بازارها که روزی مرکز اصلی اقتصاد شهرها بودند و امروز همچنان با هر سختی این شاخصه خود را حفظ کرده اند، به لحاظ ایمنی وضعیت سختی را پشت سر می گذارند و بازارهای تاریخی استان مرکزی نیز از این قاعده مستثنی نیستند.

 

 حریق شد و 120 باب مغازه آن در آتش سوخت.

این حریق دردناک و پس از آن حریق های بعدی زنگ ‌خطر را برای دیگر بازارهای تاریخی ایران به صدا درآورد، زنگ خطری که ضرورت ارزیابی وضعیت ایمنی ابنیه تاریخی بویژه بازارها که زنده ترین ابنیه تاریخی شهرها هستند را گوشزد می کند.

استان مرکزی بواسطه سابقه تاریخی خود، بازارهای سنتی و کهن بسیاری را در خود جای داده است که شاخص‌ترین‌آنها بازار اراک، بازار ساوه، بازار نراق و بازار آشتیان است که همچنان پابرجا هستند و قلب اقتصاد و تاریخ شهرها محسوب می‌شوند .

بازار تاریخی اراک شاهدی بر قدمت و پیشینه این شهر است. این بنای تاریخی با عمری 200 ساله از ابتدای امر براساس اصول مهندسی و معماری روز در قالب یک مجموعه فاخر اقتصادی و اجتماعی ساخته شد .

بازار اراک 20 کاروانسرا دارد که تماما دارای ورودی و خروجی هستند تا در مواقع خطر امکان ورود و خروج وجود داشته باشند و در واقع از همان ابتدا نگاه توأم با ایمنی در معماری این بنا لحاظ شده است، همچنین دارای یک راسته است که برای عبور و مرور مردم و اجناس مورد استفاده قرار می‌گیرد و یک امتیاز و مولفه بزرگ برای بازار محسوب می‌شود، اما امروز بواسطه تغییرات ایجاد شده در جامعه و نیازهای موجود، مشاغل جدیدی در بازار جای گرفته که خطرات خاص خود را به همراه دارند.

مسئول اجرایی هیات امنای بازار اراک با بیان اینکه در گذشته یک سری قوانین برای جلوگیری از ورود برخی واحدهای صنفی به بازار ایجاد شده بود که امروز به جهت تسهیل در کار واحدهای صنفی این قوانین برداشته شده و ناآشنایی کسبه با مسائل ایمنی نیز بازار را در معرض خطر قرار داده است، گفت: خوشبختانه همکاری بین هیات امنای بازار و دوایر دولتی مرتبط با ایمنی همچون سازمان آتش‌نشانی، تشکیل کارگروه ایمنی و برگزاری جلسات به صورت ماهیانه و آموزش کسبه جهت مواجهه با خطر، در کاهش احتمال وقوع خطر در مجموعه بازار تاریخی اراک موثر بوده است .

علیرضا عسگری هزاوه با اشاره به اقدامات صورت گرفته از سوی شرکت توزیع نیروی برق استان و آموزش جهت استفاده از انشعابات و کابل‌های برق در واحدهای صنفی بازار افزود: در حال حاضر یک کانال تاسیسات در بازار در حال احداث است که کمک شایانی به کنترل خطرات خواهد کرد.

وی طول کانال احداث شده تاکنون را 150 متر دانست که از انتهای بازار با پوشش گذر سپهداری و آقاضیاءالدین انجام شده است و گفت: با توجه به منابع مالی تصویب شده برای ادامه کار، این پروژه تا پایان سال 98 به چهارسوق بازار می‌رسد و کل انشعابات و تاسیسات داخل کانال قرار می‌گیرد .

کاروانسراها به کاور ضدحریق مجهز می‌شوند/تجهیز نیمی از مغازه‌ها به کپسول آتش‌نشانی

عسگری هزاوه در خصوص دیگر موارد ایمنی مدنظر در بازار اراک تصریح کرد: با کاروانسرا‌های دارای تمرکز فرش رایزنی شده است که از طریق اعلان‌های صوتی یا کاورهای ضدحریق ایمن شوند و امید است این امر اجرایی شود تا در مواقع خطر کمترین خسارات مالی را متحمل شویم .

وی اضافه کرد: اکثر واحدهای طلافروشی دارای کپسول‌های آتش‌نشانی هستند و با برنامه‌های ترویجی انجام شده دیگر کسبه نیز این کپسول‌ها را تهیه کرده‌اند و در واقع نیمی از واحدهای صنفی دارای کپسول آتش نشانی هستند، از طرفی یک ایستگاه آتش‌نشانی مشرف به بازار مستقر است تا در مواقع خطر بلافاصله اقدام شود .

