مراتع استان مرکزی از دیرباز با ۴۲ کانون عشایری که ۹۰ درصد از آنها در شهرستان های ساوه و زرندیه قرار دارد، محل زندگی ۸۰۰ خانوار با ۳۳۰ هزار راس دام سبک و سنگین است و ۱۴ ایل از استان های همجوار مانند قم، قزوین، تهران، البرز، همدان و مرکزی در کمال آرامش و بدون ادعا در سنگر تولید و اشتغال فعالیت می کنند.

اما شیوع ویروس کرونا و موج گرانی های چند ماه اخیر عرصه زندگی را بر عشایر تنگ کرده و مشکلاتی دامن آنها را گرفته است که اگر مورد توجه دستگاه های مسئول قرار نگیرد ممکن است با ریزش زیادی در میان خانواده های عشایر مواجه شویم و این عاشقان طبیعت و گله شاید به زودی با پیشه آبا و اجدادی شان وداع کنند و روی به شهرنشینی که با ذات آن بیگانه هستند بیاورند و چه بسا حاشیه ای بر حاشیه نشنان شهرها هم افزوده شود.

گرانی گوشت در بازار و کاهش قدرت خرید مصرف کنندگان، نبود برنامه ای برای خرید تضمینی دام پرواری عشایر و افزایش چشمگیر قیمت نهاده هایی مانند جو، ذرت، بونجه در کنار کاهش یا قطع سهمیه سبوس باعث شده تا دام ها بر روی دست عشایر بماند و فروش نرود؛ ‌این وضعیت در باغ سبزی برای دلالان و سودجویان است تا با خرید دام این قشر زحمتکمش به ثمن بخس و سوء استفاده از تنگنای معیشتی آنها سودهای هنگفتی به جیب بزنند.

دلالان فقط با به اصطلاح «بُزخری» دام عشایر به آنها لطمه نمی زنند بلکه به قوت غالب دام ها که جو است نیز ورود کرده اند و هنگام فصل برداشت این محصول نقدینگی زیادی را برای خرید از کشاورزان اختصاص می دهند و با خرید صدها و بلکه هزاران تن جو و انبار آنها برای بعد از اتمام فصل برداشت به خصوص در ماههای سرد سال و بازفروش به دامداران و عشایر به قیمت های هنگفت، سودهای سرسام آوری به جیب شان می رود.  

عشایر علاوه بر سنگر تولید و اینکه هرگز سربار جامعه نبوده اند، نقش مهمی در صیانت از مرزها و تامین امنیت کشور دارند و برای اینکه همچنان لبخند زندگی در میان سیاه چادرها و طبیعت بر لبانشان جاری باشد لازم است دستگاه های مسئول به خصوص سارمان امور عشایری، شرکت پشتیبانی امور دام، جهاد کشاورزی و سایر مسئولان بخش حاکمیتی نسبت به رفع مشکلات آنها اهتمام داشته باشند و دست و پای دلالان و سودجویانی که این روزها بدجور گلوی عشایر مستاصل را می فشارند، قطع کنند.

در همین رابطه پیرو سفر ۲ ماه پیش خبرنگار ایرنا و سرکشی به عشایر ساکن در مناطق یعقوب حصاری و خشکرود زرندیه که از ایل های شاهسون و کله کوهی هستند، با نمایندگان آنها که عضو تعاونی عشایری استان هم محسوب می شوند، گفت و گو کردیم و آنها علاوه بر بیان رنج نامه ای از وضعیت کنونی در حوزه فروش دام، تامین نهاده و جولان دلالان مشکلات دیگری از قبیل قطع سهمیه سبوس، آبرسانی و اختصاص نیافتن سهیمه آرد را بیان کردند که البته در خصوص این مورد آخر (آرد) مدیرکل امور عشایری استان قاطعانه از تداوم روند توزیع سهمیه آرد و موجودی زیاد این ماده در تعاونی عشایر خبر داد و با ادعای قطع سهمیه آرد موافق نبود.

