ساوه یکی از شهرستان‌های باستانی ایران به شمار می رود و وجود آثار باستانی بسیار در این منطقه گواهی بر این مدعاست هرچند که بسیاری از این آثار در حمله مغول و بعد به دست سپاهیان تیمور لنگ از بین رفتند، اما همچنان سبقه ای به بلدای تاریخ دارد و ابنیه تاریخی این شهر، قدمت این منطقه از ایران و استان مرکزی را در معرض دید قرار داده اند.

مسجد جامع ساوه با قدمتی هزار ساله، بازار، مسجد سرخ و تپه باستانی آوه تنها بخشی کوچکی از غنای تاریخی این خطه را نشان می دهد و از این حیث، ساوه شهرتی ملی دارد، اما این روزها، نام ساوه با بنای تاریخی دیگری نه تنها از بعد ملی، بلکه از نگاه جهانی مطرح است.

اخیرا کاروانسرای باغ شیخ شهرستان ساوه در فهرست آثار جهانی به ثبت رسید و این اتفاق بزرگ قطعا می تواند نگاه ها و توجهات را به سمت استان مرکزی و این شهر بیشتر جلب کند.

اما کاروانسرای باغ شیخ یا عبدالغفارخان دقیقا کجاست؟

این کاروانسرا که مربوط به اواخر دوره زندیه است، در ۶ کیلومتری شرق ساوه و در ابتدای ورودی روستای باغ شیخ واقع شده و در ۱۴ مهرماه ۱۳۵۴ به ثبت ملی رسیده است.

کاروانسرای باغ شیخ، در واقع بنایی سرپاست که در مقابل آن یک پارک واقع شده است. روبروی بنا که بایستید دربی بزرگ و آهنین را در مقابل خود می بینید و قسمت فوقانی آن می توان فضایی که شاید در گذشته محل استقرار نگهبانان بوده است، را مشاهده کرد.

درب کاروانسرا به لحاظ معماری، کمترین سنخیتی با بنا ندارد، با باز کردن در می توان وارد ورودی کاروانسرا شد، دو سه قدم که به جلو برویم، در دو طرف، پله های منتهی به طبقه بالا را می توان یافت که در کنار آن دو درب چوبی بسیار قدیمی قرار گرفته اند که قطعا درهای اصلی کاروانسرا بوده اند.

فضای ورودی کاروانسرا قدری بهم ریخته است، اما به راحتی می توان عمق تاریخ را در این بنا لمس کرد.

از پله ها که بالا بروید، روی دیوارها می توان انواع دست نوشته های قدیمی را با قدری کند و کاو و دقت شاهد بود در طرفین طبقه دوم نیز تعدادی پله وجود دارد که به بام کاروانسرا منتهی می شود.

اوضاع بام تعریفی ندارد، کاملا نیازمند مرمت و بازسازی است چراکه در برخی از مناطق فروریختگی بام قابل رویت است.

از روی بام با نگاهی به فضای داخلی کاروانسرا، بخش های مختلف آن اعم از ایوان، حجره ها و ... مشخص است، به لحاظ مرمتی، وضعیت داخل کاروانسرا، بد نیست، اما قطعا برای رونق گرفتن آن، مرمت های اصولی و اساسی نیاز است.

باغ شیخ؛ کاروانسرای خاص در کشور

نبوی کارشناس میراث فرهنگی شهرستان ساوه در گفت و گو با ایسنا، بیان کرد: کاروانسرای باغ شیخ حدود ۲۰۷ سال عمر دارد و در ۶ کیلومتری ساوه احداث شده است.

وی با اشاره به چهارگوش بودن کاروانسرا، گفت: این مجموعه یکی از کاروانسراهای خاص کشور محسوب می شود و تجربیات بسیاری که در ساخت کاروانسرا در ایران مرسوم بوده است، در این کاروانسرا اجرایی شده است.

نبوی مساحت کاروانسرا را ۴۸۰۰ مترمربع عنوان کرد و گفت: کاروانسرا دارای ۴ شترخان مجزا، ۶ ایوانچه، ورودی هشتی دو طبقه که در طرفین آن نماز خانه قرار دارد، ۲۴ حجره، ۳ شاه نشین و ۴ سرویس بهداشتی در ۴ گوشه در کنار برج های مراقبت است.

معماری خاص و تکامل یافته، عامل ثبت جهانی باغ شیخ

وی با بیان اینکه کاروانسرای باغ شیخ بر سر راه جاده منتهی به قم، اصفهان، همدان، کرمانشاه و شمال قرار داشته و عملا یک کاروانسرای نظامی، دفاعی و تجاری در آن دوران محسوب می شود، گفت: در استان مرکزی ۲۵ کاروانسرا وجود دارد که کاروانسرای باغ شیخ به دلیل معماری خاص و تکامل یافته نسبت به دیگر کاروانسراها، ویژه محسوب می شود و همین امر باعث شد که در پروسه ثبت جهانی قرار گیرد و نهایتا در نشست سازمان یونسکو در ریاض، ثبت جهانی شد.