مسئول اجرایی هیات امنای بازار اراک با تاکید بر اینکه احتمال وقوع خطر و حادثه در هر زمانی وجود دارد و دارندگان واحدهای صنفی باید نسبت به رعایت نکات ایمنی و آموزشی دقت داشته باشند که این امر در حال تحقق است، بیان کرد: سال 89  با مرمت کف بازار اراک شیرهای آتش‌نشانی نیز در مجموعه تعبیه شد .

مغازه‌های راسته بازار بیمه‌اند/بیمه باقی واحدها نیازمند تشویق و تخفیف

وی تعداد واحدهای صنفی بازار اراک را 1500 واحد دانست و گفت: طبق صحبت‌های انجام شده مجموعه راسته بازار توسط میراث فرهنگی بیمه شده‌اند، اما برخی واحدهای داخلی با مالکیت شخصی دارای بیمه حوادث و آتش‌سوزی و برخی فاقد بیمه هستند و در این راستا می‌توان با هماهنگی از طریق دستگاه‌های ذیربط مراتب بیمه شدن دیگر واحدهای صنفی را با اعمال تخفیف و اهرم‌های تشویقی فراهم کرد.

عسگری هزاوه یکی از محتمل‌ترین خطرات که بازار اراک را تهدید می‌کند آتش‌سوزی دانست و در خصوص ایمنی بنای بازار گفت: مطالعاتی روی بازار انجام شده است. در این مجموعه به لحاظ سازه و ساختمان، از خشت آجری و ستون‌های سنگی و در زیر آن از ورق سرب و مس استفاده شده که از خطرات و فرونشست جلوگیری می‌کند و این امر نشان می‌دهد که معماری بازار تا چه میزان اصولی انجام شده است. نوع ستون‌ها و چارچوب بازار به جهت نوع ساخت آینده‌نگرانه انتخاب شده، اما به جهت برخی دستکاری‌های انسانی و فرسودگی طبیعی تا حدودی احساس خطر در زمان وقوع زلزله وجود دارد .

20 طاق راسته بازار نوسازی شد/70 درصد سرای کتابفروش‌ها خالی است

وی افزود: سال گذشته نزدیک به 20 طاق راسته بازار توسط میراث فرهنگی ترمیم و نوسازی شد و امسال نیز بخشی از مقاوم‌سازی انجام می‌شود .

مسئول اجرایی هیات امنای بازار اراک تصریح کرد: برخی کاروانسراها که به مشاغل تولیدی اختصاص داده شده اند بالقوه مستعد خطر هستند چراکه شبکه برق رسانی درستی ندارند، مسیرهای کابل‌کشی استاندارد نیست و برخی انشعابات برق آنها که شاید قانونی هم نباشد، می‌تواند خطراتی را ایجاد کند. برخی کاروانسراها رونق خود را از دست داده اند و بعنوان مثال 70 درصد حجره‌های سرای کتابفروش‌ها خالی است.
به گزارش ایسنا؛ كارگروه مرمت و احياي بازار تاریخی اراک تشکیل و مشاوری جهت بررسی و تهیه طرح جامع بازار بکار گرفته شده، اما ارزش تاریخی این بنا و ضرورت تامین امنیت جانی بهره برداران و مراجعان به این زیرساخت اقتصادی، تسریع بیشتر اقدامات را متذکر می شود.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی بازار اراک را ویترین سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی جامعه می‌داند و معتقد است که بازار اراک به لحاظ ساختاری ظرفیت ثبت جهانی را دارد و اگر بنا باشد بنایی در استان ثبت شود قطعا گزینه و کاندیدای اصلی بازار اراک خواهد بود، اما به هرحال وضعیت مطلوبی ندارد.

علیرضا ایزدی بیشترین مشکل بازار اراک را در کف، دیواره‌ها و سازه بازار می‌داند و می‌گوید: طی هفت ماه اخیر تلاش‌های بسیاری برای بازار صورت گرفته و با وجود همه فراز و نشیب‌ها طرحی برای مرمت و احیای مجموعه توسط یکی از بهترین شرکت‌ها تهیه شده که با مقداری اصلاحات می‌توان براساس آن برای بازار اقدامات موثری به انجام رساند و تا سه یا چهار سال آینده شاخص‌های مربوط به ثبت جهانی محقق شود.