حال عشایر خوش نیست

«اسد جعفری» از عشایر طایفه احدلو وابسته به ایل شاهسون که در منطقه یعقوب حصاری شهرستان زرندیه،  به ایرنا گفت: از نظر اقتصادی، عشایر این منطقه در شرایط فعلی حال و روز خوشی ندارند چون فروش بره های پرواری و فرآورده های دامی ما متوقف شده است.
وی همچنین افزایش قیمت نهاده های چون جو، یونجه و کاهش یا حتی قطع سهمیه سبوس را از دیگر مشکلات ایجاد شده بر سر راه فعالیت جامعه عشایری عنوان کرد.
جعفری افزود: شیوع ویروس کرونا نیز باعث ایجاد مشکلاتی در فروش بره برای عشایر شده و قیمت علوفه و نهاده ها هر روز به روز در حال افزایش است به گونه ای که اکنون هر کیلوگرم جو به حدود ۲۸ هزار ریال افزایش یافته و تا حدی هم کمیاب است.
وی اظهار کرد: در کنار مشکلاتی که بیان شد باید به قطع سهمیه سبوس از اسفند پارسال تاکنون هم اشاره کنم که در مجموع شرایطی را پیش آورده تا عشایر مستاصل شده و ناگزیر برای تامین هزینه و مخارج زندگی به فروش دام های پرواری و حتی مادر با قیمت نازل و باب میل دلالان روی آورند.
این دامدار عشایری گفت: برای خرید هر کیلوگرم یونجه باید ۲۸ هزار و ۵۰۰ ریال بپردازیم که فشار سنگینی بر ما وارد می کند و از سازمان امور عشایری انتظار داریم نسبت به تامین اقلامی چون جو، سبوس و یونجه با یارانه دولتی اقدام کند.
وی گفت: خودم عضو هیات مدیره تعاونی عشایری هستم و این تشکل، علوفه ای برای تخصیص به عشایر ندارد و از آنجا که همه علوفه ها را برای توزیع به تعاونی دامداران واگذار می کنند ولی به دلیل جولان دلالان هیچ سهمی نصیب ما نمی شود.
وی گفت: جو از سوی دولت با قیمت تعادلی ۱۱ هزار ریال در هر کیلوگرم در اختیار تعاونی دامداران قرار می گیرد اما به دلیل سودجویی دلالان هیچ سهمی به عشایر داده نمی شود و ما ناچاریم جو مورد نیاز را از واسطه ها با حداقل ۲ برابر قیمت یاد شده خریداری کنیم.
وی گفت: تعاونی عشایری هم عملا کارایی چندانی ندارد و می توان گفت که ورشکسته شده و نمی تواند برای تامین نیازهای دام عشایر کار خاصی انجام دهد.

وی تاکید کرد: نیاز فوری و ضروری عشایر تامین سبوس، ذرت و جو است که اگر در اختیار تعاونی قرار گیرد این امیدواری وجود دارد که عشایر همچنان روی پای خود بایستند در غیر این صورت احتمال ورشکستگی عشایر و پایان فعالیت دست کم ۸۰ درصد از آنها وجود دارد.

