سال ۱۳۳۲ سازمان نقشه برداری کشور، عکسبرداری هوایی مناطق مختلف ایران را آغاز کرد و چهار سال بعد، نوبت به شهر تاریخی ساوه رسید. شهری که معماری اش رنگ و بوی شهرهای حاشیه کویر را داشت.
به گزارش ایسنا، منطقه مرکزی، خانه های خشتی و آجری ساوه، سقف های طاقی و پوشش کاهگل داشتند و بعضی منازل آن با بادگیر خنک می شدند. بازار مسقف، مساجد و آب انبارها، حمام ها، تکیه ها و کوچه های تودرتو و باریک معماری این شهر و محله های آن را دیدنی کرده بود.
خانه های ساوجیان اغلب ایوانی داشت که به حیاطی سرسبز و آجرفرش باز می شد. ردپای باغ ایرانی در مقیاسی کوچکتر در حصار خانه های مردم ساوه دیده می شد. میراب ها آب را بوسیله شبکه ای از جوی (جوب) در سطح شهر تقسیم می کردند. در روزهای خاصی از هفته این آب، راهی آب انبارهای عمومی یا خصوصی محله ها شده و آب شرب مردم شهر از همین آب انبارها، تامین می شد.
به گفته محمد مهدی کتابدار از فعالان رسانه ای در حوزه میراث فرهنگی، در دهه چهل خورشیدی توسعه شهر ساوه سرعت گرفت. خیابان های عریض آسفالت شده، درختان کاج و اتومبیل ها چهره ساوه را دگرگون کردند. با تاسیس چند بوستان در شهر، باغچه های خانگی از رونق افتاد. کولر و پنکه، جای بادگیرها را گرفتند. سیمان و آهن و موزائیک، کاهگل، خشت و چوب و آجرفرش را از میدان بیرون کردند و هویت شهری تاریخی با ورود بی رحمانه مظاهر مدرنیته، رفته رفته از میان رفت.
وی بیان کرد: سه دهه بعد، دیگر در کوچه های شهر، بوی نان تازه از تنور مطبخ هیچ خانه ای به مشام نمی رسید. لک لک ها از لانه هایشان پرکشیده بودند و فروشگاه ها و پاساژها پویایی بازار سنتی شهر را کم کرده بودند. در فاصله 10 سال چند آب انبار تخریب شد، کوره چند حمام خاموش شد و یکباره در هجوم لودرها، بسیاری از خانه های تاریخی شهر به بهانه تخریب بافت فرسوده، با خاک یکسان شدند. در این میان، خانه های انگشت شماری باقی ماندند که یادآور شهر ساوه پیش از لگدکوب شدن توسط سوداگران آپارتمان ساز هستند.
کتابدار اظهار کرد: خانه نادری در نزدیکی چهارراه مطهری ساوه با بادگیر همچنان ایستاده اش، یکی از خانه های تاریخی شهر است که اگر چه مانند خانه های مشهور یزد و کاشان شاهکار معماری به حساب نمی آید، اما بواسطه اسلوب معماری ایرانی اش تنها یادگار از مجموعه خانه های دیدنی آن محله است که به دلایل مختلف، تخریب شده و جای خود را به آپارتمان ها داده اند.
وی معتقد است که مقایسه عکس های هوایی سال 1336 محله چهارراه مطهری (خیابان رضوانی، کوچه مرآت و مسجد و آب انبار مقدس زاده) با تصویر امروزی آن منطقه، برای دوست داران میراث فرهنگی از دردآورترین کارهاست. خانه ها، بادگیرها، باغ ها، باغچه ها، آب انبارها و جوی های پر آبی که دیگر وجود ندارند و لزوم توجه به خانه نادری را به همه یادآور می شوند. خانه ای که باید آن را حفظ کرد و با مرمت و گشودن درهای آن به روی مردم، داشته های فرهنگی ساوه را بازیابی و تقویت کرد.
یک کارشناس میراث فرهنگی در استان مرکزی نیز در اینباره به ایسنا گفت: بناهای تاریخی در شهرها مانند خانه های قدیمی از پتانسیل بالایی برای ایجاد مجتمع های فرهنگی، تفریحی یا فرهنگسرا برخوردار هستند به گونه ای که می توان با ساماندهی و مرمت آنها ضمن حفظ میراث فرهنگی از کاربری های متنوع آنها نیز بهره مند شد.
محسن نبوی افزود: میراث فرهنگی مجاز به ساماندهی آثار تاریخی است که ثبت ملی شده باشد و آثاری که مالکیت شخصی دارد و ثبت ملی نشده است را نمی توان مداخله کرد.
وی بیان کرد: هرگونه مداخله در آثار تاریخی که مالک حقیقی و حقوقی دارند نیازمند اجازه مالک و درخواست وی برای ثبت در زمره آثار ملی است و تا مادامی که این فرآیند صورت نگیرد از لحاظ حقوقی میراث فرهنگی هیچ اقدامی نمی تواند در این خصوص صورت دهد.
وی در خصوص خانه نادری ساوه نیز گفت: این اثر تاریخی نیز به ثبت ملی نرسیده است و ثبت آن نیاز به اذن مالک دارد تا هرگونه اقدامی مبنی بر مرمت و احیای آن صورت بگیرد، اما شهرداری می تواند نسبت به تملک و صیانت از آثار تاریخی که جزو هویت فرهنگی هر شهری است اقدام کند و در خصوص خانه نادری نیز می توان بدین گونه عمل کرد.
نبوی در خصوص مکاتبه میراث فرهنگی برای نگهداری و صیانت از این اثر تاریخی با شهرداری ساوه گفت: دو راهکار برای حفظ این اثر تاریخی به شهرداری پیشنهاد شد که اولین راهکار خرید این اثر توسط مجموعه مدیریت شهری و راهکار دوم جذب سرمایه گذار بخش خصوصی برای تملک آن است تا بتوان پس از تملک و ثبت ملی به صورت مشارکتی کار مرمت و ساماندهی آن صورت گیرد.
وی گفت: نقص قوانین در حوزه میراث فرهنگی که مشکلات حقوقی را بوجود می آورد به سازمان میراث فرهنگی اجازه نمی دهد که نسبت به تملک و مرمت بناهای تاریخی که در تملک اشخاص حقیقی و حقوقی است اقدام کند.
این کارشناس میراث فرهنگی تصریح کرد: با ثبت ملی اثر تاریخی که در تملک اشخاص حقیقی است مالکیت فرد از بین نخواهد رفت بلکه او می تواند بنا را با مشارکت میراث فرهنگی مرمت و بهسازی کند.
وی در ادامه اظهار کرد: بخشی از خانه نادری که در بافت مرکزی شهر قرار دارد در چند سال اخیر به دلیل عدم صیانت و ساماندهی فروریخته بود که شهرداری اقدام به تخریب و رفع خطر بخشی از این ملک کرد اما امیدواریم اصلی ترین بنای این مجموعه که بادگیر و محوطه تاریخی آن است با مشارکت سرمایه گذاران و شهرداری خریداری و مرمت شود.