وی با اشاره به ایجاد کانال تاسیسات به عنوان یک اتفاق موثر انجام شده در مجموعه بازار اراک بر این باور است که بسیاری از مشکلات در مجموعه‌های تاریخی همچون بازار اراک ناشی از سیستم اتصالات و برق است و می گوید: خوشبختانه یک کانال تاسیسات اصولی در حال احداث است که حتی به کنترل رطوبت و آب‌های جاری در لایه‌های زیرین بازار کمک می‌کند و با استفاده از طرح جامع بازار اراک می‌توان اقدامات موثری را انجام داد، آگاهی رسانی درخصوص اهمیت بازار در جهت حفظ آن اهمیت بالایی دارد.

به گزارش ایسنا؛ در کنار بازار تاریخی اراک که 10 آبان 1355 به ثبت ملی رسید و برای ثبت جهانی آن باید روند احیا و مرمت آن انجام گیرد، بازار ساوه مربوط به دوره صفوی و به طول 600 متر به عنوان یکی از قدیمی‌ترین بازارهای ایران و استان مرکزی که در سال 78 به ثبت ملی رسیده است نیز درگیر چالش‌های در حوزه ایمنی است و از طرفی عدم برخورداری واحدهای صنفی آن از بیمه مشکل دیگری است .
این بازار طی دوران‌های متمادی بافت سنتی خود را حفظ کرده و با گذشت ایام و گرمی داد و ستد فعال بوده و پهنه‌ای گسترده یافته است. این بازار دارای کوچه‌هایی باریک و در پاره‌ای از نقاط دارای معماری سنتی است که نشان از اصالت و قدمت دیرینه این بازار دارد .

بازار تاریخی ساوه مقاوم سازی نشده/مغازه‌ها بیمه ندارند

قائم مقام میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ساوه با اشاره به اینکه بنای تاریخی بازار ساوه به سال‌های خیلی دور برمی‌گردد و نسبت به مقاوم‌سازی آن اقدام نشده است و از آنجاکه بنای بازار خشت و گلی است، در معرض خطر قرار داشته و تخریب آن در هنگام بروز حوادث طبیعی نظیر زلزله دور از انتظار نیست .

رضا ایاز گفت: به دلیل اینکه بازار ساوه از طریق چندین گذر به خیابان اصلی متصل است، امکان اطفای حریق از طریق حضور خودروهای آتش‌نشانی در هنگام بروز آتش‌سوزی وجود دارد و از این بابت نگرانی نیست .

وی در ادامه با اشاره به فعالیت بیش از 300 مغازه و واحد صنفی در بازار ساوه گفت: به همه متصدیان واحدهای صنفی ابلاغ شده است که مغازه‌های خود را مجهز به کپسول آتش‌نشانی کنند. همچنین بر بیمه کردن واحدهای صنفی تاکید شده، اما به نظر می‌رسد در این راستا اقدام مثبتی صورت نگرفته است .

ایاز همچنین به انعقاد قراردادی فی مابین شهرداری و میراث فرهنگی اشاره کرد و گفت: مطالعات طرح ساماندهی وضعیت بازار ساوه شامل اصلاح ورودی، کف بازار، ساماندهی سیم‌های برق، فاضلاب و ... انجام و در این قرارداد مقرر شده است که نسبت به بهبود وضعیت زیرساختی بازار ساوه اقدام شود .

بخشی از بازار ساوه از دست رفته است

مدیرکل میراث فرهنگی استان می گوید: بخشی از بازار ساوه به مرور زمان از دست رفته است و باید جهت حفظ آنچه باقیمانده تلاش کرد که خوشبختانه با تلاش شهرداری حداقل جداره بازار در حال احیاست و این امر به حفظ فضای بصری آن کمک‌ می‌کند.

به گزارش ایسنا، دو بازار تاریخی اراک و ساوه  هرچند با مشکلاتی مواجهند، اما به گفته مسئولین اقداماتی برای بهبود را پیش رو یا در حال انجام دارند، اما وضعیت در بازار تاریخی آشتیان بغرنج است .

