آب هست، اما کم است، این جمله‌ای است که بارها و بارها شنیده ایم، آب مایه حیات است؛ این جمله را هم هزاران بار شنیده‌ایم، اما گفتن و شنیدن این جمله‌ها در توقف کاهش منابع آبی تاثیر چندانی نداشته است.

این جملات تاکیداتی بر کمبود آبند، جملاتی که تلنگری برای مصرف بهینه و پرهیز از اسراف توسط بهره‌برداران در هر رده و جایگاه و رسته شغلی و ... هستند، چون اگر آب نباشد همگی رنج تشنگی را متحمل خواهیم شد، شاید یکی کمتر یکی بیشتر!

به گزارش ایسنا، منطقه مرکزی، خشکسالی‌های اخیر، کاهش بارش‌ها و مصرف بی حد و حصر از جمله دلایلی است که امروز برخی از نقاط کشور را گرفتار کم‌آبی و حتی بی‌آبی کرده است و این شرایط نگاه‌های نگران را به سمت مخازن و سدها معطوف می‌کند.

سدها از مهمترین نقاط اتکای جوامع برای تامین آب مورد نیاز بخش‌های مختلف هستند. در سال‌های اخیر انگشت اتهام چالش های بزرگ آبی به سمت و سوی سدها و سدسازان بوده است، اما همین‌ها امروز تکیه‌گاهی برای مردمند تا از تامین آب مورد نیاز خود اطمینان حاصل کنند.

براساس اعلام شرکت مدیریت منابع آب ایران و معاونت طرح و توسعه این شرکت هزار و 330 سد در مراحل مطالعاتی، اجرایی و بهره‌برداری در کشور وجود دارد و سهم استان مرکزی از این تعداد 30 سد است که 16 سد در مرحله بهره‌برداری است،اما در کنار آن سدهای خاکی نیز وجود دارند که وظیفه کنترل سیلاب را بر عهده دارند.

سدها دیوارهای محکمی هستند که مهار آب و تغییر مسیر را عهده‌دار هستند و به واسطه فشار قابل توجهی که آب در پشت این دیوارها ایجاد می‌کند، باید سازه‌هایی قدرتمند باشند و از این جهت ساخت هر سد پروژه ای عظیم به شمار می‌رود و همین امر باعث صرف هزینه‌های هنگفت خواهد بود.

مهمترین سد استان مرکزی که 6 سال پیش وارد مدار تامین آب شهرستان اراک و شازند شد سد کمال صالح است، این سد در سال 1390 توسط رئیس‌جمهور وقت افتتاح شد و بهره‌برداری از آن علاوه بر کاهش نیاز به بهره‌برداری از چاه‌های شهر اراک، کیفیت آب مصرفی را افزایش چشمگیری داد.

این سد با هدف تامین آب شرب اراک و شازند و تامین آب مورد نیاز صنایع بزرگ منطقه در ۴۵ کیلومتری جنوب شازند احداث شد، نوع سد سنگریزه‌ای با هسته رسی، عرض تاج 12 متری، طول تاج 762 متری و ارتفاع 76 متری ساخته شد و حجم مخزن 110 میلیون مترمکعبی برای آن تعریف شد. متوسط حجم برآورد سالانه این سد 95 میلیون مترمکعب در نظرگرفت شد که در حال حاضر میزان آب این سد به حدود 85 میلیون متر مکعب می رسد.

سد الغدیر دیگر سد مهم استان مرکزی است که بر روی رودخانه قره‌چای در ۲۵ کیلومتری جنوب‌غربی شهرستان ساوه در سال ۱۳۷۲ ساخته شده‌ است .

سد الغدیر ساوه با 265 متر طول تاج و حجم 277 میلیون مترمکعب آب از نوع دو قوسی بتونی است که در سال 72 با هدف تامین برق و آب کشاورزی 23 هزار هکتار از اراضی این شهرستان احداث شد، متوسط حجم آورد سالانه آن به 45 میلیون مترمکعب می‌رسد و در حال حاضر حدود 40 میلیون مترمکعب ذخیره آبی دارد که نسبت به هفت سال اخیر بی‌سابقه است.

این سد براساس اهداف چند منظوره شامل تنظیم آب کشاورزی، کاهش خطرات سیل، تولید انرژی الکتریکی، اشتغالزایی و ایجاد مراکز گردشگری احداث شده است و از ویژگی‌های مسیر انتقال آب در سد الغدیر این است که آب از طریق کانال اصلی به طول حدود 10 کیلومتر به شبکه آبیاری منتقل می‌شود.