نبوی، شناخته شدن این کاروانسرا در جهان و استفاده از اعتبارات بین المللی جهت مرمت و حفظ این بنا و توسعه روستای باغ شیخ و حفظ کاروانسرا از هرگونه آسیب، جذب گردشگر خارجی و توسعه اقتصاد پایدار در ساوه و روستا را از جمله مزایای ثبت جهانی کاروانسرا بیان کرد.

لزوم مرمت سازه و تزئینات بنا

وی اضافه کرد: کاروانسرا در دوره های مختلف مرمت شده، اما به دلیل داشتن مالکیت شخصی، روند مرمت کند بوده است و امیدواریم با همکاری مالک بتوانیم روند مرمت را تسریع ببخشیم چراکه بنا در سازه و تزئینات، نیازمند مرمت است.

به گزارش ایسنا، ثبت جهانی کاروانسرای باغ شیخ، فرصتی مغتنم برای استان مرکزی و ساوه محسوب می شود چراکه قطعا توسعه گردشگری این منطقه را به همراه خواهد داشت، اما قطعا این توسعه در گام نخست نیازمند توسعه زیرساخت رفاهی گردشگری است.

معرفی استان مرکزی به جهان با ثبت جهانی باغ شیخ

مصطفی مرزبان مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی با اشاره به اینکه کاروانسرای باغ شیخ در ۶ کیلومتری شهرستان ساوه با تلاش های مجموعه استان و وزارت میراث فرهنگی در چهلمین نشست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید، به ایسنا گفت: کاروانسرا به دلیل معماری خاص در یک منطقه گرمسیری، ۴ ایوانه بودن و دارای یک آب انبار و حسینیه، در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.

وی با بیان اینکه پس از قنات ابراهیم آباد شهرستان اراک دومین اثری است که در فهرست جهانی قرار گرفته است، افزود: این ثبت، معرفی بهتر فرهنگ و تمدن ایران را به همراه خواهد داشت و زمینه خوبی برای ورود گردشگر فراهم می شود که از نظر فرهنگی و تاریخی به مجموعه استان غنای بیشتری می بخشد.

کاروانسرا مرمت اضطراری نمی خواهد

مرزبان تصریح کرد: شهرستان ساوه دارای پیشینه تاریخی و مذهبی است و ثبت جهانی کاروانسرای باغ شیخ به رونق ورود گردشگران خارجی کمک شایانی خواهد کرد، همچنین باید از طریق اداره کل میراث فرهنگی و سایر دستگاه های مرتبط، زیرساخت های مناسب جهت رفاه حال گردشگران در شهرستان مهیا شود.

وی با بیان اینکه از سال های گذشته با هماهنگی مالک کاروانسرا، در قالب اعتبارات استانی و ملی، موارد مرمتی در جهت رفع خطر در این بنا انجام شده است، گفت: کاروانسرا در حال حاضر مجموعه ای با شرایط مناسب است و نیازمند مرمت اضطراری و تخریب نیست، اما لازم است با تزریق اعتبارات استانی، ملی و ردیف های جهانی با توجه به ثبت جهانی این مجموعه، مرمت های مناسب در کاروانسرا انجام شود و در کنار آن زیرساخت های رفاهی مورد نیاز گردشگران همچون فضاهای اقامتی و اسکان مسافرین در کاروانسرا با هماهنگی شهرداری یا دهیاری تامین می شود.

طرح مرمت کاروانسرا در حال تهیه است

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی افزود: در حاشیه جشن ثبت جهانی کاروانسرا، نشستی با دهیاری و شورای روستای باغ شیخ انجام و مقرر شد که زمین مجاور کاروانسرا با مشارکت اداره کل میراث فرهنگی برای ساخت سرویس بهداشتی و نمازخانه به عنوان نیازهای اصلی مسافرین و گردشگران اختصاص یابد، همچنین نصب تابلوی معرفی کاروانسرا به دو زبان فارسی و انگلیسی به زودی در محل انجام می شود.

وی در خصوص طرح مرمتی مورد نیاز کاروانسرا بیان کرد: این طرح در مرحله تهیه قرار دارد و برآورد مالی مرمت و شرح خدمات نیز پس از مطالعات و تهیه طرح مرمتی از سوی مشاور مشخص می شود.

به گزارش ایسنا؛ با رسیدگی مناسب به کاروانسرا قطعا می توان این منطقه را به منطقه ای کاملا گردشگری تبدیل کرد چراکه باغ شیخ به لحاظ معماری بسیار ویژه و خاص است، آنچه در حال حاضر بیشتر از مرمت در چشم ببینده بنا خودنمایی می کند، یادگاری هایی است که بر در و دیوار این بنا توسط برخی از بازدیدکنندگان در سال های گذشته نوشته یا حک شده است و متاسفانه اوج بی سلیقگی و بی توجهی به یک بنای کهن را نشان می دهد.

قطعا در کنار مرمت بنا و توسعه زیرساخت های فرهنگی منطقه، باید بر اقناع مردم نسبت به جایگاه خاص این بنا اهتمامی ویژه صورت گیرد تا در آینده چنین تخریب هایی در بدنه بنا صورت نگیرد.