بازار آشتیان در زمره بازارهای روباز ایران به شمار می‌رود، اما طی سالیان متمادی بازاریان از طریق پوشش آهن و شیروانی آن را مسقف کردند، البته هنوز حدود 40 درصد آن غیرمسقف و روباز است .
شرایط نابسامان بازار آشتیان در مواجهه با آتش/بافت سنتی 90 درصد بازار از دست رفته

سرپرست میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان آشتیان با اشاره به فعالیت بالغ بر 100 مغازه و واحد صنفی در بازار آشتیان، به ایسنا گفت: یک مسجد قدیمی، آسیاب مخروبه و نیز تیمچه و زورخانه از جمله ویژگی‌های بازار آشتیان است که به مرور زمان از بین رفته است .
علی امیری به مشکلات زیرساختی بازار آشتیان اشاره کرد و افزود: در صورت وقوع حریق امکان تردد خودروهای آتش‌نشانی در محوطه داخلی بازار وجود ندارد، از طرفی به دلیل مسدود شدن مبادی ورودی و خروجی بازار توسط شهرداری برای عدم ورود وسایط نقلیه به داخل بازار، هرگونه امدادرسانی خودرویی در داخل بازار مختل شده است .

وی به تغییر بافت سنتی بازار آشتیان اشاره کرد و افزود: مالکان واحدهای صنفی داخل بازار به دلیل استحکام‌بخشی و مقاوم‌سازی مغازه‌ها اقدام به نوسازی و تخریب بناهای قدیمی کردند به گونه‌ای که بالغ بر 90 درصد بازار از بافت سنتی و قدیمی خارج و نوسازی شده است .

کابل‌های برق رها شده روی دیوارها/10 درصد مغازه‌ها مستعد خطرند

امیری افزود: سیستم برق‌رسانی بازار اشکالات فراوانی داشته و کابل‌های برق به صورت نامنظم بر روی دیوار رها شده است و بروز خطر و آتش‌سوزی ناشی از اتصالات برقی دور از انتظار نیست .

وی با اشاره به اینکه تعداد مغازه‌هایی که در بازار آشتیان تحت پوشش خدمات بیمه‌ای قرار گرفته‌اند، بسیار معدود و انگشت‌شمار است، گفت: بالغ بر 10 درصد مغازه‌های داخل بازار از لحاظ سازه مستعد خطر هستند، گرچه مشاغل خطرآفرین در این بازار وجود ندارند و تنها چند مغازه مسگری، آهنگری و ... در بافت قدیمی فعالیت دارند .

امیری گفت: هیچگونه امکانات و تجهیزات آتش‌رسانی در داخل بازار آشتیان وجود ندارد و تنها یک فقره تجهیزات ابتدایی اطفای حریق در مقابل بازار نصب شده است که عملکرد آن در حین آتش‌سوزی بسیار ضعیف بوده و یا حتی غیر قابل بهره‌برداری است.

سرپرست میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان آشتیان تصریح کرد: عدم تجهیز مغازه‌ها به کپسول اطفای حریق از دیگر مشکلاتی است که در بازار وجود دارد و احتمال خطر و حریق گسترده متاثر از نبود تجهیزات لازم را تشدید می‌کند .

دستخوردگی بازار آشتیان بسیار زیاد است

به گفته ایزدی بازار آشتیان دچار دست‌خوردگی شدید و تغییرات بسیار زیاد شده و این امر از بین رفتن اصالت واقعی بازار را رقم زده است، برهمین اساس میراث فرهنگی درصدد است با کمک اوقاف شهرستان حداقل بتواند جداره بازار را حفظ و احیا کند.

به گزارش ایسنا؛ از دیگر بازارهای تاریخی استان مرکزی می‌توان به بازار نراق اشاره کرد. شهر نراق به عنوان دومین شهر تاریخی ایران بازاری به نام "شمس‌السلطنه" را در خود جای داده است که حداقل نسبت به سه بازار تاریخی و شاخص استان مرکزی سروسامان بهتری دارد.

بازار شمس‌السلطنه یکی از زیباترین اماکن تاریخی شهر نراق است که در دوره قاجار(قرن ۱۳ هجری) در بافت تاریخی شهر ساخته شده و بواسطه معماری خاص، سقف‌های گنبدی شکل در تاریخ ۲۲ آبان ۱۳۶۲ به ‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، اما به هر حال هر بنای تاریخی به مرور زمان دچار فرسودگی‌های طبیعی می‌شود که باید به آن رسیدگی شود و با توجه به اینکه این بنا وقفی است مرمت و احیای مجموعه باید توسط اوقاف انجام گیرد .

بارش‌های بهار و مشکلات سقف بازار نراق

رییس اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان دلیجان در خصوص بازار به ایسنا گفت: بازار نراق به دلیل قدمت و نوع مصالح استفاده شده پس از گذشت سال ‎ ها متحمل آسیب‌هایی شده که اگر زلزله‌ای با قدرت بالا حادث شود قطعا سازه بازار دچار آسیب می‌شود .