با توجه به موجودی آب در مخزن دو سد کمال صالح و الغدیر که نسبت به سال گذشته از وضعیت بهتری برخوردار هستند، مشکلی در تامین نیاز آب شرب این دو شهرستان و سایر شهرهایی که از آنها برخوردار می شوند، وجود ندارد، البته این شرایط نشان از آسودگی خاطر و عدم صرفه‌جویی در مصرف ندارد.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان مرکزی در خصوص آخرین وضعیت منابع آبی استان و ذخایر سدها به خبرنگار ایسنا گفت: استان مرکزی از جمله استان هایی است که عمده نواحی آن در سرشاخه های حوضه آبریز واقع شده است و همین امیر باعث شده است که این استان از نظر منابع آبی متکی به منابع آبی داخل استان و البته میزان بارش های جوی باشد.

مهندس عزت الله آمره‌ای تصریح کرد: طی هزاران سال گذشته فرآیندهای زمین شناسی باعث شده در این استان رودخانه ها و سفره های آب زیرزمینی تشکیل شود و این منابع محل تامین نیازهای آبی ساکنان استان باشد.

وی با اشاره به اینکه طی سال‌های دور حفظ تعادل بین میزان بارندگی و میزان برداشت از این سفره ها و منابع باعث شده است تا نیاز ساکنان بدون مشکل رفع شود، افزود: در دهه های اخیر و با گسترش تکنولوژی، برداشت زیاد از سفره های آب زیرزمینی و همچنین افزایش نیازها این تعادل به هم خورده و در حال حاضر شاهد هستیم در بسیاری از نواحی استان چالش های جدی در بحث تامین آب به وجود آمده است.

آمره ای تاکید کرد: در حال حاضر سفره های آب زیرزمینی اراک، ساوه، کمیجان و زرندیه به دلیل افت زیاد و تغییر کیفیت آب با مشکلات جدی مواجه هستند و رودخانه های استان نیز دارای آبدهی بسیار کمتر از متوسط دوره های آماری هستند.

وی با بیان اینکه به دلیل واقع شدن شهرهای بزرگی همچون ساوه، زرندیه، کمیجان و فراهان در مناطق و دشت های یاد شده این شهرها نیز با مشکلات آبی مواجه شده اند، عنوان کرد: مشکلات آبی به بخش آب شرب و آب کشاورزی تقسیم می شود. در حال حاضر اغلب مناطق استان و بویژه شهرهای استان با مشکل تامین آب شرب و بهداشتی مواجه نیستند و این امر نیز به دلیل انجام پیش بینی های لازم در این بخش بوده است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان مرکزی اظهار کرد: البته در صورت تدوام استفاده نامتوازن از منابع آبی ممکن است در آینده در بسیاری از مناطق با مشکلات جدی مواجه شویم. از جمله می توان به شهر ساوه و مشکل تامین آب با کیفیت برای شرب شهر خمین و مشکل افت زیاد سفره های آب زیرزمینی شهر محلات و افت آبدهی چشمه محلات اشاره کرد.

وی در خصوص منابع آبی موجود استان در پشت سدها بیان کرد: در حال حاضر حجم آب موجود در پشت سد کمال صالح 88.15 میلیون مترمکعب است که نسبت به مدت مشابه در سال گذشته با حجم 86.72 میلیون مترمکعب افزایش 2 درصدی ذخیره‌سازی را شاهد هستیم.

آمره ای با اشاره به هدف احداث سد ساوه مبنی بر تامین منابع آب شرب و کشاورزی منطقه، میزان آب موجود در این سد را 42.7 میلیون مترمکعب عنوان کرد که نسبت به مدت مشابه سال قبل با 20.61 میلیون مترمکعب، افزایش 100 درصدی داشته است و گفت: بارندگی‌های سال جاری عمده دلیل افزایش حجم آب سدها در استان بوده است.

به گزارش ایسنا؛ علاوه بر سدهای تامین‌کننده آب شرب و کشاورزی که سازه‌های عظیمی به شمار می‌روند، سدهای خاکی انواع دیگری از سدها هستند که شمار بسیاری از آنها را می‌توان در استان مرکزی یافت.

سد پانزده خرداد را می‌توان یکی از شاخص‌ترین سدهای خاکی استان مرکزی دانست که در سال 1373 در شهرستان دلیجان و بر روی رودخانه قمرود با هدف تامین آب آشامیدنی شهرهای دلیجان، نیم‌ور و قم، مهار سیلاب سالانه و تأمین بخشی از آب مورد نیاز اراضی احداث شد و امروزه نیز مامن بسیاری از گونه‌های جانوری و پرندگان مهاجر است و آب مورد نیاز منطقه را تامین می‌کند.