«سید احمد محسنی» از عشایر استان قم که ساکن منطقه خشکرود زرندیه هستند نیز به ایرنا،  گفت: عشایر در شرایط سختی قرار دارند و مشکلات چه در زمینه خرید علوفه و نهاده ها و چه فروش دام پرواری عرصه را بر ما به خصوص در چند ماه اخیر که شیوع کرونا را شاهد هستیم، تنگ کرده است.
وی گفت: برای تامین علوفه و چرای دام ها ناگزیریم هر هکتار پسماند مزارع گندم و جو (سوفاله) را تا ۱۵ میلیون ریال اجاره کنیم و قیمت جو و یونجه آن هم در شرایطی که تازه فصل برداشت تمام شده هم فراتر از ۲۸ هزار ریال در هر کیلوگرم رفته که اگر مدیریت نشود در فصول سرد سال حتی تا ۲ برابر هم افزایش خواهد یافت.
محسنی گفت: عشایر این منطقه از طایفه کله کوهی هستند و اغلب بنیه مالی ضعیفی دارند زیرا تعداد دام هر خانوار برخلاف سایر مناطق عشایری که تا مرز ۵۰۰ راس هم فراتر رفته، اما در اینجا ۱۰۰ تا ۲۰۰ راس دام دارند که گرانی علوفه و نهاده و فروش نرفتن دام خطری بزرگ برای ورشکستگی آنها است.
وی گفت: در منطقه خشکرود زرندیه ۶۵ خانواده عشایری ایل کله کوهی زندگی می کنند که صفر تا صد زندگی شان متکی به فروش دام و تولید فرآورده‌ها است اما مشکل اینجاست که اکنون به دلیل شیوع ویروس کرونا و همچنین واردات دام و گوشت به کشور، فروش بره پرواری عشایر به سختی انجام می شود و ناگزیر باید با دلالان همکاری کنیم تا مخارج زندگی را تامین کنیم.
محسنی گفت: اگر در گذشته دام را ارزان می فروختیم، در عوض علوفه و نهاده ها را هم با قیمتی مناسب خریداری می کردیم که در آن حالت ضرری متوجه عشایر نمی شد اما اکنون شرایطی ایجاد شده که هم باید جو، یونجه و سبوس را با قیمت بالا خریداری کنیم و هم دام ها را با قیمتی پایین به دلال بفروشیم و تداوم این وضع ممکن است عشایر را به مرز نابودی بکشاند.
وی گفت: هرچند دولت کمک هایی را در اختیار تعاونی دامداران قرار می دهد اما به این دلیل که ما عضو تعاونی عشایری هستیم از این خدمات نمی توانیم استفاده کنیم.
محسنی گفت: سهمیه سبوس هم قطع شده و برای تامین نیاز ۵۶ نفر شتر پرواری ام ناچار باید سبوس را به قیمت آزاد تامین و خریداری کنم.
محسنی گفت: زندگی و مخارج خانواده های عشایر فقط از طریق پروار و فروش بره تامین می شود و وقتی بره ها را چاق می کنیم ناگزیر باید آنها را بفروشیم و در شرایط سخت معیشتی امروز باید تن به خواسته دلالان بدهیم و با قیمتی به مراتب پایین به فروش برسانیم.
وی گفت: از سوی دیگر برنامه ای برای خرید تضمینی دام های پروار عشایر وجود ندارد و همین مسأله سبب شده تا دلالان دست بالا را داشته باشند.
وی گفت: از مسئولان به خصوص معاونت امور دام که همواره به عشایر لطف داشته اند، درخواست می کنیم که مشکل تامین سهمیه سبوس را حل کنند.

مدیرکل امور عشایری استان مرکزی در مورد گرانی جو آن هم در شرایطی که فصل برداشت اخیرا به اتمام رسیده، گفت: تولید جو در کشور و استان کاهش نیافته و امسال شرایط مناسبی در این خصوص داشتیم.
«علی اکبر منصوری» افزود: قیمت متعارف هر کیلوگرم جو متناسب با کیفیت و نوع این محصول بین ۱۶ تا ۱۸ هزار ریال است اما متاسفانه با اتمام فصل برداشت، برخی از دلالان و سودجویان اقدام به خرید کلان جو از کشاورزان با قیمتی نسبتا بالاتر از پیشنهادات مصرف کننده و انبار کردن این ماده می کنند تا پس از سپری شدن زمان برداشت  به قیمتی بالاتر بفروشند.
وی ادامه داد: قیمتی که اکنون برای جو تعیین شده حدود ۲۲ هزار ریال است اما به خاطر سودجویی عده ای تا مرز ۲۸ هزار ریال هم افزایش یافته که قیمت واقعی این محصول نیست.
منصوری گفت: اگر گردش نقدینگی درست انجام نشود و دامدار نتواند به موقع دام خود را بفروشد و پول او هم در زمان مقتضی برنگردد نتیجه این می شود که خرید نهاده برای آنها سخت می شود و در این بین خلاءهایی ایجاد می شود که افرادی که حتی کار و شغل شان مرتبط با این حوزه ها نیست، نقدینگی خود را به سمت خرید جو هدایت می کنند و باعث بروز مشکلاتی می شود.

