکه تحقیقات مختلفی برای ارزیابی تأثیر روزه‌داری ماه رمضان بر دستگاه گوارش انجام شده است، افزود: سرعت پیشروی اختلالات دستگاه گوارش می‌تواند با روزه‌داری، افزایش یا کاهش یابد. سوءهاضمه یک اختلال دستگاه گوارش است که همراه با ناراحتی معده، احساس پریشانی، سیری اولیه، حالت تهوع و استفراغ همراه بوده و گاه همراه با ایجاد خلط است. در مطالعات اخیر گزارش شده است که شیوع سوءهاضمه در سراسر جهان افزایش یافته است. در یک مطالعه مقطعی هیچ ارتباط معنی داری بین روزه‌داری و فراوانی یا شدت علائم سوءهاضمه مشاهده نشد. اگرچه مطالعه دیگری گزارش داد که بیماران مبتلا به علائم اختلال هاضمه و دارای سابقه بیماری زخم معده در معرض خطر افزایش یا تشدید زخم معده ناشی از ناشتا بودن قرار دارند.
وی خطاب به روزه داران بیان کرد: از دریافت مواد غذایی که علائم را تشدید می‌کنند، مانند کالباس و سوسیس، ترشی‌ها، سرکه، نوشابه، غلات، چای غلیظ، غذاهای شور، پیتزا و فست فود، هندوانه، فلفل قرمز و حتی ماکارونی پاستا پرهیز کنید. در مقابل سیب، برنج، آب نبات سفت، نان، سیاه دانه و دمنوش آن، خرما، عسل، ماست، پنیر و گردو باعث بهبود علائم سوءهاضمه می‌شود. در گروه چربی، دریافت چربی ناشی از مواد سرخ کردنی، باعث تشدید علائم، اما گردو و بادام باعث کاهش علائم می‌شود. دریافت نوشیدنی‌های گازدار مانند نوشابه و یا کافئینه مانند قهوه و چای پررنگ، سیر یا پیاز و یا جویدن آدامس را به شدت محدود کنید. از کشیدن سیگار بخصوص بعد از غذا پرهیز کرده و از مصرف آب در حین غذا خوردن بپرهیزید. روزه‌داری منجر به ایجاد یبوست و تشدید ریفلاکس می شود، لذا دریافت میوه و سبزی بخصوص در وعده سحر باید به حد کافی باشد تا از ایجاد آن جلوگیری کند.
او گفت: غذا را کامل بجوید و به آهستگی میل کنید. دریافت غذا به صورت نیمه جامد و آبدار و پوره مانند بهتر است. از مصرف میوه‌های ترش یا آب مرکبات تا حد امکان پرهیز کنید با این حال پیشنهاد می‌شود افرادی که به طور مزمن به این عارضه مبتلا هستند، روزه‌داری نکنند، چرا که ناشتایی طولانی مدت حتی در صورت رعایت دریافت مواد غذایی، باعث تشدید علائم و حتی ابتلا به دیگر بیماری های گوارشی می شود.
دکتر صافی گفت: اسهال یا یبوست می توانند علامت غالب مشکلات روده ای باشند که ممکن است به صورت متناوب ظاهر شوند. تاکنون مطالعه ای که اثر روزه داری بر علائم سندروم روده تحریک‌پذیر را بیان کند، انجام نشده است که بتوان به طور قاطع آنرا بیان کرد.
وی همچنین خطاب به روزه داران با تاکید بر اینکه از افطار تا سحر آب سرد نخورید، گفت: روزه خود را با خرما باز کنید. پروبیوتیک‌ها را در وعده سحر و افطار مصرف کنید، از دریافت مواد غذایی که منجر به تشدید علائم شما می‌شود و از دریافت حجم بالای غذا در وعده افطار یا سحر پرهیز کنید. معده شما در طول این ماه بسیار حساس است. دریافت ناگهانی یک وعده غذای بزرگ در افطار باعث تشدید درد معده و ایجاد رفلاکس و نفخ گوارشی می‌شود. حتی بهتر است افطار را با سوپ شروع کنید و نیم ساعت بعد از افطار یک نوشیدنی گیاهی بنوشید. چای نعنا و زنجبیل معده را آرام می‌کنند و گرفتگی و گاز را کاهش می‌دهند.