رضا گودرزی با اشاره به اینکه در بارش‌های فروردین بخشی از سقف بازار دچار مشکل شد که با تشکیل جلسه ستاد بحران و بررسی موضوع با کمک شهرداری و فرمانداری و میراث فرهنگی در صدد رفع مشکل هستیم، اضافه کرد: مرمت بازار همواره در دستور کار است و حتی سال گذشته براساس توان مالی موجود اوقاف، بخشی از بنا کاهگل شد، همچنین پیشنهاد کاهگل شدن بخشی از بام بازار با توجه به معماری بنا به میراث فرهنگی داده شده تا اصالت بنا حفظ شود. براساس این طرح با سبک‌سازی سقف، یک لایه ملات و ایزوگام انجام می‌شود و سپس روی آن آجرهای 20 در 20 طبق معماری بنا کار خواهد شد که این امر در حال مطالعه است و هنوز نتیجه اعلام نشده است .

نانوایی بازار مستعد خطر است

گودرزی در خصوص حوادث احتمالی مرتبط با سیستم برق‌رسانی افزود: در حوزه آتش‌سوزی تلاش شده است که سیستم برق‌رسانی تا حد توان اصلاح شود. البته مشاغل و صنوف مستعد و خطرناک در بازار کم هستند، تنها یک باب نانوایی در بازار وجود دارد که می‌تواند مسئله‌آفرین باشد ولی باقی مشاغل زمینه خطر ندارند، همچنین واحدها و انبارهای دچار فرسودگی نیز خالی هستند .

وی با اشاره به اینکه 22  مغازه بازار احیا شده و استیجاری است و 15 مغازه نیز که دارای فرسودگی و فاقد مستاجرند، گفت: به لحاظ ایمنی بخش عمده‌ای از کابل‌ها و تاسیسات بازار ساماندهی شده است و واحدهای صنفی موجود دارای کپسول آتش‌نشانی هستند، شیر آتش‌نشانی در بازار وجود ندارد، اما از  2 مسیر امکان ورود خودروی آتش‌نشانی در صورت وقوع حادثه وجود دارد.

رییس اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان دلیجان در خصوص وضعیت بیمه مغازه‌ها افزود: از آنجاکه واحدها شخصا اقدام دریافت به جواز کسب می‌کنند مسلما باید بیمه هم داشته باشند، اوقاف تاکنون به این امر ورود نکرده است ولی تذکرانی مبنی بر بیمه شدن واحدهای فعال بازار داده است.

وضعیت مناسب بازار نراق نسبت به دیگر بازارهای تاریخی استان

مدیرکل میراث فرهنگی استان مرکزی در مورد بازار نراق نیز با اذغان به آسیب دیدن این مجموعه معتقد است که وضعیت بازار نراق نسبت به دیگر بازارهای استان بهتر است. عمده بازار اوقافی است و میراث فرهنگی در تلاش است با کمک اوقاف نگاه مرمتی و احیا نسبت به بازار نراق صورت گیرد.

ایزدی بر این باور است که امسال توجه ویژه‌ای به بافت تاریخی بویژه بازار نراق و کاروانسراها با نگاه حفاظتی و احیای پایدار این مجموعه صورت گیرد و البته در ماه‌های اخیر توجه تهران به این شهر تاریخی جلب شده که می‌تواند در احیا و توسعه گردشگری این شهر و ابنیه تاریخی آن تاثیر مثبتی داشته باشد.

به گزارش ایسنا؛ ماحصل این گزارش آن است که حال ایمنی بازارهای تاریخی استان مرکزی چندان خوب نیست، هرکدام به لحاظ مشکلات و نوع بنا و قدمت با چالش های جدی دست به گریبان هستند و اگر هرچه سریعتر به حال آنها رسیدگی نشود یک جرقه کوچک می تواند اتفاقات جبران‌ناپذیری را در این بافت های تاریخی چند صد ساله رقم بزند.

"پس از حریق میدان حسن آباد که بخشی از اسناد تاریخی کشور در این حریق از بین رفت، رییس جمهور با تاکید بر اینکه بناهای تاریخی بخشی از هویت ملی هستند، شهرداران کل کشور را ملزم به مقاوم سازی این ابنیه تاریخی با همکاری میراث فرهنگی کرد"، اینها گفته های ربیعی سخنگوی دولت پس از حریق میدان حسن آباد است و شاید بتواند بارقه امیدی در بهسازی ابنیه تاریخی از طریق هم افزایی شهرداری ها و میراث فرهنگی باشد.