حجم کل سد 192 میلیون مترمکعب بوده و 40 میلیون مترمکعب موجودی فعلی سد است، در حالی که سال گذشته 38 میلیون متر مکعب آب در سد موجود بوده است، همچنین در حال حاضر این سد به میزان 21 درصد حجمش آب دارد، هرچند این میزان در سال قبل 20 درصد به ثبت رسیده است.

البته سد 15 خرداد تنها از نظر جانمایی در استان مرکزی قرار دارد و مدیریت منابع آب سد، همچنین بهره‌برداری از آن در حوزه استحفاظی استان قم است و استان مرکزی دخالتی در این راستا ندارد.

سد علیشار از دیگر سدهای خاکی با هسته رسی استان است که در شهرستان زرندیه با هدف مهار سیلاب، تغذیه مصنوعی و کشاورزی واقع شده است، عرض و طول تاج سد به ترتیب 6 متر و 210 متر است و ارتفاع آن از بستر به 21.5 متر می‌رسد که در زمان ساخت نیم میلیون مترمکعب حجم مخزن برای آن تعریف شد و سالانه حجم آورد سد به چهار میلیون متر مکعب می‌رسد.

سد حشیان نیز با عرض تاج هشت متر و طول 211 متر و ارتفاع 21 متر در شهرستان شازند واقع شده است که با هدف مهار سیلاب و تامین آب مورد نیاز بخش کشاورزی منطقه و حجم مخزن یک میلیون مترمکعب احداث شد و متوسط حجم آورد سالانه این سد به 1.5 میلیون متر مکعب می رسد.

سد فرنق از نوع سدهای خاکی غیرهمگن با هسته رسی است، ارتفاع 25 متر عرض تاج هفت متری و طول تاج 205 متری و گنجایش مخزن سه میلیون مترمکعبی بین دریاچه سد و روستای فرنق واقع شده، این سد به منظور تامین آب مورد نیاز کشاورزی و بخشی از صنعت منطقه به بهره‌برداری رسیده و متوسط حجم آب سالانه آن نیز سه میلیون مترمکعب است.

استان مرکزی دارای 16 سد خاکی دیگر است که شامل سد خاکی ور سفلی در محلات، جیریا، امان‌آباد، انجیرک، ساروق در اراک، آشیانه و برجک در خمین، چمن میرزا جعفر، بن چنار و سیاوشان در آشتیان، آرزومند، جلایر و کنگران در تفرش، چلبی و یاسبلاغ در کمیجان می‌شود که کلیه آنها با هدف مهار سیلاب، تغذیه مصنوعی و تامین آب مورد نیاز بخش کشاورزی احداث شدند.

سدهای خاکی مذکور در استان مرکزی با حجم مخزن در حدود یک میلیون مترمکعبی ساخته شدند و متوسط حجم آورده سالانه آنها نیز در حدود یک میلیون مترمکعب است.

به گزارش ایسنا؛ با وجود آنکه حجم آب در پشت سدهای تامین‌کننده آب شرب نسبت به سال گذشته افزایش یافته است، اما هنوز بحران‌های آبی در برخی مناطق استان ملموس است، همچنان برخی از مناطق روستایی با تانکر آبرسانی می‌شوند و این نشان از باقی ماندن مشکل آبی به قوت خود است.

به گفته معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار مرکزی در افتتاحیه ششمین جشنواره بین‌المللی فیلم سبز ایران، ایران خط قرمزها در حوزه آب را پشت سر گذاشته و وارد مرحله بحران شده است و رفع این بحران نیازمند اعمال مدیریت بحران است. قطعا ادامه این وضعیت تابستان سال آینده را خشک‌تر و بی‌آب‌تر از امسال خواهد کرد و روستاهایی که امروز درگیر بی‌آبی و کم‌آبی بودند سال آینده خالی از سکنه خواهند شد پس برای مدیریت آینده باید امروز را دریابیم.

مسلما بخش اعظمی از بهبود شرایط سال 96 نسبت به سال گذشته حاصل بارش های به موقع بوده است، اما پیش‌بینی برای سال آینده نمی‌توان داشت که آیا همچنان بارش‌ها فراوان باشند یا خیر؟ بر همین اساس مدیریت منابع آبی باید از امروز با رویکرد جلوگیری از کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، کنترل چاه‌های غیرمجاز و هدررفت آب و ... آغاز شود تا تابستان 97 با دغدغه‌مندی و چالش کمتری پیش‌رو باشد.

آذر اسفندیاری - ایسنا، منطقه مرکزی