خرید تضمینی دام؛ بهترین راهکار

مدیرکل امور عشایری استان مرکزی  به ایرنا، گفت: به طور کلی وضعیت کنونی بازار خرید و فروش دام در کشور با مشکلاتی مواجه شده است که این مسأله دامن عشایر را هم گرفته است.
منصوری افزود: شرکت پشتیبانی امور دام گاهی در قالب برنامه مصوب اقدام به خرید تضمینی دام عشایر می کند اما در شرایط فعلی برنامه ای در این رابطه ندارد.
وی اظهار داشت: علاوه بر شرایط کرونا، مسأله دیگری که فروش دام عشایر را با مشکل مواجه کرده، پایین آمدن قدرت خرید خانوارها به خصوص در زمینه تهیه گوشت قرمز است که با توجه به گرانی گوشت تاثیر مستقیمی در کاهش سطح درآمد خانوارهای عشایری دارد.
منصوری گفت: بهترین راهکار در این خصوص خرید تضمینی دام از سوی دولت است که علاوه بر حذف دلالان و واسطه ها باعث می شود که قیمت مصرف با تولید متعادل شود و سود هر ۲ طرف تولیدکننده و خریدار را در پی دارد اما متاسفانه در این شرایط دلالان با قیمت بسیار نازل اقدام به خرید دام عشایر می کنند و با ایجاد جو روانی در بازار سودهای هنگفت به جیب می زنند.
مدیرکل امور عشایری استان مرکزی افزود: با اینکه در قیمت فروش بره عشایر شاهد سطح پایینی هستیم اما در حوزه عرضه و تا زمانی که گوشت به دست مصرف کننده می رسد، قیمتها همچنان بالا است که یکی از علت ها کنترل عرضه دام است.
وی در مورد تامین نهاده های مورد نیاز عشایر، گفت: سبوس به صورت سهمیه ای توزیع می شود و جهاد کشاورزی و شرکت غله و خدمات بازرگانی این محصول را از شرکت های تولیدی و عرضه کننده آرد و غله خریداری می کند و برای مصرف کننده ها نیز سهمیه ای تعیین می کنند که از اختیارات تعاونی عشایری خارج است.

آرد هست یا نیست؟

اما موضوع توزیع آرد میان خانوارهای عشایر هم نکته دیگر این گزارش است آنجا که با ۲ نفری که به نمایندگی از عشایر شاهسون و کله کوهی صحبت کردیم، آنها قاطعانه از توزیع نشدن آرد در میان خانواده ها برای ماههای طولانی و ناچار شدن به تامین نان از نانوائی های شهر سخن گفتند ولی مدیرکل امور عشایری استان مرکزی هم در مقابل این ادعا را رد کرد و بر توزیع مستمر و حتی ذخایر متناسب آرد در انبار تعاونی عشایر تاکید کرد.
محسنی از عشایر ایل کله کوهی در مورد اختصاص سهمیه آرد، گفت: اکنون حدود سه سال است که به خانواده های عشایر آرد داده نمی شود.
محسنی افزود: برای تامین نان، اعضای خانواده های عشایر منطقه از نانوایی های خشکرود نیازهای خود را تامین می کنند در حالی که اگر آرد داشته باشیم، بانوان عشایر در چادرها اقدام به پخت نان می کنند.

همتای او در ایل احمدلو نیز با تایید این موضوع، اظهار داشت:‌ مدتهاست هیچگونه سهمیه آردی به ما داده نمی شود و انتظار داریم این مشکل برطرف شود.