او بیان کرد: یک تا ۱.۵ ساعت بعد از افطار به مدت ۳۰ دقیقه پیاده روی کنید، پیاده‌روی متابولیسم شما را به خوبی کنترل می کند و باعث کاهش استرس می‌شود. از دریافت بیش ازحد غذا بپرهیزید و قبل از سیر شدن کامل، غذا خوردن را متوقف کنید. از دریافت زیاد حبوبات به دلیل نفاخ بودن آنها بپرهیزید، مصرف برنج، ذرت، نان و بیسکوییت و کمی شیرینی مجاز است ولی از مصرف سبزی‌هایی مانند کنگر، تره فرنگی، چغندر، نخود سبز و قارچ، رازیانه، کاسنی و عرق کاسنی پرهیز کنید. در صورت اسهال از دریافت مواد کافئینه و نوشیدنی گازدار و مواد غذایی حاوی قند و شکر بالا پرهیز کنید. چربی غذای شما باید در حد اعتدال باشد و در صورت یبوست از سبزیجات خام استفاده کنید، البته باید مایعات دریافتی شما بیش از ۸ لیوان در روز باشد، همچنین دریافت مکمل پسیلیوم به بهبود یبوست شما کمک می کند.
وی افزود: در صورت نفخ شدید از دریافت کلم، ترب، پیاز، خیار، ذرت، موز، آلو خشک، کشمش، شیر، غذای پرچرب، مواد غذایی حاوی شیرین کننده مصنوعی مانند سوربیتول، نان سبوس دار پرهیز کنید. بیماری زخم معده یک اختلال دستگاه گوارش است که با آسیب مخاطی ثانویه به دیواره معده و ترشح بیشتر اسید معده در معده و دوازدهه مربوط می‌شود. یک مطالعه نشان داد که روزه‌داری ترشح اسید معده را افزایش می دهد، هرچند این اثر پس از پایان ماه رمضان کاهش می‌یابد.
دکتر صافی با تاکید مجدد بر اینکه وعده های افطار تا سحر را در تعداد بیشتر و حجم کمتر دریافت کنید، گفت: از مصرف چای پررنگ، شکلات، نوشابه، شیرکاکائو و قهوه به مقدار زیاد پرهیز کنید. این مواد به خصوص در ناشتایی طولانی مدت اثرات سوء بیشتری دارند. دریافت پروتئین را به خصوص در وعده سحر افزایش دهید و بدین منظور از شیر کم چرب یا گوشت بخارپز یا سفیده تخم مرغ استفاده کنید. از مصرف چربی‌های جامد چه در وعده سحر و چه در افطار مانند مارگارین، کره و خامه و غذاهای سرخ شده و فست‌فودها پرهیز کنید. دریافت سبزیجات خام، در صورتی که معده شما را اذیت نمی‌کند، افزایش دهید و در غیر این صورت، از سبزیجات پخته استفاده کنید. دریافت آنها بخصوص در سحر به دلیل تأمین آب بدن ضروری است. بعد از صرف غذا از دراز کشیدن پرهیز و از کشیدن سیگار و استرس دوری کنید.
وی با اشاره به اینکه حدود ۲۵ درصد از بیماران مبتلا به زخم معده شاهد عوارض جدی مانند خونریزی، سوراخ شدن یا انسداد خروجی معده هستند، گفت: شواهد نشان می‌دهد که عوارض زخم گوارش در طول روزهای ماه رمضان بیشتر از دیگر ماه‌هاست. حتی نشان داده شده است که تعداد بیماران مبتلا به خونریزی شدید دستگاه گوارش در ماه رمضان به طور معنی‌داری بیشتر از سایر ماه ها بوده و بیماری زخم معده به عنوان دلیل اصلی ایجادکننده آن شناخته شده است. این شواهد نشان داد که در بیشتر بیماران بستری شده در ماه رمضان خونریزی زخم دوازدهه دیده می شود. نتایج مطالعات انجام شده بیان می‌کند که در صورت وجود زخم دوازدهه، روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان خونریزی دستگاه گوارش را افزایش می دهد، چرا که اغلب، مدت زمان ناشتایی به بیشتر از ۱۲ ساعت می‌رسد.
او تصریح کرد: تحت هیچ شرایطی برای افراد دارای خونریزی دستگاه گوار ش، روزه‌داری توصیه نمی‌شود. این افراد می‌بایست طبق پروتکل درمانی و تحت نظارت پزشک خود به معالجه کامل به مدت طولانی بپردازند. روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان در افراد سالم بی ضرر است، اما در افراد مبتلا به اختلالات حاد یا مزمن دستگاه گوارش، ممکن است مضر باشد زیرا شدت عوارض برخی از آنها را افزایش می‌دهد. به طور کلی عوارض گزارش شده ناشی از روزه‌داری در افراد دارای ریفلاکس مری کمتر و در افراد مبتلا به زخم معده یا دوازدهه و خصوصا در افراد دارای خونریزی دستگاه گوارش به مراتب بیشتر است. روزه‌داری تنها در برخی از این افراد در صورت بدخیم نبودن و عدم تشدید علائم و با رعایت نکات تغذیه ای، دریافت دارو و نظارت پزشک جایز است.