خبرنگار ایرنا موضوع قطع سهیمه آرد عشایر را در سفر سفر روز هشتم خرداد رئیس سازمان امور عشایری کشور به منطقه زرندیه جویا شد.

«کرمعلی قندالی» گفت:‌ در زمینه تامین آرد با توجه به اینکه در ابتدای سال ۱۳۹۳ برای هر عضو خانوارهای عشایری هفت کیلوگرم در ماه بود اما با تلاش و رایزنی های صورت گرفته این مقدار را به سرانه ۱۲ کیلوگرم افزایش دادیم.

وی گفت: اگر در این منطقه مشکلی در زمینه تامین آرد وجود دارد باید از طریق مسئولان محلی پیگیری شود.

قندالی گفت:‌سهیمه هر نفر عشایر ۱۲ کیلوگرم آرد در ماه است که باید از شرکت بازرگانی دولتی و کارخانه های تولید آرد تحویل تعاونی عشایری شود.  

در همین رابطه مدیرکل امور عشایری استان مرکزی نیز گفت: قطع سهمیه آرد واقعیت ندارد و ما طبق برنامه و لیستی که در اختیار داریم بصورت مرتب اقدام به توزیع آرد میان عشایر می کنیم.
منصوری گفت: در زمینه توزیع آرد هیچ مشکلی وجود ندارد و همین حالا هم در انبار تعاونی مقادیر زیادی آرد وجود دارد که حتی از سقف نیاز هم بیشتر است.

تامین آب عشایر

اسد جعفری دامدار عشایری ساکن در ناحیه یعقوب حصاری تامین آب شرب را از مشکلات دیگر خانواده های منطقه بیان کرد و گفت: با اینکه در سفر ۲ ماه گذشته رئیس سازمان عشایری کشور اعتباری برای لوله کشی آب از چشمه منطقه تخصیص یافت اما تاکنون هیچ اقدامی صورت نگرفته و هرچند آبرسانی سیار با تانکر انجام می شود اما نیازها را برآورده نمی کند.

محسنی نیز با اظهار رضایت از تداوم آبرسانی به عشایر ایل کله کوهی منطقه خشکرود، گفت: حدود سه ماه پیش یک دستگاه تانکر برای عشایر ایل کله کوهی اختصاص یافت که برای تحویل گرفتن آن باید وثیقه ای به مبلغ پنج میلیارد ریال نزد بانک قرار دهیم و تامین این مبلغ از توان ما خارج است که از مسئولان انتظار داریم در رفع این مشکل ما را یاری دهند.

وی با بیان اینکه در زمینه تامین آب با وجود آبرسانی سیار همچنان در سختی به سر می بریم، افزود: از توجه رئیس سازمان امور عشایر کشور که در سفر اخیرشان به منطقه با تخصیص مبلغ هفت میلیارد ریال برای لوله کشی آب از چاه منطقه موافقت کردند، تشکر می کنیم اما خواسته ما شتاب بخشی در اجرای پروژه است.

مدیرکل امور عشایری استان مرکزی نیز در مورد آبرسانی، گفت:‌ در مناطق عشایری استان مرکزی مشکلاتی از قبیل فرسودگی خط انتقال، سوختن ترانس برق چاهها و افت آبدهی منابع آبی از قبیل چشمه و قنات وجود دارد اما برای تامین نیازها با استفاده از چند دستگاه تانکر اقدام به آبرسانی سیار می کنیم و برای انتقال شبکه از چاه تا میان خانواده ها نیز اعتبار لازم تامین شده است.
به گفته منصوری،  چند پروژه آبرسانی هم در مناطق عشایری در دست اجرا و اعتبارات مناسبی در این خصوص تامین شده است.
 در استان مرکزی یک هزار و ۲۰۰ خانوار عشایری در قالب ۱۴ ایل زندگی می کنند که در مجموع ۳۳۰ هزار راس دام در اختیار دارند و از این تعداد ۱۴ هزار راس را دام های سنگین تشکیل می دهد.